ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ

(ਲੈਟਿਨ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਮੋੜਿਆ ਗਿਆ)

ਲਾਤੀਨੀ (ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ: Lingua Latina) ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮਨ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਜਭਾਸ਼ਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਇਹ ਇੱਕ ਮੁਰਦਾ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਫਿਰ ਵੀ ਰੋਮਨ ਕੈਥੋਲਿਕ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਦੀ ਧਰਮਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਵੈਟੀਕਨ ਸਿਟੀ ਨਾਮੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਰਾਜਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਲਾਸੀਕਲ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ[2] ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਲ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਰੁਮਾਂਸ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ, ਇਤਾਲਵੀ, ਸਪੇਨੀ, ਰੋਮਾਨਿਆਈ ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈਆਂ। ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭੁਤਵ ਕਰਕੇ ਲਾਤੀਨੀ ਮਧਯੁਗ ਅਤੇ ਪੂਰਬ-ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਯੂਰਪ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਲ ਧਰਮ, ਵਿਗਿਆਨ, ਉੱਚ ਸਾਹਿਤ, ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਹਿਸਾਬ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।

ਲਾਤੀਨੀ
Lingua latīna
ਕੋਲੋਸੀਅਮ ਵਿੱਚ ਲਾਤੀਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ
ਉਚਾਰਨ[laˈtiːna]
ਜੱਦੀ ਬੁਲਾਰੇ
  • ਲਾਤੀਅਮ
  • ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ / ਗਣਰਾਜ / ਸਾਮਰਾਜ
  • ਸਿਲੀਸ਼ੀਆ ਦਾ ਆਰਮੇਨੀਆਈ ਸਾਮਰਾਜ (ਲਿੰਗੂਆ ਫ਼ਰਾਂਕਾ)
  • ਵੈਟੀਕਨ ਸ਼ਹਿਰ
ਨਸਲੀਅਤਲਾਤੀਨੀ ਕਬੀਲਾ
Eraਵਲਗਰ ਲਾਤੀਨੀ ਤੋਂ ਰੁਮਾਂਸ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬਣੀਆਂ, 6ਵੀਂ - 9ਵੀਂ ਸਦੀਆਂ; ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਮੱਧ ਯੂਰਪ ਦੇ ਕੈਥੋਲਿਕ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।
ਲਾਤੀਨੀ ਲਿਪੀ 
ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਥਿਤੀ
ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ
ਰੈਗੂਲੇਟਰ
ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਡ
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-1la
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-2lat
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-3lat
Glottologlati1261
ਭਾਸ਼ਾਈਗੋਲਾ51-AAB-a
ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ (ਅੰ. 117 ਈਸਵੀ) ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਬੁਲਾਰਿਆਂ ਦਾ ਖੇਤਰ (ਗੂੜ੍ਹਾ ਹਰਾ)। ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਲਾਤੀਨੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਯੂਨਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵੀ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।
ਰੁਮਾਂਸ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਦਾਇਰਾ।
This article contains IPA phonetic symbols. Without proper rendering support, you may see question marks, boxes, or other symbols instead of Unicode characters. For an introductory guide on IPA symbols, see Help:IPA.

ਇਤਿਹਾਸ

ਸੋਧੋ

ਰੋਮਨ ਮਿੱਥ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਜੰਗ ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਲਾਤੀਨੀ ਕਬੀਲੇ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ, ਵਰਤੋਂ, ਹਿੱਜਿਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਕ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪੁਰਾਣੀ ਲਾਤੀਨੀ

ਸੋਧੋ

ਲਾਤੀਨੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਕਿਸਮ ਪੁਰਾਣੀ ਲਾਤੀਨੀ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੀ ਲਾਤੀਨੀ 75 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇਤਰੁਸਕੀ ਲਿਪੀ ਤੋਂ ਲਾਤੀਨੀ ਲਿਪੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ। ਇਸਦੀ ਲਿਪੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ[3] ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਹੋ ਗਈ।[4]

ਕਲਾਸੀਕਲ ਲਾਤੀਨੀ

ਸੋਧੋ

ਕਲਾਸੀਕਲ ਲਾਤੀਨੀ 75 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਦੀ ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਕਵੀਆਂ, ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਚੇਤਨ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਬਣਾਈ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਆਕਰਨ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।

ਵਲਗਰ ਲਾਤੀਨੀ

ਸੋਧੋ

ਪਲੌਟਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾਸੀਕਲ ਲਾਤੀਨੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਮ ਬੋਲ ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵਲਗਰ ਲਾਤੀਨੀ(sermo vulgi (ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ) - ਸੀਸੇਰੋ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਇਹਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਲਫ਼ਜ਼(ਕਲਾਸਕੀਲ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ) ਜਾਂ ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਉਕਰੇ ਵਾਕ ਹੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।[5]

ਮੱਧਕਾਲੀ ਲਾਤੀਨੀ

ਸੋਧੋ

ਮੱਧਕਾਲੀ ਲਾਤੀਨੀ ਉੱਤਰ-ਕਲਾਸੀਕਲ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਲਾਤੀਨੀ ਰੋਮਾਂਸ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਅਕਾਦਮਿਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਾਲੇ ਵੀ ਲਾਤੀਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।

ਪੁਨਰਜਾਗਰਨ ਲਾਤੀਨੀ

ਸੋਧੋ

ਪੁਨਰਜਾਗਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਤੀਨੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਲਈ ਫਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮੱਧਕਾਲੀ ਲਾਤੀਨੀ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਤੋਂ ਕਲਾਸੀਕਲ ਲਾਤੀਨੀ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦਾਂਤੇ ਆਲੀਗੀਏਰੀ ਅਤੇ ਜਿਓਵਾਨੀ ਬੋਕਾਸੀਓ ਵਰਗੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਲਾਤੀਨੀ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ।

