ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਕੈਲਾਸ਼ ਵਾਜਪੇਈ

ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ

ਕੈਲਾਸ਼ ਵਾਜਪਾਈ ( IAST ਕੈਲਾਸ਼ ਵਾਜਪਾਈ 11 ਨਵੰਬਰ 1936 – 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 2015[1] ) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ, ਲੇਖਕ, ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਸਨੇ 28 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਹਸਤਾਖਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜੋ "ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਦਸਤਖਤ" ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ 2009 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤਕ ਸਨਮਾਨ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਖਨਊ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੂੰ ਵਾਚਸਪਤੀ (ਭਾਸ਼ਣ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ) ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ।

ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੋਧੋ

ਵਾਜਪੇਈ ਦਾ ਜਨਮ ਹਮੀਰਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚਡੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਸਾਲਿਆਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। 2008 ਤੋਂ 2013 ਤੱਕ, ਉਸਨੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦੀ ਜਨਰਲ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।[1][2][3] ਜਦੋਂ ਉਹ ਲਖਨਊ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚੈਤਨਯ ਮਹਾਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ, ਵੇਦਾਂ ਅਤੇ ਜੈਦੇਵ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੁਡੂਚੇਰੀ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸ਼੍ਰੀ ਅਰਬਿੰਦੋ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮ ਬਣਾਈ।[4]

ਸਾਹਿਤਕ ਕਰੀਅਰ ਸੋਧੋ

ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਲਈ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1964 ਵਿੱਚ "ਸੰਕ੍ਰਾਂਤਾ", "ਤੀਸਰਾ ਅੰਧੇਰਾ", ਅਤੇ "ਦੇਹੰਤ ਸੇ ਹਟਕਰ" ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਸਦੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਰਹੱਸਵਾਦ, ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ। ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ "ਮੌਤ" ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ। ਉਸਨੇ "ਰਾਜਧਾਨੀ" ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਉਪਨਾਮ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਲਈ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਲਾਈਨਾਂ ਲਈ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।[2] ਵਾਜਪੇਈ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਰਚਨਾ ਸੂਫੀ ਭਗਤੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਕ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਕੁਝ ਲੇਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਜਰਮਨ ਅਤੇ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਸਮੇਤ ਕਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।[5]

ਕੁਝ ਆਲੋਚਕ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੈਕਸੀਕੋ ਅਤੇ ਡੱਲਾਸ ਗਿਆ। ਉਹ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਪਰਤਿਆ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸੰਤਾਂ, ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜੈਨ-ਬੁੱਧ ਧਰਮ, ਅਦਵੈਤ ਵੇਦਾਂਤ, ਹੀਨਯਾਨ ਅਤੇ ਸੂਫੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣੀ ਰਹੀ ਜਿਸਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦ ਛੇੜ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੰਘੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ "ਰਾਜਧਾਨੀ" ਸਮੇਤ ਉਸਦੀ ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ।[6] ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕਾਵਿ ਸ਼ੈਲੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਲ ਗਈ ਸੀ[7] ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਹੱਸਵਾਦ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਾਹਿਤ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ੇਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ, ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਅਤੇ ਵੇਦਾਂਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਉਹ ਸਥਾਪਤੀ ਵਿਰੋਧੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਗੀਤ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ "ਕਵਿਤਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦੀ, ਇਹ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਦਸਤਖਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ" ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਾਵਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।[8]

ਮੌਤ ਸੋਧੋ

ਅਪ੍ਰੈਲ 2015 ਵਿੱਚ ਉਹ ਡੀਜਨਰੇਟਿਵ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[9][10] ਮੈਕਸ ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਵਿਖੇ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 2015 ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[11]

ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ਸੋਧੋ

  • Vajpeyi, Kailash (1967). Dehānta se haṭakara. Akshara Prakāśana. p. 136. Retrieved 21 May 2020.
  • Vajpeyi, Kailash (1972). Tīsaraā an̐dherā. Rājakamala Prakāśana. p. 120. Retrieved 21 May 2020.
  • Vajpeyi, Kailash (1978). Beyond the Self: Poems. Indian Literary Review Editions. p. 57. Retrieved 21 May 2020.
  • Vajpeyi, Kailash (1979). Visions & Myths: Contemporary Hindi Poetry. Indian Literary Review Editions. p. 132. Retrieved 21 May 2020.
  • Vajpeyi, Kailash (1984). Indian Horizons, Volume 33. Indian Council for Cultural Relations. Retrieved 21 May 2020.
  • Vajpeyi, Kailash (1998). An Anthology of Modern Hindi Poetry. Rupa & Company. p. 318. Retrieved 21 May 2020.
  • Vajpeyi, Kailash (2005). Havā meṃ hastākshara. Vani Prakashan. p. 112. ISBN 9788181432971. Retrieved 21 May 2020.
  • Vajpeyi, Kailash (2006). Shabd sansar. Bhartiya Jnanpith. p. 226. ISBN 9788126311019. Retrieved 21 May 2020.
  • Vajpeyi, Kailash (2006). Pr̥thvī kā kr̥shṇapaksha. Kitāba Ghara. p. 128. Retrieved 21 May 2020.

ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ

  1. ↑ 1.0 1.1 "वरिष्ठ साहित्यकार कैलाश वाजपेयी का निधन". Dainik Jagran.
  2. ↑ 2.0 2.1 Zaman, Rana Siddiqui (4 April 2015). "Kailash Vajpeyi a poet who fused tradition with modern". The Hindu – via www.thehindu.com.
  3. ↑ "Renowned Hindi poet Kailash Vajpeyi no more". Business Standard India. Press Trust of India. 1 April 2015 – via Business Standard.
  4. ↑ Ghosh, Tanushree (27 February 2014). "Kailash Vajpeyi | Poetry brings people together like no other concern". Livemint.
  5. ↑ "Renowned Hindi Poet Kailash Vajpeyi Dies at 79". outlookindia.com.
  6. ↑ लिए, बीबीसी हिंदी डॉट कॉम के (5 April 2015). "हवा में एक कवि के हस्ताक्षर". BBC News हिंदी (in ਹਿੰਦੀ). Retrieved 21 May 2020.
  7. ↑ "Kailash Vajpeyi: A poet embraces his favourite subject – death". 2 April 2015.
  8. ↑ "Kailash Vajpeyi, Renowned Hindi poet, passes away | India News – Times of India". The Times of India.
  9. ↑ "Renowned Hindi poet Kailash Vajpeyi no more". Zee News. 1 April 2015.
  10. ↑ "ऐसी अर्थियों पर आंसू नहीं रुकते वाजपेयी जी!". aajtak.in (in ਹਿੰਦੀ). 2 April 2015. Retrieved 21 May 2020.
  11. ↑ "प्रतिष्ठित हिन्दी साहित्यकार कैलाश वाजपेयी का निधन, बेटी ने दी मुखाअग्नि". NDTVIndia (in ਹਿੰਦੀ). 8 May 2020. Retrieved 21 May 2020.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਕੈਲਾਸ਼_ਵਾਜਪੇਈ&oldid=646665" ਤੋਂ ਲਿਆ