ਰਾਮਸਵਰੂਪ ਵਰਮਾ
ਰਾਮਸਵਰੂਪ ਵਰਮਾ (22 ਅਗਸਤ 1923 – 19 ਅਗਸਤ 1998), ਇੱਕ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਅਰਜਕ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਤਕਰੀਬਨ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਰਹੇ ਰਾਮਸਵਰੂਪ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ‘ਕਬੀਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ 1967 ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਡਾ: ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲੋਹੀਆ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਿੱਤਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 20 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦਾ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸਮੁੱਚੇ ਆਰਥਿਕ ਜਗਤ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਜੀਵਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬੇਦਾਗ, ਨਿਡਰ, ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਜਨਤਕ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਾਣ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਖੁਦ ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।[1]
ਜੀਵਨ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਸੋਧੋ
22 ਅਗਸਤ 1923 ਨੂੰ ਕਾਨਪੁਰ (ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਨਪੁਰ ਦਿਹਾਤੀ) ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੌਰੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰਾਮ ਸਵਰੂਪ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ।[2] ਉਸ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਾਲਪੀ ਅਤੇ ਪੁਖਰਾਇਨ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਜਿੱਥੋਂ ਉਸ ਨੇ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਅੰਤਰ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਗ੍ਰੇਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਵਰਮਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿਮਰ, ਨਿਮਰ, ਦੋਸਤਾਨਾ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1949 ਵਿੱਚ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਐੱਮ. ਏ. ਅਤੇ ਫਿਰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵੀ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਨੌਕਰੀ ਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦ੍ਰਿਡ਼੍ਹ ਇਰਾਦੇ ਕਾਰਨ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਵੰਸ਼ਗੋਪਾਲ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਰੌਰ ਦੇ ਚੌਧਰੀ ਜਨਾਰਦਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਰਹਰਾਮਾਊ ਦੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਾਰਾਇਣ ਸਚਾਨ ਸਨ।
ਰਾਜਨੀਤੀ ਸੋਧੋ
ਵਰਮਾ ਜੀ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਸਨ। ਹੋਰ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾਡ਼ੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਵਰਮਾ ਜੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਈ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਬਲਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਧੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ 'ਤੇ ਕਦੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਸੰਭਵ ਮਦਦ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1957 ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਭੋਗਨੀਪੁਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ 34 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ। ਉਹ 1967 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ, 1969 ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰ ਤੋਂ, 1980 ਅਤੇ 1989 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਸਮਾਜ ਦਲ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। 1991 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਛੇਵੀਂ ਵਾਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਚੋਣ ਲਡ਼ੀ ਸੀ। ਜਨਤਕ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ, ਵਰਮਾ ਨੇ 1955,1957,1958,1960,1964,1969 ਅਤੇ 1976 ਵਿੱਚ ਕਾਨਪੁਰ, ਬਾਂਦਾ, ਉਨਾਓ, ਲਖਨਊ ਅਤੇ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਆਈ. ਪੀ. ਸੀ. ਦੀ ਧਾਰਾ 3 ਦੀ ਧਾਰਾ 144 ਡੀ. ਆਈ. ਆਰ. ਆਦਿ ਤਹਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੈਦੀ ਵਜੋਂ ਸਜ਼ਾ ਕੱਟੀ। ਵਰਮਾ ਜੀ ਨੇ ਸੰਧੀ ਸਰਕਾਰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ 20 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਦਾ ਲਾਭ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪੂਰੀ ਆਰਥਿਕ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੇਸ਼ਕ ਇਹ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਘਾਟੇ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਭ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ, ਵਿੱਤੀ ਘਾਟੇ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਵਰਮਾ ਜੀ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਲੱਭਿਆ। ਸੰਖੇਪ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕ ਲਾਭ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਿਸਾਨ ਸੋਕੇ ਅਤੇ ਹਡ਼੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਖੇਤੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ।[3]