ਮੁੱਢਲੀ ਆਧੁਨਿਕ ਲਾਤੀਨੀ

ਸੋਧੋ

ਮੁੱਢਲੇ ਆਧੁਨਿਕ ਦੌਰ ਤੱਕ ਵੀ ਲਾਤੀਨੀ ਯੂਰਪੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ। 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਹੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਾਤੀਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

ਆਧੁਨਿਕ ਲਾਤੀਨੀ

ਸੋਧੋ

19ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਚੱਲ ਰਹੀ ਲਾਤੀਨੀ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਲਾਤੀਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਲਾਤੀਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਵਾਕੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਾਤੀਨੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਾਰਤਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈ। ਕੁਝ ਲਾਤੀਨੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ

ਸੋਧੋ

ਪੁਰਾਤਨ ਲਾਤੀਨੀ ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਇਸਦਾ ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਬਾਰੇ ਟਿੱਪਣੀਆਂ, ਪੁਰਾਤਨ ਸ਼ਬਦ ਨਿਰੁਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਲਾਤੀਨੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।[6]

ਵਿਅੰਜਨ

ਸੋਧੋ

ਪੁਰਾਤਨ ਲਾਤੀਨੀ ਦੀਆਂ ਵਿਅੰਜਨ ਧੁਨੀਆਂ ਹੇਠਲੇ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।[7]

ਹੋਂਠੀ ਦੰਤੀ ਤਾਲਵੀ ਕੋਮਲ ਤਾਲਵੀ ਕੰਠੀ
ਸਾਧਾਰਨ ਹੋਂਠੀ
ਸਫੋਟਕ ਸਘੋਸ਼ b d ɡ
ਅਘੋਸ਼ p t k
ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਸਘੋਸ਼ z
ਅਘੋਸ਼ f s h
ਨਾਸਕੀ m n
ਕਾਂਬਵੀਂ r
ਅਰਧਵਿਅੰਜਨ l j w
ਮੂਹਰਲੇ ਵਿਚਲੇ ਮਗਰਲੇ
ਬੰਦ iː ɪ ʊ uː
ਮੱਧ eː ɛ ɔ oː
ਖੁੱਲ੍ਹੇ a aː

ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਲਾਤੀਨੀ ਵਿੱਚ ਅੰਕ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਸੀ।

ਨੀਚੇ ਕੁਝ ਅੰਕ ਲਾਤੀਨੀ ਅੱਖਰਾਂ, ਰੋਮਨ ਅੰਕਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਅੱਖਰਾਂ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਅੰਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।

ਊਨਸ(ūnus), ਊਨਾ(ūna), ਊਨਮ(ūnum) (ਪੁਰਸ਼, ਇਸਤਰੀ, ਨਿਪੁੰਸਕ) I ਇੱਕ(1)
ਦੂਓ(duo), ਦੂਏ(duae), ਦੂਓ(duo) (ਪੁ., ਇ., ਨਿ.) II ਦੋ(2)
ਤਰੇਸ(trēs), ਤਰੀਆ(tria) (ਪੁ./ਇ., ਨਿ.) III ਤਿੰਨ(3)
ਕੂਆਤੋਰ(quattuor) IIII ਜਾਂ IV ਚਾਰ(4)
ਕੂਈਂਕੇ(quīnque) V ਪੰਜ(5)
ਸੇਕਸ(sex) VI ਛੇ(6)
ਸੇਪਤੇਮ(septem) VII ਸੱਤ(7)
ਔਕਤੋ(octō) VIII ਅੱਠ(8)
ਨੋਵੇਮ(novem) VIIII or IX ਨੌਂ(9)
ਦੇਸੇਮ(decem) X ਦੱਸ(10)
ਕੂਈਨਕੂਆਗੀਂਤਾ(quīnquāgintā) L ਪੰਜਾਹ(50)
ਸੈਂਤਮ(Centum) C ਸੌ (100)
ਕੂਈਨਗੇਂਤੀ(Quīngentī) D ਪੰਜ ਸੌ(500)
ਮੀਲੇ(Mīlle) M ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ(1000)

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. "Schools". Britannica (1911 ed.). 
  2. Sandys, John Edwin (1910). A companion to Latin studies. Chicago: University of Chicago Press. pp. 811–812.
  3. Diringer 1996, pp. 533–4
  4. Sacks, David (2003). Language Visible: Unraveling the Mystery of the Alphabet from A to Z. London: Broadway Books. p. 80. ISBN 0-7679-1172-5.
  5. Herman & Wright 2000, pp. 17–18
  6. Allen 2004, pp. viii-ix
  7. Sihler, Andrew L. (1995). New Comparative Grammar of Greek and Latin. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-508345-3. Retrieved 12 March 2013.

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

ਸੋਧੋ

ਭਾਸ਼ਾ ਸਬੰਧੀ ਕੁਝ ਸੰਦ

ਸੋਧੋ

ਕੋਰਸ

ਸੋਧੋ

ਵਿਆਕਰਨ

ਸੋਧੋ

ਧੁਨੀ ਉਚਾਰ ਵਿਗਿਆਨ

ਸੋਧੋ

ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਖ਼ਬਰਾਂ

ਸੋਧੋ

ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਨਲਾਈਨ ਭਾਈਚਾਰੇ

ਸੋਧੋ