ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਬਾਬਰ

ਪਹਿਲਾ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ

ਬਾਬਰ (Persian: بابر, romanized: Bābur, lit. 'tiger'; ਫ਼ਾਰਸੀ ਉਚਾਰਨ: [bɑːbʊr]; 14 ਫਰਵਰੀ 1483 – 26 ਦਸੰਬਰ 1530), ਜਨਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਜ਼ਹੀਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ, ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦੁਆਰਾ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਤੈਮੂਰ ਅਤੇ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਵੰਸ਼ਜ ਸੀ।[1][2][3] ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਫਿਰਦੌਸ ਮਾਕਾਨੀ ('ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸ') ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।.[4]

ਬਾਬਰ
ਬਾਬਰ ਦਾ ਚਿੱਤਰ
ਪਹਿਲਾ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ20 ਅਪਰੈਲ 1526 – 26 ਦਸੰਬਰ 1530
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ (ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਆਖਰੀ ਸੁਲਤਾਨ)
ਵਾਰਸਹੁਮਾਯੂੰ
ਕਾਬੁਲ ਦਾ ਅਮੀਰ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ1504–1526
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀਮੁਕਿਨ ਬੇਗ਼
ਵਾਰਸਖ਼ੁਦ (ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ)
ਫ਼ਰਗਨਾ ਦਾ ਅਮੀਰ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ1494–1497
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀਉਮਰ ਸ਼ੇਖ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੂਜਾ
ਜਨਮ14 ਫ਼ਰਵਰੀ 1483
ਅੰਦੀਜਾਨ, ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ
ਮੌਤ26 ਦਸੰਬਰ 1530 (ਉਮਰ 47)
ਆਗਰਾ, ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ
ਦਫ਼ਨ
ਕਾਬੁਲ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ
ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀਆਇਸ਼ਾ ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗ਼ਮ
ਜ਼ੈਨਾਬ ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗਮ
ਮਸੂਮਾ ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗਮ
ਮਾਹਮ ਬੇਗ਼ਮ
ਦਿਲਦਾਰ ਬੇਗਮ
ਗੁਲਨਾਰ
ਗੁਲਰੁਖ ਬੇਗਮ
ਮੁਬਾਰਿਕਾ ਯੂਸਫਜ਼ਈ
ਔਲਾਦਹੁਮਾਯੂੰ, ਪੁੱਤਰ
ਕਾਮਰਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਪੁੱਤਰ
ਅਸਕਰੀ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਪੁੱਤਰ
ਹਿੰਦਲ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਪੁੱਤਰ
ਅਲਵਰ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਪੁੱਤਰ
ਫ਼ਖ਼ਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ, ਪੁੱਤਰੀ
ਗੁਲਰੰਗ ਬੇਗਮ, ਪੁੱਤਰੀ
ਗੁਲਬਦਨ ਬੇਗਮ, ਪੁੱਤਰੀ
ਗੁਲਚਿਹਰਾ ਬੇਗਮ, ਪੁੱਤਰੀ
ਅਲਤੂਨ ਬਿਸ਼ਿਕ, ਪੁੱਤਰ
ਨਾਮ
ਜ਼ਹੀਰੁੱਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਬਾਬਰ
ਘਰਾਣਾਤੈਮੂਰ ਵੰਸ਼ (ਜਨਮ ਤੋਂ)
ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ (ਸੰਸਥਾਪਿਕ)
ਪਿਤਾਉਮਰ ਸ਼ੇਖ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੂਜਾ
ਮਾਤਾਕੁਤੁਲੂਗ਼ ਨਿਗਾਰ ਖ਼ਾਨਮ
ਧਰਮਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ

ਚਗਤਾਈ ਤੁਰਕੀ ਮੂਲ ਦਾ[5] ਅਤੇ ਫਰਗਾਨਾ ਘਾਟੀ (ਅਜੋਕੇ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਅੰਦੀਜਾਨ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਬਾਬਰ ਉਮਰ ਸ਼ੇਖ ਮਿਰਜ਼ਾ (1456-1494, 1469 ਤੋਂ 1494 ਤੱਕ ਫਰਗਾਨਾ ਦਾ ਗਵਰਨਰ) ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਤੈਮੂਰ (1336-1405) ਦਾ ਪੜਪੋਤਾ ਸੀ। ਬਾਬਰ ਨੇ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 1494 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਖਸੀਕੇਂਤ ਵਿੱਚ ਫਰਗਾਨਾ ਦੇ ਸਿੰਘਾਸਣ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸਮਰਕੰਦ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਫਰਗਾਨਾ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। ਫਰਗਾਨਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਸਮਰਕੰਦ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। 1501 ਵਿੱਚ, ਦੋਵਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਸਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਅਸਫਲ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੈਬਾਨੀ ਖਾਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। 1504 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕਾਬੁਲ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਅਬਦੁਰ ਰਜ਼ਾਕ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਜੋ ਉਲੁਗ ਬੇਗ II ਦੇ ਨਵਜੰਮੇ ਵਾਰਸ ਸੀ। ਬਾਬਰ ਨੇ ਸਫਾਵਿਦ ਸ਼ਾਸਕ ਇਸਮਾਈਲ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਤੁਰਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮਰਕੰਦ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਸਿਰਫ ਇਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਗੁਆਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਵੀਆਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।

ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਸਮਰਕੰਦ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਮੋੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਸਫਾਵਿਦ ਅਤੇ ਓਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜੀਆਂ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[6] ਉਸਨੇ 1526 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਲਤਨਤ ਇੱਕ ਖਰਚੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸੀ ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਟੁੱਟ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੇਵਾੜ ਰਾਜ, ਰਾਣਾ ਸਾਂਗਾ ਦੇ ਯੋਗ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।[7] ਸਾਂਗਾ ਨੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਈ ਰਾਜਪੂਤ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 100,000 ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਨਾਲ ਬਾਬਰ 'ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਬਰ ਦੀ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਫਾਇਰਪਾਵਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾੰਗਾ ਨੂੰ ਖਾਨਵਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਖਾਨੁਆ ਦੀ ਲੜਾਈ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ, ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਨਿਰਣਾਇਕ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਣਾ ਸਾਂਗਾ ਦੀ ਹਾਰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੁਗਲ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਟਰਸ਼ੈੱਡ ਘਟਨਾ ਸੀ।[8][9][10]

ਬਾਬਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਆਹ ਕੀਤੇ। ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁਮਾਯੂੰ, ਕਾਮਰਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਹਿੰਦਲ ਮਿਰਜ਼ਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। 1530 ਵਿੱਚ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਹੁਮਾਯੂੰ ਉਸ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੋਇਆ। ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ, ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੁਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਕਿਰਗਿਜ਼ਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਾਇਕ ਵਜੋਂ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲੋਕ ਗੀਤ ਬਣ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਚਘਾਤਾਈ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਬਾਬਰਨਾਮਾ ਲਿਖਿਆ; ਇਸਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ (1556-1605) ਦੌਰਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਨਾਮ

ਸੋਧੋ

ਜ਼ਹੀਰ-ਉਦ-ਦੀਨ "ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ" (ਇਸਲਾਮ ਦੇ) ਲਈ ਅਰਬੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਇਸਲਾਮੀ ਪੈਗੰਬਰ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਰ ਲਈ ਇਹ ਨਾਮ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਖਵਾਜਾ ਅਹਰਾਰ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗੁਰੂ ਸਨ।[11] ਉਸਦੀ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਟਰਕੋ-ਮੰਗੋਲ ਫੌਜ ਲਈ ਨਾਮ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਉਸਦੇ ਉਪਨਾਮ ਬਾਬਰ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[12] ਇਹ ਨਾਮ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਬਾਬਰ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ببر), ਮਤਲਬ "ਟਾਈਗਰ"।[13][14] ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਫ਼ਿਰਦੌਸੀ ਦੇ ਸ਼ਾਹਨਾਮਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀਆਂ ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਧਾਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[15][16]

ਪਿਛੋਕੜ

ਸੋਧੋ
 
ਬਾਬਰ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ

ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਬਾਬਰ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ। ਉਹ ਬਾਬਰਨਾਮਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਚਗਤਾਈ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ,[17] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਡੇਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਉਸਦੀ ਤੁਰਕੀ ਵਾਰਤਕ ਇਸਦੇ ਵਾਕ ਢਾਂਚੇ, ਰੂਪ ਵਿਗਿਆਨ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਹੈ।"[14] ਬਾਬਰ ਦੇ ਪੋਤੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਬਾਬਰਨਾਮਾ ਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[17]

