ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ
ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ (ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ, 1855 – 1920) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਅਕਾਦਮਿਕ, ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫਿਸਟ ਸੀ। [1]
ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ | |
|---|---|
| ਤਸਵੀਰ:BhaiPratapSinghGiani.jpg | |
| ਉਚਾਰਨ | ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ, ਕਥਾਕਾਰ |
| ਜਨਮ | 1855 |
| ਮੌਤ | 20 ਜੁਲਾਈ 1920 |
ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਉਸ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1855 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਭਾਈ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। 1884 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਰਖਾਸਤ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਕ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣਾਉਣ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਗਿਆ। [2] ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਰਿਹਾ। ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਉਣ 'ਤੇ, ਉਸਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੌਲਸਰ ਵਿਖੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬੰਬਈ ਜਾਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਗਿਆ। ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਦਨ ਵਿਖੇ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਲੈਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਇਆ ਜਦੋਂਕਿ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਪਾਂਡੀਚਰੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਲਈ ਗੁਪਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਪੱਖੀ ਚਿੱਠੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। 1887 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ ਅਤੇ, ਇੱਕ ਸਾਧੂ ਬਣ ਕੇ, ਸੰਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆ।
ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇੱਕ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ ਮੈਕਾਲਿਫ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਹੜਾ ਉਦੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਮੈਕਾਲਿਫ਼ ਉਸਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ, ਜਿਸ ਨੇ "ਬਾਵਾ ਈਸ਼ਰ ਦਾਸ" ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਤੁਆਰਫ਼ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ। ਮੈਕਾਲਿਫ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਰਫੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਵਿਚੋਲਗੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ 1889 ਵਿਚ ਉਸਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਵਾਰੰਟ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਏ।
ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਦੇ ਕੋਲ ਕੌਲਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਵਿੱਤਰ ਲਿਖਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਕੀਤੀ।
ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫਿਸਟ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਜਿਲਦਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅੱਜ ਵੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਪੀ, 1908 ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਹੋਈ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਕਾਗਜ਼ ਦੀਆਂ 25" ਗੁਣਾ 28" ਸ਼ੀਟਾਂ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੋਟੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜਿਲਦ, 1527 ਪੱਤਰੇ, ਯਾਨੀ ਕਿ 3054 ਪੰਨੇ, ਲਾਲ, ਨੀਲੇ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਦੋਹਰੇ ਬਾਡਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾਲ਼ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਿਖਾਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪਾਠ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸ਼ੀਟ ਉੱਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਅਤੇ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ, ਨਾਂਦੇੜ ਵਿਖੇ ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲਿਖੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿਲਦਾਂ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ।
1902 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਐਚੀਸਨ ਕਾਲਜ, ਜਿਸਨੂੰ ਚੀਫ਼ਸ ਕਾਲਜ, ਲਾਹੌਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੰਥੀ ਅਤੇ ਇੰਸਟ੍ਰਕਟਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ 5 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਤਨਖਾਹ 'ਤੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1904 ਤੋਂ ਵਧਾ ਕੇ 50 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1920 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਇਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ।
ਵਿਰਾਸਤ
ਸੋਧੋਪੰਜਾਬੀ ਭੈਣ, ਅਗਸਤ 1916 ਦੇ ਅੰਕ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਸਨਾਤਨ ਸਿੰਘ ਸਭਾ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਕੱਤਰ ਸੀ।[3] ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਸਿੱਖ ਅਖਬਾਰ ਅਕਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ 1876 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲਾ ਅੰਕ ਕੱਢਿਆ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮੇਜਰ ਇਵਾਨਜ਼ ਬੈੱਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ, ਦ ਐਨੈਕਸੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਐਂਡ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ। 20 ਜੁਲਾਈ 1920 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਵਕੀਲ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੁਡੀਸ਼ੀਅਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਵਕੀਲ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਪੜਪੋਤਾ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਬੈਰਿਸਟਰ ਹੈ ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਵੇਲਜ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ The encyclopaedia of Sikhism. Vol. 2. Harbans Singh. Patiala: Punjabi University. 1992–1998. p. 82. ISBN 0-8364-2883-8. OCLC 29703420.
{{cite book}}: CS1 maint: others (link) - ↑ "Maharaja Duleep Singh (Son of Maharaja Ranjit Singh ) (1838-1893) – SikhHistory.in" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Archived from the original on 2023-04-19. Retrieved 2022-06-07.
- ↑ https://www.thesikhencyclopedia.com/arts-and-heritage/gurmukhi-calligraphy/partap-singh-giani/