ਮਾਲਕੌਂਸ
ਇਹ ਲੇਖ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। |
ਮਾਲਕੌਂਸ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਗ ਮਾਲਕੋਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ।[1] ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਰਾਗ ਨੂੰ ਹਿੰਡੋਲਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ ਹਿੰਡੋਲ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਖਾਦਾ ਜਾਵੇ।
ਰਾਗ ਮਲਕੌਂਸ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀਏ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਕੋਣੀ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਗੰਧਾਰ (ਗ),ਮਧਯਮ (ਮ) ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ (ਨੀ) ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਸੁਰ ਇਸ ਵਿਸ਼ ਕੋਮਲ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ) ਅਤੇ ਪੰਚਮ (ਪ) ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਰਜਿਤ ਹਨ ਮਤਲਬ ਇਹ ਦੋ ਸੁਰ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ। ਕਿੰਨੀ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕੀ ਇੰਨੇ ਕੋਮਲ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਲੱਗਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਮਧੁਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਜਬੂਤ ਰਾਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਾਇਕ ਪੰਡਿਤ ਜਸਰਾਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ,ਮਾਲਕੌਂਸ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜੋ "ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਵੇਰੇ ਦੇ ਛੋਟੇ ਘੰਟਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।" ਉਹ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ,ਸੁਖਦਾਈ ਅਤੇ ਮਦਹੋਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[2]
ਨਿਰੁਕਤੀ
ਸੋਧੋਮਾਲਕੌਂਸ ਨਾਮ ਮਾਲ ਅਤੇ ਕੌਸ਼ਿਕ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਉਹ ਜੋ ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਹਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਪਹਿਨਦਾ ਹੈ ਯਾਨੀ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਲਾਸੀਕਲ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਮਾਲਵ-ਕੌਸ਼ਿਕ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾਣ ਵਰਗੇ ਮਾਲਕੌਂਸ ਵਰਗਾ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦਾ।[3] ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰਾਗ ਦੇਵੀ ਪਾਰਵਤੀ ਦੁਆਰਾ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਤੀ ਦੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਤਾਂਡਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਪੰਡਿਤ ਭਾਤਖੰਡੇ ਜੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਨਾਂ ਮਾਲਵਾ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ
ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਮਾਲਕੌਂਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੀਰਥੰਕਰਾ ਦੁਆਰਾ ਅਰਧਮਗਡ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਾਮਵਾਸਰਨ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ਨਾ (ਲੈਕਚਰਸ) ਦੇ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਮਾਲਕੌਂਸ ਸ਼ਿਵੈਤ ਸੰਗੀਤ ਸਕੂਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵੈਤ ਸੰਗੀਤ ਸਕੂਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ।