ਬਾਬਰ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਫਰਵਰੀ 1483 ਨੂੰ ਅੰਦੀਜਾਨ, ਫਰਗਾਨਾ ਵਾਦੀ, ਸਮਕਾਲੀ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਉਮਰ ਸ਼ੇਖ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ,[18] ਫਰਗਾਨਾ ਘਾਟੀ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ, ਅਬੂ ਸਈਦ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ (ਅਤੇ ਮੀਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਪੋਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਖੁਦ ਤੈਮੂਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ) ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਕੁਤਲੁਗ ਨਿਗਾਰ ਖਾਨਮ, ਮੁਗਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ (ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ) ਯੂਨਸ ਖਾਨ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।[19]

ਬਾਬਰ ਬਰਲਾਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਮੰਗੋਲ ਮੂਲ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ।[20] ਉਹ ਵੀ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਤੁਰਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਖੁਰਾਸਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਚਘਾਤਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਬਾਬਰ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਤਿਮੂਰਿਡ ਕੁਲੀਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਫ੍ਰੈਂਕਾ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਸੀ।[21]

ਇਸ ਲਈ, ਬਾਬਰ, ਭਾਵੇਂ ਨਾਮਾਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੰਗੋਲ (ਜਾਂ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ), ਨੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਈਰਾਨੀ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ (ਬਾਬਰ ਨੂੰ "ਸਾਰਟਸ" ਅਤੇ "ਤਾਜਿਕ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਨਸਲੀ ਅਫ਼ਗਾਨ, ਅਰਬ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਬਰਲਾਸ ਅਤੇ ਚਘਾਤਾਇਦ ਤੁਰਕੋ-ਮੰਗੋਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[22]

ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਗਠਨ

ਸੋਧੋ
 
ਬਾਬਰਨਾਮਾ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਸਚਿਤਰ ਖਰੜੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਬਰ ਦਾ ਪੋਰਟਰੇਟ
ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਲੋਧੀ ਵੰਸ਼ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ

ਬਾਬਰ ਅਜੇ ਵੀ ਉਜ਼ਬੇਕਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਬਦਖਸ਼ਾਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ, ਜੋ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਲਿਖਿਆ, "ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਕੁਝ ਜਗ੍ਹਾ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ, ਇਸ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦਰਾੜ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੇ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਦੁਸ਼ਮਣ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਪੇਸ ਬਣਾਉਣਾ ਪਿਆ।"[23] ਸਮਰਕੰਦ ਦੀ ਤੀਜੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵੱਲ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ; ਉਹ 1519 ਵਿੱਚ ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ, ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਪਹੁੰਚਿਆ।[24] 1524 ਤੱਕ, ਉਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ ਪੰਜਾਬ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਦੇ ਪੂਰਵਜ ਤੈਮੂਰ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।[23] ਉਸ ਸਮੇਂ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਲੋਧੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਸਲਤਨਤ ਟੁੱਟ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਲ-ਬਦਲੂ ਸਨ। ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋਧੀ ਅਤੇ ਇਬਰਾਹਿਮ ਦੇ ਚਾਚਾ ਅਲਾਉ-ਉਦ-ਦੀਨ ਤੋਂ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ।[25] ਉਸਨੇ ਇਬਰਾਹਿਮ ਕੋਲ ਇੱਕ ਰਾਜਦੂਤ ਭੇਜਿਆ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਦਾ ਸਹੀ ਵਾਰਸ ਦੱਸਦਾ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਰਾਜਦੂਤ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

 
1590 ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਦਸਤਾਰਖਾਨ ਵਿਖੇ ਬਾਬਰ

ਬਾਬਰ ਨੇ 1524 ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਦੁਆਰਾ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[26] ਜਦੋਂ ਬਾਬਰ ਲਾਹੌਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਲੋਧੀ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਕੂਚ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ, ਫਿਰ ਲੋਧੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਾਗੀ ਚਾਚੇ ਆਲਮ ਖਾਨ ਨੂੰ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾ ਕੇ ਦਿਬਲਪੁਰ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ।[27] ਆਲਮ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਖਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਆਲਮ ਖਾਨ ਨੂੰ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਏ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ 30,000 ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਘੇਰ ਲਿਆ।[28] ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਲਮ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਬਾਬਰ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ।[28]

ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ

ਸੋਧੋ
ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ
 
ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਲੜਾਈ (1526) ਦੌਰਾਨ ਮੁਗਲ ਤੋਪਖਾਨਾ ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ

ਨਵੰਬਰ 1525 ਵਿਚ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵਿਚ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਕਿ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਨੇ ਪੱਖ ਬਦਲ ਲਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਬਾਬਰ ਨੇ ਅਲਾਉ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।[ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਫਿਰ ਬਾਬਰ ਨੇ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ, ਸਿਰਫ ਇਹ ਵੇਖਣ ਲਈ ਕਿ ਦੌਲਤ ਦੀ ਫੌਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਹੁੰਚ 'ਤੇ ਪਿਘਲ ਗਈ।[24] ਦੌਲਤ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਾਬਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

ਬਾਬਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ। ਉਹ 20 ਅਪ੍ਰੈਲ 1526 ਨੂੰ ਪਾਣੀਪਤ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਦੀ ਲਗਭਗ 100,000 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਅਤੇ 100 ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਮ ਫੌਜ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ।[24][25] ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਤੁਲੁਗਮਾ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਗੋਲੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਸਦੇ ਜੰਗੀ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਡਰਾਇਆ।[25] ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਧੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।

ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਆਗਰਾ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਲੋਧੀ ਦੀ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤਮ ਉਭਾਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੂੰ ਰਾਣਾ ਸਾਂਗਾ ਵਰਗੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।[29]

ਖਾਨਵਾ ਦੀ ਲੜਾਈ

ਸੋਧੋ
ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਖਾਨਵਾ ਦੀ ਲੜਾਈ
 
1527 ਵਿੱਚ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਉਰਵਾਹ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਬਾਬਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਜੈਨ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[30]

ਖਾਨਵਾ ਦੀ ਲੜਾਈ 16 ਮਾਰਚ 1527 ਨੂੰ ਬਾਬਰ ਅਤੇ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਣਾ ਸਾਂਗਾ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਰਾਣਾ ਸਾਂਗਾ ਬਾਬਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਾਸਕ ਸਮਝਦਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਰਾਜਪੂਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਫਗਾਨ ਮੁਖੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਬਾਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਕੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਸੀ। ਰਾਣਾ ਸੰਘਾ ਦੇ ਆਗਰਾ ਵੱਲ ਵਧਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲਣ 'ਤੇ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਖਾਨਵਾ (ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਸਥਿਤੀ ਲੈ ਲਈ, ਜਿੱਥੋਂ ਉਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਸੀ। ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੇ.ਵੀ. ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਓ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ "ਉੱਤਮ ਜਰਨੈਲ" ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤੀ; ਇਹ ਲੜਾਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੋਪਾਂ ਅਤੇ ਮਸਕਟ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਰਾਓ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰਾਣਾ ਸਾਂਗਾ ਨੂੰ "ਧੋਖੇ" ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂ ਮੁਖੀ ਸਿਲਹਦੀ 6,000 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਗੜੀ ਨਾਲ ਬਾਬਰ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ।[31]

ਬਾਬਰ ਨੇ ਸਾਂਗਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ, ਉਸਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੋ ਮਹਾਨ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਿਹਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਵਿਜੇਨਗਰ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇਵ ਰਾਏ ਸੀ।[32]

ਚੰਦੇਰੀ ਦੀ ਲੜਾਈ

ਸੋਧੋ

ਚੰਦੇਰੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਖਾਨਵਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਇਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੋਈ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਕਿ ਰਾਣਾ ਸਾਂਗਾ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ, ਬਾਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਕੱਟੜ ਸਹਿਯੋਗੀ ਮੇਦਿਨੀ ਰਾਏ, ਜੋ ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ, ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਰਾਣਾ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।[33][34]

ਚੰਦੇਰੀ ਪਹੁੰਚ ਕੇ 20 ਜਨਵਰੀ 1528 ਈ. ਵਿੱਚ[33] ਬਾਬਰ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਬਦਲੇ ਚੰਦੇਰੀ ਦੇ ਬਦਲੇ ਮੇਦਿਨੀ ਰਾਓ ਨੂੰ ਸ਼ਮਸਾਬਾਦ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਹ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।[34] ਚੰਦੇਰੀ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਬਾਬਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਉੱਪਰਲੇ ਕਿਲੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਬਰ ਨੇ ਖੁਦ ਹੈਰਾਨੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਖਰੀ ਹਮਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉੱਪਰਲਾ ਕਿਲਾ ਡਿੱਗ ਗਿਆ ਸੀ।[33] ਜਿੱਤ ਦੀ ਕੋਈ ਉਮੀਦ ਨਾ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਮੇਦਿਨੀ ਰਾਏ ਨੇ ਇੱਕ ਜੌਹਰ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ।[33][34] ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਮੇਦਿਨੀ ਰਾਓ ਦੇ ਘਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ। ਇਸ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੇ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿਚ ਦੁਸ਼ਮਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ।[33]

