ਸਿੱਧੂ ਅਤੇ ਕਾਨਹੂ ਮੁਰਮੂ
ਸਿੱਧੂ ਮੁਰਮੂ (ਸਿਦੋ ਮੁਰਮੂ) ਅਤੇ ਕਾਨਹੂ ਮੁਰਮੂ ਸਗੇ ਭਰਾ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1855-1856 ਦੇ ਸੰਥਾਲ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਥਾਲ ਵਿਦਰੋਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। [1]
ਆਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਸਿੱਧੂ ਮੁਰਮੂ ਅਤੇ ਕਾਨਹੂ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ ਅਜੋਕੇ ਝਾਰਖੰਡ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਭੋਗਨਾਡੀਹ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਥਾਲ ਆਦਿਵਾਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 1815 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਕਾਨਹੂ ਮੁਰਮੂ ਦਾ ਜਨਮ 1820 ਈ. ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਹੋਰ ਭਰਾ ਵੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਥਾਲ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਚੰਦ ਮੁਰਮੂ ਅਤੇ ਭੈਰਵ ਮੁਰਮੂ। ਚੰਦ ਦਾ ਜਨਮ 1825 ਈ: ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਭੈਰਵ ਦਾ ਜਨਮ 1835 ਈ. ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਵੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਫੁੱਲੋ ਮੁਰਮੂ ਅਤੇ ਝਨੋ ਮੁਰਮੂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 6 ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਚੁੰਨੀ ਮਾਂਝੀ ਸੀ।
ਸੰਥਾਲ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ
ਸੋਧੋਸੰਥਾਲ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸਿੱਧੂ-ਕਾਨਹੁ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਿੱਧੂ-ਕਾਨਹੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਹੋਈ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਕਬਾਇਲੀ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀਆਂ ਗਲਤ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਜੰਗਲ ਤਰਾਈ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਸਥਾਨਕ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ 1853 ਤੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮੀਟਿੰਗ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਵਧਦਾ ਗਿਆ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਗੁੱਸਾ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਜੰਗਲ ਤਰਾਇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਧੂ-ਕਾਨਹੂ, ਚਾਨਕੂ ਮਹਤੋ, ਰਾਜਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਾਮ ਪਰਗਨਾ, ਬੈਜਲ ਸੋਰੇਨ, ਚਲੋ ਜੋਲਾਹ, ਰਾਮਾ ਗੋਪ, ਵਿਜੈ, ਗਰਭੂ ਆਦਿ ਨੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਗਲਤ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਿੱਧੂ-ਕਾਨਹੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਧੂ/ਕਾਨਹੂ ਪੂਰੇ ਜੰਗਲ ਤਰਾਈ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਵਿਦਰੋਹੀ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰੇ ਸਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਧੂ-ਕਾਨਹੂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 30 ਜੂਨ 1855 ਨੂੰ ਸਿੱਧੂ, ਕਾਨਹੂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਬਰਹੇਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਾਹਿਬਗੰਜ ਦੇ ਪੰਚਕਥੀਆ ਵਿਖੇ ਜੰਗਲ ਤਰਾਇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਰੋਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਸੱਦੀ। ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨੇਤਾ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਧੂ-ਕਾਨਹੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੱਤਾਧਾਰੀਆਂ, ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ, ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਮਾਲਕਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹੁੱਲ-ਹੁੱਲ ਦੇ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨਾਲ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਥਾਲ ਵਿਦਰੋਹ ਜਾਂ ਹੁੱਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਥਾਲ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਸੀ-"ਕਰੋ ਜਾਂ ਮਰੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਾਡੀ ਮਿੱਟੀ ਛੱਡੋ"। 30 ਜੂਨ 1855 ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਬਾਇਲੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਿੱਧੂ, ਕਾਨਹੂ, ਚੰਦ ਅਤੇ ਭੈਰਵ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਗੂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ।[2][3]
ਜਦੋਂ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸੀ। ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਮਹੇਸ਼ ਲਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਮੀ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਡਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਸੰਥਾਲਾਂ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਪਾਕੁੜ ਵਿੱਚ ਮਾਰਟੀਲੋ ਟਾਵਰ ਬਣਾਇਆ। ਅਖੀਰ ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸੰਥਾਲਾਂ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸਿੱਧੂ-ਕਾਨਹੂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਮੌਤ
ਸੋਧੋਕਮਾਨ-ਤੀਰਾਂ ਵਾਲੀ ਸਿੱਧੂ-ਕਾਨਹੂ ਦੀ ਫੌਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ। ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਅਗਸਤ 1855 ਵਿੱਚ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪੰਚਕਾਠੀਆ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਰੱਖਤ 'ਤੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਾਹਨੂ ਨੂੰ ਭੋਗਨਡੀਹ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "सिद्धू-कान्हू ने फूंका था अंग्रेजों के खिलाफ पहला बिगुल". प्रवासी दुनिया. १ जुलाई २०१३. Archived from the original on 13 दिसंबर 2013. Retrieved ८ दिसम्बर २०१३.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=,|date=, and|archive-date=(help) - ↑ jharnet.com (2018-06-19). "सिदो-कान्हू कि जीवनी एवं हूल आन्दोलन - Sidhu Kanhu Biography in Hindi". Jharnet.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2022-09-02.
- ↑ "सिद्धू-कान्हू, चांद-भैरव अंग्रेजों के खून से शौर्य गाथा लिखने वाले नायक". Hindustan (in hindi). Retrieved 2022-09-02.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)