ਮਾਲਕੌਂਸ ਰਾਗ ਦਾ ਥਾਟ ਭੈਰਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਗਾਏ ਜਾਨ ਵਾਲੇ ਰਾਗਾਂ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਚਲਣ ਜਯਾਦਾਤਰ ਮਧਯਮ (ਸ਼ੁੱਧ ਮ) ਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਧਯਮ (ਸ਼ੁੱਧ ਮ) ਨਿਸ਼ਾਦ(ਕੋਮਲ ਨੀ),ਧੈਵਤ(ਕੋਮਲ ਧ) ਅਤੇ ਗਂਧਾਰ (ਕੋਮਲ ਗ) ਸੁਰਾਂ ਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਮੀਂਡ ਲਾਣ ਤੇ ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਸੂਤੰਤਰ ਵਜੂਦ ਉਭਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਤਿੰਨਾਂ ਸਪਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਰੂਪ 'ਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਕਿਸਮ ਦਾ ਰਾਗ ਏ।
ਇਸ ਦੀ ਜਾਤਿ ਔੜਵ-ਔੜਵ ਹੈ ਯਾਨੀ ਆਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ -ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ
ਆਰੋਹ- ਸ, ਗ (ਕੋਮਲ),ਮ, ਧ (ਕੋਮਲ), ਨੀ (ਕੋਮਲ), ਸੰ
ਅਵਰੋਹ-ਸੰ, ਨੀ (ਕੋਮਲ), ਧ (ਕੋਮਲ), ਮ, ਗ (ਕੋਮਲ),ਸ
ਪਕੜ -ਗ (ਕੋਮਲ),ਮ, ਧ (ਕੋਮਲ) ਮ ਗ (ਕੋਮਲ),ਮ ਗ (ਕੋਮਲ)
ਗ ਸ
ਵਾਦੀ ਸੁਰ -ਮ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ -ਸ ਹੈ।
ਵਰਜਿਤ ਸੁਰ- ਰੇ ਅਤੇ ਪ ਹਨ।
ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੁਰ ਸਂਗਤਿਆਂ ਹਨ -
ਧ (ਕੋਮਲ ਮੰਦਰ ਸਪਤਕ)ਨੀ (ਕੋਮਲ ਮੰਦਰ ਸਪਤਕ) ਸ ਗ (ਕੋਮਲ ਮੱਧ ਸਪਤਕ) ਮ ਧ (ਕੋਮਲ ਮੱਧ ਸਪਤਕ) ਗ (ਕੋਮਲ ਮੱਧ ਸਪਤਕ) ਮ ਧ (ਕੋਮਲ ਮੱਧ ਸਪਤਕ) ਮ (ਮੱਧ ਸਪਤਕ) ਨੀ (ਕੋਮਲ ਮੱਧ ਸਪਤਕ) ਧ (ਕੋਮਲ ਮੱਧ ਸਪਤਕ) ਮ (ਮੱਧ ਸਪਤਕ) ਨੀ (ਕੋਮਲ ਮੱਧ ਸਪਤਕ) ਸ (ਤਾਰ ਸਪਤਕ)
ਇਸ ਦਾ ਠਹਰਾਵ ਜਦੋਂ ਧ (ਕੋਮਲ ਮੰਦਰ ਸਪਤਕ)ਨੀ (ਕੋਮਲ ਮੰਦਰ ਸਪਤਕ) ਸ ਸੁਰਾਂ ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਲਗਦਾ ਹੈ।
ਪੱਛਮੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਕੇਤ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈਃ ਟੌਨਿਕ, ਮਾਈਨਰ ਤੀਜਾ, ਸੰਪੂਰਨ ਚੌਥਾ, ਮਾਈਨਰ ਛੇਵਾਂ ਅਤੇ ਮਾਈਨਰ ਸੱਤਵਾਂ। ਰਾਗ ਮਲਕੌਂਸ ਵਿੱਚ, ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ-ਸੈਕੰਡ) ਅਤੇ ਪੰਚਮ (ਪਾ-ਸੰਪੂਰਨ ਪੰਜਵਾਂ) ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਜਾਤੀ ਔਦਾਵ-ਔਦਾਵ (ਪੰਜ-ਪੰਜ, ਅਰਥਾਤ, ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ) ਹੈ।[4]
ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ 'ਗਾ' ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਗਾ-ਸਾਧਰਨ ਹੈ (ਸਾ ਤੋਂ ਉੱਪਰ 316-ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮੋਟਾ ਛੋਟਾ ਤੀਜਾ) ।[5] ਇਹ 22 ਸ਼੍ਰੁਤਿਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 6/5 ਦੇ ਕਾਰਕ ਦੇ ਨਾਲ ਨੋਟ ਜੀਏ2 ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮਾਲਕੌਂਸ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ, ਧਿਆਨ ਜਾਂ ਸਮਾਧੀ ਲਾਓਣ ਵਾਲਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹੇਠਲੇ ਅੱਖਰ (ਮੰਦਰ ਸਪਤਕ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਗਤੀ (ਵਿਲੰਬਿਤ ਲਯ) ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਰਕੀ ਅਤੇ ਖਟਕਾ ਵਰਗੇ 'ਹਲਕੇ' ਅਲਂਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੀਂਡ, ਗਮਕ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਰਗੇ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੋਮਲ ਨੀ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਨੋਟ (ਗ੍ਰਹਿ ਸਵਰ) ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨੋਟ ਕੋਮਲ ਗਾ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਧਾ ਨੂੰ ਵਾਈਬ੍ਰਟੋ (ਅੰਦੋਲਿਤ)ਕਰ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਪੰਜ ਸੁਰ ਵਿਰਾਮ ਨੋਟਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਮਾਲਕੌਂਸ ਵਿੱਚ ਕੋਮਲ ਨੀ ਭੀਮਪਲਾਸੀ ਵਿੱਚ ਕੋਮਾਲ ਨੀ ਤੋਂ ਵਖਰੀ ਹੈ।