ਧਾਰਮਿਕ ਨੀਤੀ

ਸੋਧੋ

ਬਾਬਰ ਨੇ 1526 ਵਿੱਚ ਲੋਧੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸੁਲਤਾਨ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬਰ ਨੇ 4 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੁਮਾਯੂੰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਿਆ ਜਿਸਦਾ ਰਾਜ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੂਰ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਹੜੱਪ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 30 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸਦਮੇ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ, ਸਿੱਖ-ਮੁਸਲਿਮ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ।[35] 1520 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬਾਬਰ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਵੇਖੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਦੀ ਚਾਰ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੁਗ਼ਲ ਦੌਰ ਨੇ ਆਤਮ-ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਤਮ-ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦ ਤੋਂ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੀ।[35] ਬਾਬਰ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ, ਬਾਬਰਨਾਮਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਧਰਮ-ਤਿਆਗੀ (ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਗੈਰ-ਸੁੰਨੀ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ) ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ, ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੈਂਪਾਂ ਨੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਉੱਤੇ "ਕਾਫ਼ਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋਪੜੀਆਂ ਦੇ ਬੁਰਜ" ਬਣਾਏ। .[36]

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ Christoph Baumer, The History of Central Asia: The Age of Islam and the Mongols, Bloomsbury Publishing, 2018, p. 47.
  2. ↑ F. Lehmann: Ẓahīr-al-Dīn Moḥammad Bābor. In Encyclopædia Iranica. Online Ed. December 1988 (updated August 2011). "Bābor, Ẓahīr-al-Dīn Moḥammad son of Umar Sheikh Mirza, (6 Moḥarram 886-6 Jomādā I 937/14 February 1483 – 26 December 1530), Timurid prince, military genius, and literary craftsman who escaped the bloody political arena of his Central Asian birthplace to found the Mughal Empire in India. His origin, milieu, training, and education were steeped in Muslim culture and so Bābor played significant role for the fostering of this culture by his descendants, the Mughals of India, and for the expansion of Islam in the Indian subcontinent, with brilliant literary, artistic, and historiographical results."
  3. ↑ Robert L. Canfield, Robert L. (1991). Turko-Persia in historical perspective, Cambridge University Press, p. 20. "The Mughals-Persianized Turks who invaded from Central Asia and claimed descent from both Timur and Genghis – strengthened the Persianate culture of Muslim India".
  4. ↑ Jahangir, Emperor Of Hindustan (1999). The Jahangirnama : memoirs of Jahangir, Emperor of India. Translated by Thackston, W. M. Washington, D.C. : Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution ; New York : Oxford University Press. pp. 6. ISBN 9780195127188.
  5. ↑ Richards, John F. (1995), The Mughal Empire, Cambridge University Press, p. 6, ISBN 978-0-521-56603-2
  6. ↑ Gilbert, Marc Jason (2017), South Asia in World History, Oxford University Press, pp. 75–, ISBN 978-0-19-066137-3 Quote: "Babur then adroitly gave the Ottomans his promise not to attack them in return for their military aid, which he received in the form of the newest of battlefield inventions, the matchlock gun and cast cannons, as well as instructors to train his men to use them."
  7. ↑ V.S Bhatnagar (1974). Life and Times of Sawai Jai Singh, 1688–1743 (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Impex India. p. 6. From 1326, Mewar's grand recovery commenced under Lakha, and later under Kumbha and most notably under Sanga, till it became one of the greatest powers in northern India during the first quarter of sixteenth century.
  8. ↑ An Advanced History of India. By R.C. Majumdar ... H.C. Raychaudhuri ... Kalikinkar Datta. (Second Edition.) (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Macmillan & Company. 1950. p. 419. The battle of khanua was one of the most decisive battles in Indian history certainly more than that of Panipat as Lodhi empire was already crumbling and Mewar had emerged as major power in northern India. Thus, Its at Khanua the fate of India was sealed for next two centuries
