ਯਮੁਨੋਤਰੀ
ਯਮੁਨੋਤਰੀ (ਜਮਨੋਤਰੀ), ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਯਮੁਨਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਗੜਵਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ 3,293 ਮੀਟਰ (10,804 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (93 ਮੀਲ) ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਛੋਟਾ ਚਾਰ ਧਾਮ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਚਾਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਯਮੁਨੋਤਰੀ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਦਰ, ਗੜਵਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿਧ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਂਦਰ ਪੁੰਛ ਪਰਬਤ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਯਮੁਨੋਤਰੀ ਵਿਖੇ ਮੁੱਖ ਆਕਰਸ਼ਣ ਯਮੁਨਾ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਮੰਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਨਕੀ ਚੱਟੀ ਵਿਖੇ ਪਵਿੱਤਰ ਥਰਮਲ ਝਰਨੇ ਹਨ ਜੋ ੭ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ।
ਯਮੁਨੋਤਰੀ | |
|---|---|
Glacier | |
 ਯਮੁਨੋਤਰੀ ਵਿਚ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ | |
  ਯਮੁਨੋਤਰੀ  ਯਮੁਨੋਤਰੀ | |
| ਗੁਣਕ: 31°01′N 78°27′E / 31.01°N 78.45°E | |
| Country | ਭਾਰਤ |
| State | ਉਤਰਾਖੰਡ |
| District | Uttarkashi |
| ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ | UK |
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ | badrinath-kedarnath |
 | |
ਅਸਲ ਸਰੋਤ, ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 4,421 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਕਾਲਿੰਦ ਪਰਬਤ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਬਰਫ ਅਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ (ਚੰਪਾਸਰ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ) ਦੀ ਇੱਕ ਜੰਮੀ ਹੋਈ ਝੀਲ, ਲਗਭਗ 1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸ ਲਈ ਮੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪਹੁੰਚ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਸ ਥਾਂ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਟਿਹਰੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਕਾਲੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯਮੁਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਬ੍ਰਹਮ ਮਾਤਾ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਦੇਵੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਕਥਾ ਸੋਧੋ
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਿਸ਼ੀ ਅਸਿਤ ਮੁਨੀ ਦਾ ਇੱਥੇ ਆਸ਼ਰਮ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਉਹ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦੋਹਾਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਰੋਜ਼ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਆਪਣੀ ਬੁਢਾਪੇ ਦੌਰਾਨ ਗੰਗੋਤਰੀ ਜਾਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ, ਗੰਗਾ ਦੀ ਇੱਕ ਧਾਰਾ ਉਸ ਲਈ ਯਮੁਨੋਤਰੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ।
ਸੰਗਿਆ ਚੰਪਾਸਰ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ (4,421 ਮੀਟਰ) ਵਿੱਚ ਬੰਦਰਪੂੰਚ ਪਹਾੜ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਯਮੁਨਾ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਨਦੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਪਹਾੜ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਲਿੰਡ ਪਰਬਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, (ਕਲਿੰਡ ਸੂਰਜ ਦੇਵਤਾ - ਸੂਰਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਹੈ)।
ਭੂਗੋਲ ਸੋਧੋ
ਯਮੁਨੋਤਰੀ 31.01°ਉੱਤਰ 78.45°ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। [1] ਇਸ ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 3,954 ਮੀਟਰ (12,972 ਫੁੱਟ) ਹੈ।
ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਸੋਧੋ
ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦਾ ਅਸਲ ਸਰੋਤ ਯਮੁਨੋਤਰੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 6,387 ਮੀਟਰ (20,955 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹੇਠਲੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਬਾਂਦਰਪੁੰਛ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੇਵੀ ਯਮੁਨਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ।[2] ਇਹ ਤ੍ਰਿਵੈਣੀ ਸੰਗਮ, ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਵਿਖੇ ਗੰਗਾ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਹਰਿਆਣਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਯਮੁਨੋਤਰੀ ਮੰਦਰ ਸੋਧੋ
ਯਮੁਨੋਤਰੀ ਮੰਦਰ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ 3,235 ਮੀਟਰ (10,614 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।[3] ਇਹ ਮੰਦਰ ੧੮੩੯ ਵਿੱਚ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਟਿਹਰੀ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸੀ।[4] ਮੰਦਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਮੰਦਰ ਸੀ। ਦਿਵਿਆ ਸ਼ੀਲਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਕੁੰਡ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹਨ।[5]
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ਸੋਧੋ
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ Falling Rain Genomics, Inc - Yamunotri
- ↑ Jain, Sharad K.; Pushpendra K. Agarwal; Vijay P. Singh (2007). Hydrology and water resources of India- Volume 57 of Water science and technology library. Springer. pp. 344–354. ISBN 978-1-4020-5179-1.
- ↑ Haberman, David L. (2006). River of love in an age of pollution : the Yamuna River of northern India. Berkeley, Calif.: University of California Press.
- ↑ India9.com. "India9.com:Yamunotri".
{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link) - ↑ Dalal, Roshen (2010). Hinduism : an alphabetical guide. New Delhi: Penguin Books.