ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ (ਦੇਵੀ)
ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ( ਹਿੰਦੀ:करणी माता
| Karni | |
|---|---|
Incarnation of Durga | |
_(8423510937).jpg) | |
| ਹੋਰ ਨਾਮ | Ridhu maa |
| ਦੇਵਨਾਗਰੀ | करणी माता Dashrath jam |
| ਮਾਨਤਾ | Charans and Rajputs |
| ਨਿਵਾਸ | Western Rajasthan(Marwar and Bikaner) |
| ਹਥਿਆਰ | Trident |
| ਵਾਹਨ | Lion and flanked by eagle |
) (ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਨਾਰੀ ਬਾਈ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) (ਸੀ. 2 ਅਕਤੂਬਰ 1387 - ਸੀ. (1538-03-23 ),[1] ) ਚਰਨ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਯੋਧਾ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੀ ਕਰਨਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਯੋਧਾ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੋਧਪੁਰ ਅਤੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਦੇਵੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸੰਨਿਆਸੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਵਿਆਪਕ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬੀਕਾਨੇਰ ਅਤੇ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਮੇਹਰਾਨਗੜ੍ਹ ਕਿਲਾ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖਿਆ, ਜੋ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਲ੍ਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਦੇਸ਼ਨੋਕੇ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਘਰੋਂ ਉਸ ਦੇ ਰਹੱਸਮਈ ਲਾਪਤਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਰ ਉੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਚਿੱਟੇ ਚੂਹਿਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੰਦਰ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਮੂਰਤ ਜਾਂ ਮੂਰਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਪੈਰ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ। ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ "ਦਾਦੀ ਵਾਲੀ ਡੋਕਰੀ" ("ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ") ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜੀਵਨੀ ਸੋਧੋ
ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਠਿਕਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਦੀਪੋਜੀ ਚਰਨ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਵਿਆਹੁਤਾ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਾਕ ਵਿੱਚ ਟਾਲ ਦਿੱਤਾ, ਇਹ ਸੋਚਦਿਆਂ ਕਿ ਉਹ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਢੱਲ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਕਰਣੀ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ, ਗੁਲਾਬ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸਦੀ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਧੀਆ ਬਤੀਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਤੀਤ ਕਰ ਸਕੇ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਰਹੀ, ਜਿਸਦੀ ਮੌਤ 1454 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।
ਕਰਣੀ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਝੁੰਡ ਛੱਡ ਕੇ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਕਰੀਬਨ ਦੋ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜੰਗਲੂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਤਾਂ ਰਾਓ ਕਾਨ੍ਹਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨੌਕਰ ਜੋ ਜੰਗਲੂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ, ਨੇ ਕਰਣੀ, ਉਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚੇਲੇ, ਚਾਂਦਾਸਰ ਦੇ ਰਾਓ ਰਿਦਮਲ, ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਵਾਂ ਸ਼ਾਸਕ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਨੇ ਹੋਰ ਭਟਕਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਨੋਕ ਵਿਖੇ ਵੱਸ ਗਈ।
1453 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਰਾਓ ਜੋਧਾ ਨੂੰ ਅਜਮੇਰ, ਮੇਰਤਾ ਅਤੇ ਮੰਡੋਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ 1457 ਵਿਚ, ਉਹ ਰਾਓ ਜੋਧਾ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਜੋਧਪੁਰ ਗਈ, ਜੋਧਪੁਰ ਵਿਖੇ ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ, ਦੇਵੀ ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸਾਰਾ ਮ੍ਰਿਗ (ਕਾਲਾ ਹਿਰਨ) ਦੀ ਰੱਖਿਸ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ।[2]
ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ ਸੋਧੋ
ਦੇਸ਼ਨੋਕ ਸੋਧੋ
ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਰ ਦੇਸ਼ਨੋਕ, ਵਿਖੇ ਹੈ ਜੋ ਬੀਕਾਨੇਰ ਤੋਂ 30 ਕਿ.ਮੀ. ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਚੂਹਿਆਂ ਦਾ ਮੰਦਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦੈਪੁਰ ਸੋਧੋ
ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੰਦਿਰ ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸ਼੍ਰੀ ਮਨਸ਼ਾਪੂਰਣਾ ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜਾਂ ਉਦੈਪੁਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਉਦੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਦੀਨਦਿਆਲ ਉਪਾਧਿਆਏ ਪਾਰਕ ਨੇੜੇ ਮਛਲਾ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੇ ਸਥਿਤ ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ, ਉਦੈਪੁਰ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਪੌੜੀਆਂ ਰਾਹੀਂ, ਮਾਨਿਕਿਆਲਾਲ ਵਰਮਾ ਪਾਰਕ ਤੋਂ ਜਾਂ ਰੋਪਵੇਅ ਦੁਆਰਾ ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਲਵਰ ਸੋਧੋ
ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੰਦਰ ਕਰਣੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਅਲਵਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਗਰ ਪੈਲੇਸ ਅਤੇ ਬਾਲਾ ਕਿਲਾ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ Gahlot, Sukhvir Singh (1982). Rajasthan directory & who's who. Hindi Sahitya Mandir. p. 20.
- ↑ van der Geer, A. (2008). Animals in Stone: Indian Mammals Sculptured through Time. Leiden, South Holland (Netherlands): Brill. pp. 57–58. ISBN 9789004168190.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ਸੋਧੋ
- Camel festival Archived 2018-12-15 at the Wayback Machine.
- Explanation of Karni (Karniji) Archived 2012-04-16 at the Wayback Machine.
- Read Details about Karni Mata Temple
- National Geographic News: Rats Rule at Indian Temple
- Deshnok Temple A three-minute video news report on Karni Mata, aka the "Bagwati Karniji" temple in Deshnoke, Rajasthan. Accessed 10 August 2007.