  9. ↑ Radheyshyam Chaurasia (2002). History of Medieval India: From 1000 A.D. to 1707 A.D. (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Atlantic Publishers & Dist. p. 161. ISBN 978-81-269-0123-4. The battle of Kanwaha was more important in its result even than the first battle of panipat. While the former made Babur ruler of Delhi alone the later made him King of hindustan. As a result of his success, the Mughal empire was established firmly in India. The sovereignty of India now passed from Rajputs to Mughals
  10. ↑ Wink 2012, p. 27: "The victory of Mughals at khanua can be seen as a landmark event in Mughal conquest of North India as the battle turned out to be more historic and eventful than one fought near Panipat. It made Babur undisputed master of North India while smashing Rajput powers. After the victory at khanua, the centre of Mughal power became Agra instead of Kabul and continue to remain till downfall of the Empire after Aalamgir's death."
  11. ↑ Noshahi, Arif (2005). خواجہ احرار. Lahore, Pakistan: پورب اکیڈمی.
  12. ↑ Eraly 2007, pp. 18–20.
  13. ↑ EB 1878.
  14. ↑ 14.0 14.1 Dale, Stephen Frederic (2004). The garden of the eight paradises: Bābur and the culture of Empire in Central Asia, Afghanistan and India (1483–1530). Brill. pp. 15, 150. ISBN 90-04-13707-6.
  15. ↑ EB 1911.
  16. ↑ Thumb, Albert, Handbuch des Sanskrit, mit Texten und Glossar, German original, ed. C. Winter, 1953, Snippet, p. 318
  17. ↑ 17.0 17.1 Dilip Hiro (2006). Babur Nama: Journal of Emperor Babur. Mumbai: Penguin Books India. p. xviii. ISBN 978-0-14-400149-1.
  18. ↑ "Mirza Muhammad Haidar". Silk Road Seattle. University of Washington. Retrieved 7 November 2006. On the occasion of the birth of Babar Padishah (the son of Omar Shaikh)
  19. ↑ Babur (2006). Babur Nama. Penguin Books. p. vii. ISBN 978-0-14-400149-1.
  20. ↑ "Bābur (Mughal emperor)". Encyclopædia Britannica. Retrieved 29 August 2016.
  21. ↑ "Iran: The Timurids and Turkmen". Encyclopædia Britannica. Retrieved 29 August 2016.
  22. ↑ Manz, Beatrice Forbes (1994). "The Symbiosis of Turk and Tajik". Central Asia in Historical Perspective. Boulder, Colorado & Oxford. p. 58. ISBN 0-8133-3638-4.
  23. ↑ 23.0 23.1 Eraly 2007, pp. 27–29.
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named VDM0
  25. ↑ 25.0 25.1 25.2 Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of medieval India : from 1000 A.D. to 1707 A.D. New Delhi: Atlantic Publ. pp. 89–90. ISBN 81-269-0123-3.
  26. ↑ Chandra, Satish (2009). Medieval India:From Sultanat to the Mughals. Vol. 2. New Delhi: Har-Anand. p. 27. ISBN 978-81-241-1268-7.
  27. ↑ Chandra (2009, pp. 27–28)
  28. ↑ 28.0 28.1 Chandra (2009, p. 28)
  29. ↑ Mahajan (2007, p. 438)
  30. ↑ "Gwalior Fort: Rock Sculptures", A Cunningham, Archaeological Survey of India, pp. 364–70
  31. ↑ Rao, K. V. Krishna (1991). Prepare Or Perish: A Study of National Security. Lancer Publishers. p. 453. ISBN 978-81-7212-001-6.
  32. ↑ Wink 2012, pp. 157–58. "Reflecting on challenges he faced in India in his memoris Babur described Rana Sanga as one of the two greatest infidel king of India along with Deva Raya of South. who had grown so great by his audacity and sword and whose territory was so large that it covered significant portion of North-Western India"
  33. ↑ 33.0 33.1 33.2 33.3 33.4 Lane-Poole, Stanley (1899). Babar. The Clarendon Press. pp. 182–83.
  34. ↑ 34.0 34.1 34.2 Chandra, Satish (1999). Medieval India: From Sultanat to the Mughals. Vol. 2 (1st ed.). New Delhi: Har-Anand Publications. p. 36. OCLC 36806798.
  35. ↑ 35.0 35.1 John Hinnells and Richard King (2006), Religion and Violence in South Asia: Theory and Practice, ISBN 978-0-415-37291-6, pp. 101–14
  36. ↑ Elliot, H. M.; Dowson, John, eds. (1872). "Tuzak-i Babari" [The Autobiography of Babur]. The History of India, as Told by Its Own Historians. Vol. IV. Translated by Leyden, John; Erskine, William. London: Trübner and Co. pp. 272, 275.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਬਾਬਰ&oldid=761638" ਤੋਂ ਲਿਆ