ਸਿਤਾਰਾ ਦੇਵੀ
ਸਿਤਾਰਾ ਦੇਵੀ (ਜਨਮ ਧਨਲਕਸ਼ਮੀ ; 8 ਨਵੰਬਰ 1920 – 25 ਨਵੰਬਰ 2014) ਕਲਾਸੀਕਲ ਕਥਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਨ੍ਰਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਡਾਂਸਰ, ਇੱਕ ਗਾਇਕਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਕਈ ਅਵਾਰਡਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵੱਕਾਰੀ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ; ਰਾਇਲ ਅਲਬਰਟ ਹਾਲ, ਲੰਡਨ (1967) ਅਤੇ ਕਾਰਨੇਗੀ ਹਾਲ, ਨਿਊਯਾਰਕ (1976) ਸਮੇਤ।[1]
ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਰਾਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੂੰ ਮਿਲੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਥਕ ਵਰਗੀਆਂ ਗੁਆਚੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨ੍ਰਿਤਿਆ ਸਮਰਾਗਨੀ (ਨ੍ਰਿਤ ਸਮਰਾਗਨੀ) ਕਿਹਾ, ਭਾਵ ਨ੍ਰਿਤ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ।[2] ਕੁਝ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਕਥਕ ਰਾਣੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।[3]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ
ਸੋਧੋਸਿਤਾਰਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਨਵੰਬਰ 1920 ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ (ਉਦੋਂ ਕਲਕੱਤਾ ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਾਲ ਧਨਤੇਰਸ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਸੀ, ਦੀਪਾਵਲੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਪੂਰਵ ਸੰਧਿਆ।[4] ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਕਿਸਮਤ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਧਨਲਕਸ਼ਮੀ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਉਸ ਦਿਨ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[5][6]
ਦੇਵੀ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਰਿਵਾਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਵਾਰਾਣਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਸੁਖਦੇਵ ਮਹਾਰਾਜ, ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੱਜਣ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵੈਸ਼ਣਵ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ, ਅਤੇ ਕਥਕ ਨ੍ਰਿਤ ਦੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸਿਖਾ ਕੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਦੇਵੀ ਦੀ ਮਾਂ, ਮਤਸਿਆ ਕੁਮਾਰੀ, ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਡਾਂਸ ਲਈ ਜਨੂੰਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਰਤ ਨਾਟਿਅਮ ਅਤੇ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਥਕ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਉੱਤਮਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਡਾਂਸ ਦਾ ਇਹ ਜਨੂੰਨ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਅਲਕਨੰਦਾ, ਤਾਰਾ, ਅਤੇ ਧਨਲਕਸ਼ਮੀ ਉਰਫ ਧਨੋ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ; ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ, ਚੌਬੇ ਅਤੇ ਪਾਂਡੇ ਨੂੰ।
ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਨੱਚਣਾ ਸਿੱਖਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਸਮੇਤ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨੱਚਣਾ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੀ ਨੱਚਣ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਨਾਰਸ ਅਤੇ ਲਖਨਊ ਘਰਾਣਾ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ' ਨਾਜ਼ ', ' ਨਖਰੇ ' ਅਤੇ ' ਨਜ਼ਾਕਤ ' ਦਾ ਸੁਮੇਲ।[7]
ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਾਂਗ, ਦੇਵੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਦੋਂ ਹੋਣਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਕੁੜੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਲ-ਲਾੜੇ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ 'ਤੇ, ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਮਾਛਗੜ੍ਹ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਕੂਲ 'ਚ ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ 'ਚ ਸਾਵਿਤਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਆਵਾਨ ਦੀ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਹਾਣੀ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਾਚ ਨਾਟਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਡਾਂਸ ਡਰਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਡਾਂਸ ਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਕਰੇ। ਦੇਵੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਟੀਚਰ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਅਚਨਚੇਤ ਡਾਂਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਿਖਾ ਕੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਉਸ ਲਈ ਭੂਮਿਕਾ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਸਹਿ-ਅਦਾਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਡਾਂਸ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ। ਧਨੋ ਨੂੰ ਸਿਤਾਰਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ, ਤਾਰਾ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਨੱਚਣ ਦੇ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਤਫਾਕਨ, ਤਾਰਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਥਕ ਡਾਂਸਰ ਪੰਡਿਤ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ।[8]
ਜਦੋਂ ਦੇਵੀ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦੋਸਤ ਦੇ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਫਿਲਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਦਰਾਂ ਮਿੰਟਾਂ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਦੌਰਾਨ, ਇਕੱਲੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਡਾਂਸ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਉਸਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬੰਬਈ (ਹੁਣ ਮੁੰਬਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਚਲਾ ਗਿਆ। ਬੰਬਈ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਦੇਵੀ ਨੇ ਅਟੀਆ ਬੇਗਮ ਪੈਲੇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੋਣਵੇਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਥਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ, ਸਰੋਜਨੀ ਨਾਇਡੂ ਅਤੇ ਸਰ ਕਾਵਾਸਜੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਟੈਗੋਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਟਾਟਾ ਪੈਲੇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉੱਥੇ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਨੱਚਣ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਨੇ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਕੱਥਕ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਰੁਪਏ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਵਧਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ। 50 ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ.
ਉਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਜਹਾਂਗੀਰ ਹਾਲ (ਮੁੰਬਈ) ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਮੈਟਰੋ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਨਿਰੰਜਨ ਸ਼ਰਮਾ, ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਡਾਂਸ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦੁਆਰਾ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਂਸ ਸੀਨ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਊਸ਼ਾ ਹਰਨ 1940, ਨਗੀਨਾ 1951, ਰੋਟੀ, ਵਤਨ 1938, ਅੰਜਲੀ 1957 ( ਦੇਵ ਆਨੰਦ ਦੇ ਭਰਾ ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ)। ਮਦਰ ਇੰਡੀਆ 1957 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਲੜਕੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਲੀ ਡਾਂਸ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਆਖਰੀ ਡਾਂਸ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਂਸ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਲਾਸੀਕਲ ਡਾਂਸ, ਕਥਕ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਮਾਨਤਾ
ਸੋਧੋਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ (1969), ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ (1973) ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਲੀਦਾਸ ਸਨਮਾਨ (1995) ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲੇ।
ਉਸਨੇ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਅਵਾਰਡ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, "ਇਹ ਇੱਕ ਅਪਮਾਨ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਨਮਾਨ ਨਹੀਂ," ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਸ ਟਰੱਸਟ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ: "ਕੀ ਇਹ ਸਰਕਾਰ ਕਥਕ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਯੋਗਦਾਨ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਿਸੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ।"[9]
8 ਨਵੰਬਰ 2017 ਨੂੰ, ਗੂਗਲ ਨੇ ਸਿਤਾਰਾ ਦੇਵੀ ਦੇ 97ਵੇਂ ਜਨਮਦਿਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡੂਡਲ ਦਿਖਾਇਆ।[10][11]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Sitara Devi – The Kathak Legend". India Travel Times. Archived from the original on 30 March 2014. Retrieved 25 January 2012.
- ↑ "Empress of Kathak". Indian Express. 3 September 2011. Retrieved 25 January 2012.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000011-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "Dhanteras on 8th November 1920".
- ↑ "Kathak queen Sitara Devi still youthful at 91". Hindustan Times. 2 September 2011. Archived from the original on 7 April 2014. Retrieved 4 April 2014.
- ↑ "Interview : State of the art". The Hindu. 31 July 2009. Archived from the original on 4 August 2009. Retrieved 4 April 2014.
- ↑ "About SITARA DEVI, The Queen of Kathak". esamskriti.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2022-04-05.
- ↑ Kothari, Sunil (27 November 2014). "Long live the star". The Hindu. Retrieved 28 November 2014.
- ↑ "Sitara Devi turns down Padma Bhushan – Times of India". The Times of India. Retrieved 14 July 2016.
- ↑ "Sitara Devi's 97th Birthday".
- ↑ Archived at Ghostarchive and the "Sitara Devi Google Doodle". YouTube. Archived from the original on 2018-12-28. Retrieved 2023-03-04.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link): "Sitara Devi Google Doodle". YouTube.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.