ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ
ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਚਾਂਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: पञ्चाङ्ग),ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੰਦਰ ਸੂਰਜੀ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਹੋਰ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸੂਰਜੀ ਚੱਕਰ ਲਈ ਸਾਈਡਰੀਅਲ ਸਾਲ ਅਤੇ ਹਰ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਦਰ ਚੱਕਰਾਂ ਦੇ ਸਮਾਯੋਜਨ ਲਈ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਅੰਤਰੀਵ ਸੰਕਲਪ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇ ਚੱਕਰ ਜਾਂ ਸੂਰਜ ਦੇ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਸੁਰੂ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਜ਼ੋਰ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[1] ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰੀ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਹਨ ਸ਼ਾਲੀਵਾਹਨ ਸ਼ਾਕ (ਰਾਜਾ ਸ਼ਾਲੀਵਾਹਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵੀ) ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਿਕਰਮ ਸੰਵਤ (ਬਿਕ੍ਰਮੀ) ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਖੇਤਰ - ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਚੰਦਰ ਚੱਕਰ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਵਾਂ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਅਤੇ ਕੇਰਲਾ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਸੂਰਜੀ ਚੱਕਰ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਤਾਮਿਲ ਕੈਲੰਡਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਹਾਲਾਂਕਿ ਤਾਮਿਲ ਕੈਲੰਡਰ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਵਾਂਗ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਰਤਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਮਲਿਆਲਮ ਕੈਲੰਡਰ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਸੀਈ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਹੈ।[1][2] ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਪੰਚਾਂਗਮ (पञ्चाङ्गम्) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਿਕਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3]
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਰੂਪ ਇਬਰਾਨੀ ਕੈਲੰਡਰ, ਚੀਨੀ ਕੈਲੰਡਰ, ਅਤੇ ਬੇਬੀਲੋਨੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਗ੍ਰੇਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ।[4] ਗ੍ਰੇਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਉਲਟ ਜੋ ਬਾਰਾਂ ਚੰਦਰ ਚੱਕਰਾਂ (354 ਚੰਦਰ ਦਿਨ) ਅਤੇ ਲਗਭਗ 365 ਸੂਰਜੀ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੇਲ ਬਠਾਣ ਲਈ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਜੋੜਦਾ ਹੈ, ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਚੰਦਰਮਾ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਅਖੰਡਤਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਾਧੂ ਪੂਰਾ ਮਹੀਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਰ 32-33 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਸਮਾਂ ਢੁਕਵੇਂ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਹੋਣ।[5][4][2]
ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੁਆਰਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਬੋਧੀ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵੈਦਿਕ ਕੈਲੰਡਰ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਕਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਥਾਨਕ ਬੋਧੀ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ। ਬੋਧੀ ਤਿਉਹਾਰ ਇੱਕ ਚੰਦਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਤਹਿ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ.[6] ਬੋਧੀ ਕੈਲੰਡਰ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ, ਲਾਓਸ, ਮਿਆਂਮਾਰ, ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਅਤੇ ਥਾਈਲੈਂਡ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਚੰਦਰ ਸੂਰਜੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸੰਸਕਰਣ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ, ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਵਾਂਗ ਹੀ ਚੰਦਰ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਜੈਨ ਸਮਾਂ-ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੇ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਦਰਭ ਬਿੰਦੂਆਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।[7][8][9]
ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਹਿੰਦੂ ਜੋਤਿਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਲਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਭ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਅਤੇ ਵਰਤ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[10]
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
ਸੋਧੋਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.0 1.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000010-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ 2.0 2.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000011-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000012-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ 4.0 4.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000013-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000014-QINU`"'</ref>" does not exist., Quote: "the lunar year consists of 354 days".
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000015-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000016-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000017-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000018-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "Ekadasi: Why Ekadasi is celebrated in Hinduism?-by Dr Bharti Raizada". NewsGram. 22 May 2017.[permanent dead link][permanent dead link]
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
ਸੋਧੋ- Ahargana - The Astronomy of the Hindu Calendar Explains the various calendric elements of the Hindu calendar by means of astronomical simulations created using Stellarium
- Converter: Gregorian and 1957 Normalized Indian Calendar, Shalivahana Hindu calendar, United Kingdom
- Hindu Calendar - thedivineindia.com
- Hindu Calendars Monthly - monthlycalendars.in
- Hindu Calendar of Nepal The Official Hindu Calendar of Nepal
- Indian panchang and Hindu Calendar Bharat Calendar - Hindu Calendar with in-depth details
- Kyoto University Gregorian – Saka – Vikrami Calendar Converter Tool, M. YANO and M. FUSHIMI