ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ
ਰਾਜਾ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ (22 ਅਗਸਤ 1796 – 15 ਸਤੰਬਰ 1843) ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ [1] ਵਾਰਿਸਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਵਜ਼ੀਰ ਸੀ। ਉਹ 1818 ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ 25 ਸਾਲ ਇਸ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਿਹਾ। [2] ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡੋਗਰਾ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਣਿਆ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਭਰਾ ਸੁਚੇਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਤਿੰਨਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਡੋਗਰਾ ਭਰਾਵਾਂ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
27 ਜੂਨ 1839 ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲ਼ੇ ਗੜਬੜ ਭਰੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਸੱਤਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੂਝਦਾ ਹੋਇਆ, ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਸਮਰਾਟਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
.jpg)
1 ਸਤੰਬਰ 1839 ਨੂੰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 8 ਅਕਤੂਬਰ 1839 ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਿਲ ਤਖਤਾਪਲਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, [3] ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚਹੇਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। [4] ਉਸਨੇ ਸਮਰਾਟ ਖੜਕ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸਦੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੀਸੇ ਅਤੇ ਪਾਰਾ ਦੇਣ ਨਾਲ਼ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇਣ ਨਾਲ਼ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। [5] ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਫ਼ਵਾਹ ਫੈਲਾਈ ਸੀ ਕਿ ਐਸ਼ੀ ਸਮਰਾਟ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ, ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਸੀ, ਨੂੰ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ। ਤੇਰਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੌਨਿਹਾਲ, 5 ਨਵੰਬਰ 1840 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਅਚਾਨਕ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਿਆ। [6]] ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੌਨਿਹਾਲ ਉਦੋਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਲਾਹੌਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦਾ ਗੇਟ ਉਸ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਦੇ ਭਰਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਧਿਆਨ ਕਿਸ਼ੋਰ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੈ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਮਾਤਾ ਚੰਦ ਕੌਰ ਸਮੇਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਨਾ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ। [7] ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਮਾਮੂਲੀ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਧਿਆਨ ਨੇ ਲਾਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਫੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। [8][ਬਿਹਤਰ ਸਰੋਤ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਗਾਰਡਨਰ, ਜੋ ਕਿ ਨੌਨਿਹਾਲ ਦੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਸੀ, ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੰਜ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਜਵਾਨ ਧਿਆਨ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਹੇਠ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਰਹੱਸਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਦੋ ਨੇ ਛੁੱਟੀ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਏ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਵੇਂ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ। [9]
13 ਜਨਵਰੀ 1841 ਨੂੰ, ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਚੰਦ ਕੌਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, [10] ਧਿਆਨ ਨੇ ਇੱਕ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਣੀ ਚੰਦ ਨੇ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਧਿਆਨ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਨੌਕਰ ਬਦਲ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਿਰ 11 ਜੂਨ 1842 ਨੂੰ ਲੱਕੜ ਦੇ ਜਾਤੂਆਂ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਨੂੰ ਭੰਨ ਕੇ ਉਸਦੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਚੰਦ ਕੌਰ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ [11] [12]
ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ 15 ਸਤੰਬਰ 1843 ਨੂੰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਧਿਆਨ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। [13] ਧਿਆਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਜਵਾਬੀ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। 17 ਸਤੰਬਰ 1843 ਨੂੰ, ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ 24 ਸਾਲ ਸੀ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਬਣਾਇਆ।
ਧਿਆਨ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸੁਚੇਤ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਨੂੰ 27 ਮਾਰਚ 1844 ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਤਖਤਾਪਲਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [14] 21 ਦਸੰਬਰ 1844 ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਖਤਾਪਲਟ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ [15] [16] ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ 11 ਦਸੰਬਰ 1845 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।
ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ, ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ 31 ਜਨਵਰੀ - 9 ਮਾਰਚ 1846 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ 16 ਮਾਰਚ 1846 ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਮਰਾਟ ਬਣੇ। ਫਿਰ ਲਾਹੌਰ ਦੀ 9 ਮਾਰਚ ਦੀ ਸੰਧੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ।
ਜਗਤ ਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਰਾ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵੰਸ਼ਜ, ਜੋ ਪੁੰਛ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ, ਸਤੰਬਰ 1925 ਤੋਂ ਫਰਵਰੀ 1926 ਤੱਕ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ [17] [18]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Raja Dhian Singh (Painting) | V&A Search the Collections". V and A Collections. 2019-06-08. Retrieved 2019-06-08.
- ↑ Grewal, J. S. (1998-10-08). The Sikhs of the Punjab (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Cambridge University Press. p. 107. ISBN 9780521637640.
- ↑ J. S. Grewal, The Sikhs of the Punjab, Volumes 2–3, Cambridge University Press, 8 Oct 1998, p.120
- ↑ C. Grey, European Adventurers of Northern India, 1785 to 1849, Asian Educational Services, 1996,
- ↑ Dalrymple, William; Anand, Anita (2017). Koh-i-Noor: The History of the World's Most Infamous Diamond. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-63557-077-9.
- ↑ "Raja Nau Nihal Singh and Raja Dhian Singh (Painting) | V&A Search the Collections". V and A Collections. 2019-06-08. Retrieved 2019-06-08.
- ↑ Jawandha, Major Nahar Singh (2010). Glimpses of Sikhism. Sanbun Publishers. ISBN 9789380213255.
- ↑ Harbans Singh Noor (February 2004). "Death of Prince Nau Nihal Singh". Sikh Spectrum. Archived from the original on 26 June 2013.
- ↑ Dalrymple, William; Anand, Anita (2017). Koh-i-Noor: The History of the World's Most Infamous Diamond. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-63557-077-9.Dalrymple, William; Anand, Anita (2017). Koh-i-Noor: The History of the World's Most Infamous Diamond. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-63557-077-9.
- ↑ Khalid, Haroon. "First Anglo-Sikh War: In 1845, a vengeful queen plotted the fall of the mighty Khalsa Army". Scroll.in. Retrieved 2019-06-08.
- ↑ Singh, Bhagat. Encyclopaedia of Sikhism. Punjab University, Patiala.
- ↑ "Role of Maharani Jin Kaur in Lahore Darbar" (PDF). Shodh Ganga - Indian Electronic Thesises and Dissertations.
- ↑ Sarna, Navtej (2010-02-18). The Exile. Penguin UK. ISBN 9789386057396.
- ↑ Grewal, J. S. (1998-10-08). The Sikhs of the Punjab. Cambridge University Press. p. 122. ISBN 9780521637640.
- ↑ Roy, Kaushik (2011-03-30). War, Culture and Society in Early Modern South Asia, 1740–1849. Taylor & Francis. ISBN 9781136790874.
- ↑ Alka, Grover B. L. & Mehta (2018). A New Look at Modern Indian History (From 1707 to The Modern Times), 32e. S. Chand Publishing. ISBN 9789352534340.
- ↑ Lamb, Alastair (1994). Birth of a Tragedy: Kashmir, 1947. pp. 58. ISBN 0907129072.
- ↑ "Pratap Singh's British Rule". Kasmirlife. 3 March 2014. Retrieved 7 July 2022.