ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਮੰਦਿਰ, ਕੋਲਹਾਪੁਰ
ਅੰਬਾਬਾਈ ਮੰਦਿਰ ( ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਮੰਦਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਥੇ ਸਰਵਉੱਚ ਮਾਂ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਅੰਬਾਬਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੂਜਦੇ ਹਨ। ਦੇਵੀ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿੱਚ ਤਿਰੁਮਾਲਾ ਵੈਂਕਟੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ, ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਪਦਮਾਵਤੀ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ (ਤੀਰਥ) ਵਜੋਂ ਜਾਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੀਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਾ ਮੋਕਸ਼ (ਮੁਕਤੀ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।[1]
ਵਰਣਨ
ਸੋਧੋ
ਦੇਵੀ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਦਾ ਮੰਦਰ 634 ਈਸਵੀ ਦੇ ਚਾਲੂਕਿਆ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਰਨਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[2] ਪੱਥਰ ਦੇ ਥੜ੍ਹੇ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੀ, ਤਾਜ ਵਾਲੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਰਤਨ ਪੱਥਰ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਭਾਰ ਲਗਭਗ 40 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੈ। ਕਾਲੇ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਉੱਕਰੀ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ 3 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਹੈ। ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਇੱਕ ਕੰਧ ਉੱਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਯੰਤਰ ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦਾ ਸ਼ੇਰ (ਦੇਵੀ ਦੀ ਵਹਣ ), ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਤਾਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਿਰ ਵਾਲਾ ਸੱਪ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸ ਕੋਲ ਮਾਤੁਲਿੰਗਾ ਫਲ, ਗਦਾ, ਢਾਲ ਅਤੇ ਇਕ ਪਾਨਪਾਤਰ (ਪੀਣ ਦਾ ਕਟੋਰਾ) ਹੈ। ਸਕੰਦ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਸਹਸ੍ਰਨਾਮ ਵਿੱਚ, ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ "ਓਮ ਕਰਵੀਰਾ ਨਿਵਾਸਿਨੀਏ ਨਮਹਾ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਕਰਵੀਰੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮਹਿਮਾ" ਅਤੇ "ਓਮ ਸੇਸ਼ਾ ਵਾਸੂਕੀ ਸਮਸੇਵਿਆ ਨਮਹ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਦੇਵੀ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਜਿਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਆਦਿਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਾਸੁਕੀ ”। ਇਹ ਲਕਸ਼ਮੀ ਸਹਸ੍ਰਨਾਮ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇ 119ਵੇਂ ਅਤੇ 698ਵੇਂ ਨਾਮ ਹਨ। ਦੇਵੀ ਮਹਾਤਮਿਆ ਦੇ ਰਹੱਸਿਆ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਵਰਣਨ ਹੈ।[3] ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪ੍ਰਭਾਕਰ ਮਲਸ਼ੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਕਰਾਵੀਰਾ ਦਾ ਨਾਮ ਅਜੇ ਵੀ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ"।[4] ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੰਦੂ ਪਵਿੱਤਰ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਜੋ ਉੱਤਰ ਜਾਂ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦੇਵਤਾ ਪੱਛਮ (ਪੱਛਮ) ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਕੰਧ 'ਤੇ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਖਿੜਕੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਮਾਰਚ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ ਦੀ 21 ਤਰੀਕ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਡੁੱਬਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਮੂਰਤ ਦੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਨਵਗ੍ਰਹਿਆਂ, ਸੂਰਿਆ, ਮਹਿਸ਼ਾਸੁਰਮਰਦੀਨੀ, ਵਿੱਠਲ - ਰੁਕਮਣੀ, ਸ਼ਿਵ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਭਵਾਨੀ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਤਸਵੀਰਾਂ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਹਾਲੀਆ ਮੂਲ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ ਦਾ ਸਰੋਵਰ "ਮਣੀਕਰਨਿਕਾ ਕੁੰਡ" ਵੀ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵੇਸ਼ਵਰ ਮਹਾਦੇਵ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋ
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Stephen Knapp (1 January 2009). Spiritual India Handbook. Jaico Publishing House. p. 169. ISBN 9788184950243.
- ↑ Amar Nath Khanna (2003). Pilgrim Shrines of India. Aryan Books International. p. 141. ISBN 9788173052385.
- ↑ "Rahasya Thrayam I- Pradhanika Rahasyam - Hindupedia, the Hindu Encyclopedia". www.hindupedia.com. Retrieved 2021-05-08.
- ↑ Prabhakar T. Malshe (1974). Kolhapur: A Study in Urban Geography. University of Poona. p. 3.