ਇਸ ਰਾਗ ਲਈ ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ ਦੇਰ ਰਾਤ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਮਦਹੋਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਪਡ਼੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਅਲੀ ਅਕਬਰ ਖਾਨ ਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮਾਲਕੌਂਸ ਭਗਤੀ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਮੂਡ ਨਾਲ ਭੈਰਵੀ ਥਾਟ, ਔਡਵ ਜਾਤਿ ਦਾ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਓਹਨਾਂ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀਃ "ਜਿੰਨੀ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ" ਅਤੇ "ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨੀਂਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਹਾਡ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਣ ਦੀ ਊਰਜਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।" ਇੱਕ ਲਕਸ਼ ਗੀਤ (ਗੀਤ ਜੋ ਖਾਨਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਸਿਖਾਏ ਗਏ ਰਾਗ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਲਕੌਂਸ ਛੇ ਮੂਲ ਪੁਰਸ਼ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ (ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਗ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਰਸ (ਮੋਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਮੂਡ") ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਹਨ [ਤਾਲ ਆੜਾ ਚੌਤਾਲ]:
ਕੌਂਸ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
ਸੋਧੋ- ਚੰਦਰਕੌਂਸ
- ਬਾਗੇਸ਼ਰੀ-ਅੰਗ ਚੰਦਰਕੌਂਸ
- ਨੰਦਕੌਂਸ
- ਸੰਪੂਰਨ ਮਾਲਕੌਂਸ
- ਪੰਚਮ ਮਾਲਕੌਂਸ
- ਗੁੰਣਕੌਂਸ
- ਮਧੁਕੌਂਸ
- ਜੋਗਕੌਂਸ
- ਨਿਰ੍ਮਲਕੌਂਸ
- ਤੁਲਸੀਕੌਂਸ
ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ
ਸੋਧੋ'ਮਨ ਤਰਪਤ ਹਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕੋ ਆਜ' (ਫਿਲਮ ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ) ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਆਧਾ ਹੈ ਚੰਦਰਮਾ ਰਾਤ ਆਧੀ' (ਫਿਲਮ ਨਵਰੰਗ)ਮਹਿੰਦਰ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਤੂ ਛੁਪੀ ਹੈ ਕਹਾਂ'(ਫਿਲਮ ਨਵਰੰਗ) ਮੰਨਾ ਡੇ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਛੱਮ ਛੱਮ ਘੁੰਘਰੂ ਬੋਲੇ' (ਫਿਲਮ ਕਾਜਲ) ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਜਾਨੇ ਬਾਹਰ ਹੁਸਨ ਤੇਰਾ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੈ' (ਫਿਲਮ ਪਯਾਰ ਕਿਆ ਤੋਂ ਡਰਨਾ ਕਯਾ) ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਬਲਮਾ ਮਾਨੇ ਨਾ' (ਫਿਲਮ ਓਪੇਰਾ ਹਾਊਸ) ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਸਾਵਣ ਕਿ ਰਾਤ ਕਾਰੀ ਕਾਰੀ'(ਫਿਲਮ ਮੇਹਰਬਾਨ) ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਗ਼ਮ ਜੁਦਾਈ ਕਾ ਮੁਝੇ' (ਫਿਲਮ ਮਿੱਸ ਬੋਂਬੇ) ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਯੇ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਦੀਏ ਕਿ ਔਰ ਤੂਫਾਨ ਕੀ'(ਫਿਲਮ ਦੀਆ ਔਰ ਤੂਫਾਨ) ਮੰਨਾ ਡੇ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਆਏ ਸੁਰ ਕੇ ਪੰਛੀ ਆਏ' (ਫਿਲਮ ਸੁਰ ਸੰਗਮ) ਰਾਜਨ ਮਿਸ਼੍ਰਾ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
