ਉਪਗ੍ਰਹਿ

ਉਪਗ੍ਰਹਿ (ਅੰਗਰੇਜੀ: Satellite) ਦੋ ਤਰਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ- ਮਾਨਵ ਨਿਰਮਤ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪਦਾਰਥ (Object) ਦੂਜੇ ਦਾ ਚੱਕਰ ਕੱਟਦਾ ਹੈ ਤਾ ਉਹ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ 11 ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ 11ਵੇਂ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਖੋਜ 1987 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਹ ਗ੍ਰਹਿ ਸੂਰਜ ਤੋ ਲਗਭਗ 1500 ਕਰੋੜ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਗ੍ਰਹਿ R26-27 ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉਧਾਰਨ ਲਈ ਚੰਦਰਮਾ ਧਰਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਉਪਗ੍ਰਹ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਸਾ ਦਾ ਸਪੇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਇੱਕ ਮਾਨਵ ਨਿਰਮਿਤ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਨਾਉਟੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।

2012 ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨਾਸਾ ਦਾ ਉਪਗ੍ਰਹਿ

ਐਨੀਮੇਟਿਡ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਧਰਤੀ ਦੁਆਲੇ ਘੁਮਣਾ

ਬਣਤਰ

ਬਣਾਉਟੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਢਾਂਚਾ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਜਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਬਨ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ 10 ਤੋਂ 30 ਗੁਣਾ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰ ਕਾਰਨ ਹੀ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਡਿਗਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂਤਾ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਖਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਦਬਾਅ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਨਾ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ਉੱਪਰ ਧਰਤੀ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਤਿਹਾਸ

• ਚੀਨ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਤੰਗ ਉਡਾਇਆ ਕੇ ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਨ।
• 1752 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬੈਂਜਾਮਿਨ ਫਰੈਂਕਲਿਨ ਨੇ ਪਤੰਗ ਨਾਲ ਧਾਤ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਸੀ।
• ਸੰਨ 1945 ਵਿੱਚ ਆਰਥੁਰ ਸੀ। ਕਲਾਰਕ ਨੇ ਕਿਸੇ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਫਿਕਸ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ।
• ਸੰਨ 1957 ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਨੇ ਸਪੂਤਨਿਕ-1 ਨਾਂਅ ਦਾ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਭੇਜਣ ਦੀ ਦੌੜ ਜਿਹੀ ਲੱਗ ਗਈ।
• ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 1958 ਵਿੱਚ ਐਕਸਪਲੋਰ-1, 1962 ਵਿੱਚ ਟੈਲਸਟਾਰ, 1963 ਵਿੱਚ ਸਾਈਨਕੌਮ-2, 1972 ਵਿੱਚ ਲੈਂਡਸੈਟ, 1992 ਵਿੱਚ ਸੀ। ਓ. ਬੀ. ਈ. ਅਤੇ 2003 ਵਿੱਚ ਨਾਸਾ ਨੇ ਕੋਲੰਬੀਆ ਨਾਂਅ ਦੇ ਬਨਾਉਟੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਭੇਜੇ।

ਲਾਭ

ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਜਸੂਸੀ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਫਿੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਹੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ

• ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਟੈਲੀਫੋਨ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਮੌਸਮ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਅਤੇ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
• ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਬਨਸਪਤੀ, ਭੂਮੀ, ਚਟਾਨਾਂ, ਬਰਫ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
• ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਨੂੰ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਅਤੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਦੇਸ਼ਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਉਪਗ੍ਰਹਿ

ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਉਡਾਨ

ਲੜੀ ਨੰ	ਦੇਸ਼	ਉਡਾਨ ਦੀ ਮਿਤੀ	ਰਾਕਟ ਦਾ ਨਾਂ	ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਨਾਂ
1	ਰੂਸ	4 ਅਕਤੂਬਰ 1957	ਸਪੂਤਨਿਕ-PS	ਸਪੂਤਨਿਕ-1
2	ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ	1 ਫਰਵਰੀ 1958	ਜੁਨੋ I	ਐਕਪਲੋਰਰ-1
3	ਫਰਮਾ:Country data ਫ੍ਰਾਂਸ	26 ਨਵੰਬਰ 1965	ਡਾਈਮਡ--A	ਅਸਟ੍ਰੈਕਸ
4	ਜਪਾਨ	11 ਫਰਵਰੀ 1970	ਲੰਬਡਾ	ਓਸੂਮੀ
5	ਚੀਨ	24 ਅਪਰੈਲ 1970	ਲੌਗ ਮਾਰਚ-1	ਡੌਂਗ ਫਾਂਗ ਹੌਂਗ-I
6	ਫਰਮਾ:Country data ਬਰਤਾਨੀਆ	28 ਅਕਤੂਬਰ 1971	ਬਲੈਕ ਐਰੋ	ਪ੍ਰੋਸਪੇਰੋ
7	ਭਾਰਤ	19 ਅਪਰੈਲ 1975	ਐਸ.ਐਲ.ਵੀ	ਆਰੀਆਭੱਟ
8	ਫਰਮਾ:Country data ਇਜ਼ਰਾਈਲ	19 ਸਤੰਬਰ 1988	ਸ਼ਾਵਿਤ	ਅਫੇਕ-1
—	ਰੂਸ	21 ਜਨਵਰੀ 1992	ਸੋਯੂਜ਼-U	ਕੋਸਮੋਸ-2175
—	ਫਰਮਾ:Country data ਯੂਕ੍ਰੇਨ	13 ਜੁਲਾਈ 1992	ਟਸੀਕਲੋਨ-3	ਸਟਰੇਲਾ
9	ਫਰਮਾ:Country data ਇਰਾਨ	2 ਫਰਵਰੀ 2009	ਸਫਿਰ-1	ੳਮੀਦ
10	ਉੱਤਰੀ ਕੋਰੀਆ	12 ਦਸੰਬਰ 2012	ਉਨਹਾ-3	ਕਵਾਂਗਮਾਈੳਗਸੋਂਗ-3 ਯੂਨਿਟ-2
11	ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ	30 ਜਨਵਰੀ 2013	ਕੇਐਸਐਲਵੀ-1	ਐਸਟੀਐਸਏਟੀ-2C