ਹਰ ਕੀ ਪੌੜੀ

ਹਰ ਕੀ ਪੌੜੀ, ਭਾਵ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ (ਹਰੀ) ਦੇ ਪੈਰ,^[1] ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਘਾਟ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ।^[2]

ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਸਹੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੰਗਾ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਘਾਟ ਗੰਗਾ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਮੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਵੀ ਉਹ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਹਰ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਰਧ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ, ਜੋ ਹਰ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਤਿਉਹਾਰ, ਇੱਕ ਵਾਢੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।^[3]

ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, " ਹਰਿ " ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਪਰਮਾਤਮਾ", "ਕੀ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਸ" ਅਤੇ "ਪਉੜੀ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਕਦਮ"। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਕੁੰਡ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।^[4]

ਇਤਿਹਾਸ

1866 ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਹਰ ਕੀ ਪੌੜੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਇਲਾਕੇ।

ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ, 1880 ਈ.

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਯ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਭਰਥਰੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਜੋ ਇੱਥੇ ਗੰਗਾ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ। ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਖੇਤਰ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਗੰਗਾ ਆਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, Brahmakund (ਬ੍ਰਹਮ ब्रह्म कुण्ड ) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[5] ਇਹ ਉਹ ਸਥਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਕਾਸ਼ੀ ਪੰਛੀ ਗਰੁੜ ਦੁਆਰਾ ਘੜੇ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹੋਏ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਅਸਮਾਨ ਤੋਂ ਡਿੱਗੀਆਂ ਸਨ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਘਾਟ 'ਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕ ਗੰਗਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਘਾਟਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਅਦ ਦੇ ਕੁੰਭ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭੀੜ ਵਧੀ ਹੈ। ਪੌੜੀਆਂ 'ਤੇ ਕਈ ਮੰਦਰ ਆਏ ਹਨ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਬਣੇ ਸਨ।

ਘਾਟਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ 1938 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਗਰਾ ਦੇ ਇੱਕ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਹਰਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਕਟਾਰਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ), ਅਤੇ ਫਿਰ 1986 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ।^[6] ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘੜੀ ਦਾ ਟਾਵਰ 1938 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।^[7]

ਗੰਗਾ ਆਰਤੀ

ਹਰਿ ਕੀ ਪੌੜੀ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਗੰਗਾ ਆਰਤੀ

ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਵੇਲੇ, ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ - ਗੰਗਾ ਆਰਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ - ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਪਰੰਪਰਾ ਉੱਤੇ^[1] ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਜਾਣ ਲਈ ਪਾਣੀ 'ਤੇ ਲਾਈਟਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੰਗਾ ਆਰਤੀ ਗਾਉਣ ਲਈ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਕਿਨਾਰਿਆਂ 'ਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੁਜਾਰੀ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਅਗਨੀ ਕਟੋਰੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਘਾਟ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਘੰਟੀਆਂ ਵਜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਪ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਉਮੀਦਾਂ ਅਤੇ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਦੀਆ (ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ) ਨੂੰ ਝਟਕਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਖਾਸ ਮਾਮਲਿਆਂ 'ਤੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗ੍ਰਹਿਣ ਹੋਣ 'ਤੇ, ਗੰਗਾ ਆਰਤੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਗੰਗਾ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਕਾਉਣਾ

ਹਰ ਸਾਲ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁੱਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਘਾਟਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਾਣੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਪਰ ਗੰਗਾ ਆਰਤੀ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਂ ਗੰਗਾ ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਈ ਦੂਜ ਜਾਂ ਭਾਈ ਫੋਟਾ ਦੇ ਦਿਨ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।^[8]^[9]

ਹਵਾਲੇ

↑ ^1.0 ^1.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000D-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000E-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ "Har Ki Pauri Haridwar - Har Ki Pauri Haridwar Uttarakhand India". www.bharatonline.com. Retrieved 2022-05-21.
↑ TheHaridwar The Imperial Gazetteer of India, 1909, v. 13, p. 52.
↑ "Har Ki Pauri".
↑ Shri Ganga Tithi Parva Nirnaya, Ganga Sabha, Haridwar, 2009, p 10-11.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000012-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ "Ganga to go dry at Har-Ki-Pauri for about a month". Archived from the original on 2014-04-20. Retrieved 2023-02-06.
↑ "The Tribune, Chandigarh, India - Dehradun Plus".

ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.

[Bansal2012-1] 1.0 ^1.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000D-QINU`"'</ref>" does not exist.

[Saluja2021-2] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000E-QINU`"'</ref>" does not exist.

[3] "Har Ki Pauri Haridwar - Har Ki Pauri Haridwar Uttarakhand India". www.bharatonline.com. Retrieved 2022-05-21.

[4] TheHaridwar The Imperial Gazetteer of India, 1909, v. 13, p. 52.

[5] "Har Ki Pauri".

[6] Shri Ganga Tithi Parva Nirnaya, Ganga Sabha, Haridwar, 2009, p 10-11.

[Kumar-7] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000012-QINU`"'</ref>" does not exist.

[8] "Ganga to go dry at Har-Ki-Pauri for about a month". Archived from the original on 2014-04-20. Retrieved 2023-02-06.

[9] "The Tribune, Chandigarh, India - Dehradun Plus".

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]