ਅੱਖੀਆਂ ਸੰਗ ਅੱਖੀਆਂ ਲਾਗੀ ਆਜ' (ਫ਼ਿਲਮ ਬੜਾ ਆਦਮੀ)ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ'
'ਦਰਬਾਰ ਮੇਂ ਊਪਰ ਵਾਲੇ ਕੇ'(ਫਿਲਮ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ) ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਕਪੂਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਦੀਪ ਜਲਾਏ ਗੀਤੋਂ ਕੇ ਮੈਂਨੇ' (ਫਿਲਮ ਕਲਾਕਾਰ) ਸੁਰੇਸ਼ ਵਾਡੇਕਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਮੁਝੇ ਨਾ ਬੁਲਾ' (ਫਿਲਮ ਸ੍ਵਰਣ ਸੁੰਦਰੀ) ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਓ ਪਵਨ ਵੇਗ ਸੇ ਉੜਨੇ ਵਾਲੇ ਘੋੜੇ'(ਫਿਲਮ ਜਯ ਚਿੱਤੋੜ) ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਪੱਗ ਘੁੰਘਰੂ ਬੋਲੇ ਛਣਨ ਛਨ' (ਫਿਲਮ ਦੇਵ ਕਨਿਆ) ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ ਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਕਪੂਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
'ਰੰਗ ਰਾਲੀਆਂ ਕਰਤ ਸੌਤਨ ਕੇ ਸੰਗ ' (ਫਿਲਮ ਬੀਰਬਲ-ਮਾਈ ਬ੍ਰਦਰ) ਪੰਡਿਤ ਭੀਮਸੈਨ ਜੋਸ਼ੀ ਤੇ ਪੰਡਿਤ ਜਸਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ
ਅਤੇ
'ਏਕ ਲਡ਼ਕੀ ਥੀ' (ਫਿਲਮ ਲਵ ਯੂ ਹਮੇਸ਼ਾ) ਕਵਿਤਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਗੀਤ ਆਦਿ ਮਾਲਕੌਂਸ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਕੁਝ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ।
ਤਾਮਿਲ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਵਿੱਚ ਫਿਲਮ 'ਅਨਾਰਕਲੀ' ਵਿੱਚ 'ਰਾਜਸ਼ੇਖਰ' ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਸਾਲੰਗਾਈ ਓਲੀ ਅਤੇ ਮਈ ਮਾਧਮ ਤੋਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਇਲੈਅਰਾਜਾ ਅਤੇ ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ ਦੁਆਰਾ ਤਮਿਲ ਵਿੱਚ "ਓਮ ਨਾਮਸ਼ਿਵਾਯ" ਅਤੇ "ਮਾਰਗਾਜ਼ੀ ਪੂਵ" ਗੀਤ, ਕੰਨਡ਼ ਵਿੱਚ ਫਿਲਮ ਗਦੀਬੀਦੀ ਗੰਡਾ ਦਾ "ਨੀਨੂ ਨੀਨੇ" ਗੀਤ, ਅਪਥਾਮਿਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕੰਨਡ ਵਿੱਚ ਗੀਤ "ਰਾ ਰਾ" ਗੀਤ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ।
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਿਕਾਰਡ
ਸੋਧੋਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ music., Jairazbhoy, Nazir Ali, 1927-2009. Rags of North Indian (1971), Examples of North Indian rags played by Vilayat Khan (Sitar) : a recorded supplement to 'The rags of North Indian music'., Faber and Faber Ltd, OCLC 225669821, retrieved 2022-01-12
{{citation}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: numeric names: authors list (link) - ↑ "Indian classical music: Different kinds of ragas". The Times of India. 29 September 2016. Retrieved 10 May 2021.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000F-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000010-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Gosvami (1957) p. 236 f.
- ↑ "Raag malkauns ali Mubarak khan". Retrieved 2023-09-27 – via YouTube.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.