- ਵਰਮਾ ਭਾਵੇਂ ਡਿਗਰੀ ਵਾਲੇ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ, ਸ੍ਰੀ ਵਰਮਾ ਜੀ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾਡ਼ੀ, ਸਿੰਚਾਈ, ਸਿੱਖਿਆ, ਮੈਡੀਕਲ, ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਰਗੇ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ ਡੇਢ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਬਜਟ ਅਲਾਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲਾਭ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਹਿੰਗਾਈ ਭੱਤਾ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ।
ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਰਮਾ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਡਾ. ਲੋਹਿਆ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸੰਯੁਕਤ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਡਾ. ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲੋਹਿਆ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਲਈ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਚਾਰਸ਼ੀਲ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਮਿਲੀ ਜਿਸ ਦੀ ਉਹ ਭਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਡਾ. ਲੋਹਿਯਾ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਵਰਮਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਸੋਚ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਉਹ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਲਿਕਤਾ ਸੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਕਿ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਰੁਤਬੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਡਾ. ਲੋਹਿਯਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਮਾ ਦਾ ਇੱਕ ਕੱਟਡ਼ ਰਵੱਈਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਿਰਸਵਾਰਥ-ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਸ਼ੀਲ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਪਸੰਦ ਆਈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦੋਸਤ ਬਣ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਵਰਮਾ ਜੀ ਵੀ ਡਾ. ਲੋਹਿਆ ਵਾਂਗ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਆਪਣਾ ਘਰ ਉਡਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਬੀਰ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ, ਵਰਮਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹ ਸਨ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਾ ਲੈਣ ਦਾ ਪਛਤਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਿਤ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਖੁੰਝ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਚੁਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਭੋਗਨੀਪੁਰ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਗੁਪਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਚੋਣ ਲੜੀ ਸੀ, ਪਰ 1957 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ।
ਉਹ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਆਰਥੀ ਸਮਝੌਤੇ ਤੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਦੌੜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਪੂਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਇੱਜ਼ਤ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਜੀ ਸਕੇ। ਉਹ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਨਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਯੋਧਾ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 'ਚਤੁਰਦਿਕਾ ਕ੍ਰਾਂਤੀ' ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੈ। ਵਰਮਾ ਜੀ ਨੇ 1969 ਵਿੱਚ 'ਅਰਜੁਕ ਸੰਘ' ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 'ਅਰਜੁਕ ਵੀਕਲੀ' ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਅਰਜਕ ਸੰਘ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਚ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਬਲਕਿ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਬਿਗੁਲ ਵੀ ਵਜਾਇਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਅੰਬੇਡਕਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੰਗਲਦੇਵ ਵਿਸ਼ਾਰਦ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤੀ ਨੇ ਵਰਮਾ ਜੀ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਅਤੇ 'ਆਰਜਕ ਵੀਕਲੀ' ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਲੇਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ।
ਵਰਮਾ ਜੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ “ਇਨਕਲਾਬ ਕਿਉਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ”, ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦਾ ਪਿਛਲਾਪਣ, ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ, ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਕਿਉਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ? ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ, ਕੌਮ ਦਾ ਕਲੰਕ, ਬੇਅਦਬੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਿਟਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਅੰਬੇਡਕਰ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਜ਼ਬਤ ਅਤੇ ਬਹਾਲੀ, ਬਸਟ, 'ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਕਵਿਜ਼' ਵਰਗੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜੋ ਅਰਜਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਮਹਾਰਾਜ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਰਾਮਸਵਰੂਪ ਵਰਮਾ ਦੀ ਜੋੜੀ "ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਏਂਗਲ" ਵਰਗੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਿੱਤਰ ਸਨ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਬੋਲਬਾਣੀ ਅਤੇ ਕਾਵਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਗਰੀਬੀ, ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ, ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਦਰਦ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤੀ ਨੇ ਇੱਕ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ "ਕ੍ਰਿਏਸ਼ਨ ਐਂਡ ਡੂਮਸਡੇ" ਡਾਰਵਿਨ ਦੀ "ਓਰਿਜਨ ਆਫ਼ ਸਪੀਸੀਜ਼" ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਰਲ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰੱਬ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਤ ਇਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਕੋਲ "ਸਰਚ ਆਫ਼ ਗੌਡ" ਅਤੇ ਪਲੈਨਡ ਬੈਂਕਰਪਸੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਵਰਗੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਚਾਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹਨ ਜੋ ਅਰਜਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਬਿਹਾਰ ਦੇ 'ਲੈਨਿਨ' ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜਗਦੇਵ ਬਾਬੂ ਨੇ ਵਰਮਾ ਜੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ। ਜਗਦੇਵ ਬਾਬੂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਘਬਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਗਦੇਵ ਬਾਬੂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਸਦਮਾ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਪਰ ਸਮਾਜਿਕ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਅੱਗ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ। ਜਗਦੇਵ ਬਾਬੂ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪਛਡ਼ੇ ਵਰਗ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ ਅਤੇ ਵਰਮਾ ਜੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਿਹਾਰ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ। ਵਰਮਾ ਜੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ "ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ/ਉਹ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਮਨੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਮਾਨਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਮਾਜ ਨਹੀਂ/ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜਨਰਾਜ ਨਹੀਂ" ਵਰਗੇ ਪੁਰਾਣੇ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਬਿਆਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਬਾਰੇ, ਉਹ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਨੇਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਦਰਸ਼ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਦਗੀ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਸਿਧਾਂਤਵਾਦ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਰਤੱਵ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਵਰਮਾ ਜੀ ਨੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਤਨਖਾਹ ਵਾਧੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਖੁਦ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਸੰਧੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ, ਵਰਮਾ ਜੀ ਨੇ ਸਕੱਤਰੇਤ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਟਾਈਪਰਾਈਟਰ ਹਟਾ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਇੱਕ ਚੱਲ ਰਹੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਰਮਾ ਜੀ ਨੇ ਬਜਟ ਵਿੱਚ ਖੰਡ-6 ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ/ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰਾਂ ਆਪਣੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਦੇ ਤਨਖਾਹ ਦਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਵਰਮਾ ਜੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾਃ -
"ਇਨਕਲਾਬ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਪੂਰਵ-ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਹਿੱਤ ਲਈ ਮੁੜ ਨਿਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।"
ਉਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਮੌਲਿਕ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਡਾ. ਅੰਬੇਦਕਰ, ਚਾਰਵਾਕ, ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ।[4]
ਕੰਮ ਸੋਧੋ
- ਮਨੁੱਖਤਾਵਾਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉਤਰ (1984): ਲਖਨਊ
- ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਕਿਉਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ (1989): ਲਖਨਊ
- ਮਨੂਸਮ੍ਰਿਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਕਲੰਕ (1990) ਲਖਨਊ
- ਤੁਸੀਂ ਨਫ਼ਰਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੂਰ ਕਰਦੇ ਹੋ? (1993) ਲਖਨਊ
- ਅਛੂਤਾਂ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਅਤੇ ਹੱਲ (1984) ਲਖਨਊ
ਹਵਾਲਾ ਸੋਧੋ
- ↑ NavbharatTimes"मानवता ही धर्म". Archived from the original on 16 सितंबर 2016. Retrieved 23 अगस्त 2016.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(help) - ↑ "महामना रामस्वरूप वर्मा पोगापंथी के खिलाफ जंग छेड़ने वाले मानवतावादी-तार्किकतावादी राजनेता थे". National Janmat. Archived from the original on 18 दिसंबर 2018.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "Ramswaroop Verma: A committed Ambedkarite". Forwardpress.in. Archived from the original on 18 दिसंबर 2018.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ Bajrang, singh (2013). Aankhan Dekhi Bihar Andolan. Prabhat Prakashan. ISBN 9350483602. Retrieved 2013-05-04.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ਸੋਧੋ
- "मानवता ही धर्म". Archived from the original on 16 सितंबर 2016. Retrieved 23 अगस्त 2016.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(help)