ਕੋਟੀਯੂਰ ਵਿਸਾਖਾ ਮਹੋਤਸਵਮ
ਕੋਟੀਯੂਰ ਉਲਸਵਮ ਜਾਂ ਕੋਟੀਯੂਰ ਵਿਸਾਖਾ ਮਹੋਤਸਵਮ ਦਕਸ਼ ਯੱਗ ਦੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ 27 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਹੈ।[1] ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਪ੍ਰਯਾਗ ਦੇ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਵਰਗੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਕਾਸ਼ੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
| ਕੋਟੀਯੂਰ ਵਿਸਾਖਾ ਮਹੋਤਸਵਮ | |
|---|---|
 ਕੋਟਿਯੂਰ ਯਜਨਾ ਭੂਮੀ | |
| ਅਧਿਕਾਰਤ ਨਾਮ | ਵਿਸਾਖਾ ਮਹੋਤਸਵਮ |
| ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਕੋਟੀਯੂਰ ਉਤਸਵਮ |
| ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ | ਹਿੰਦੂ |
| ਕਿਸਮ | ਧਾਰਮਿਕ |
| ਪਾਲਨਾਵਾਂ | ਪਵਿੱਤਰ ਤਲਾਬ (ਤਿਰੂਵਨਚਿਰਾ) ਰਾਹੀਂ ਸਵੈਅੰਭੂ ਲਿੰਗ ਦਾ ਪਰਿਕ੍ਰਮਾ |
| ਸ਼ੁਰੂਆਤ | ਸਾਕਾ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਸਵਾਤੀ: ਵੈਸਾਖ; (ਗ੍ਰੇਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ: ਮਈ-ਜੂਨ) |
| ਅੰਤ | ਸਾਕਾ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਚਿਤਰਾ:ਜਿਆਸਥਾ; (ਗ੍ਰੇਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ: ਜੂਨ-ਜੁਲਾਈ) |
| ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ | ਦਕਸ਼ ਯੱਗ |
|
| ਇਤਿਹਾਸ · ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤੇ |
| ਸੰਪ੍ਰਦਾਏ · ਆਗਮ |
| ਯਕੀਨ ਅਤੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ |
|---|
| ਦੁਬਾਰਾ ਜਨਮ · ਮੁਕਤੀ |
| ਕਰਮ · ਪੂਜਾ · ਮਾਇਆ |
| ਦਰਸ਼ਨ · ਧਰਮ |
| ਵੇਦਾਂਤ ·ਯੋਗ |
| ਸ਼ਾਕਾਹਾਰ · ਆਯੁਰਵੇਦ |
| ਯੱਗ · ਸੰਸਕਾਰ |
| ਭਗਤੀ {{ਹਿੰਦੂ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ}} |
| ਗ੍ਰੰਥ |
| ਵੇਦ ਸੰਹਿਤਾ · ਵੇਦਾਂਗ |
| ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਗ੍ਰੰਥ · ਜੰਗਲੀ |
| ਉਪਨਿਸ਼ਦ · ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ |
| ਰਾਮਾਇਣ · ਮਹਾਂਭਾਰਤ |
| ਨਿਯਮ · ਪੁਰਾਣ |
| ਸ਼ਿਕਸ਼ਾਪਤਰੀ · ਵਚਨਾਮ੍ਰਤ |
| ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ੇ |
| ਦੈਵੀ ਧਰਮ · |
| ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ |
| ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੰਤ · ਮੰਦਿਰ ਦੇਵਸਥਾਨ |
| ਯੱਗ · ਮੰਤਰ |
| ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ · ਤਿਓਹਾਰ |
| ਵਿਗ੍ਰਹ |
| ਫਾਟਕ:ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ |
|
|
| ਹਿੰਦੂ ਤੱਕੜੀ ਢਾਂਚਾ |
ਕੋਟੀਯੂਰ (ਕੇਰਲਾ) ਵਿੱਚ ਵਵਾਲੀ (ਬਵਾਲੀ) ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਦੋ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਥ੍ਰੂਚੇਰੁਮਾਨਾ ਵਡਕੇਸ਼ਵਰਮ ਮੰਦਿਰ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕਰੇ ਕੋਟੀਯੂਰ ਮੰਦਿਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਜੋ ਕਿ ਨਲੂਕੇਤੂ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ, "ਅੱਕਰੇ ਕੋਟੀਯੂਰ" ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਅਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਸਾਖਾ ਮਹੋਤਸਵਮ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਸਾਖ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਪੂਜਾ ਉਸੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈਦਿਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਮੰਦਰ (ਇਕਕਰੇ ਕੋਟੀਯੂਰ) ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਅਸਥਾਈ ਝੌਂਪੜੀਆਂ, ਜੋ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਟਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਸਾਲ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ[2] ਯੱਗ ਭੂਮੀ 'ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।[3] ਯਜਨਾ ਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਵਯੰਭੂ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਕਰੇ ਕੋਟੀਯੂਰ ਮੰਦਿਰ, ਜਿੱਥੇ ਯੱਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼੍ਰੀਕੋਵਿਲ/ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ ( ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ) ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਹ ਮਨੀਥਾਰਾ (മണിത്തറ) ਨਾਮਕ ਨਦੀ ਦੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਇੱਕ ਛੱਪੜ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਝਰਨੇ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ। ਛੱਪੜ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਵਵਾਲੀ ਨਦੀ ਵੱਲ ਵਗਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸਮਾਨ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਅਸਥਾਨ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਵਰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਾਲਾਬ ਨੂੰ ਤਿਰੂਵਨਚਿਰਾ (തിരുവഞ്ചിറ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਛੱਪੜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੀਂਹ ਵਿੱਚ। ਮੁੱਖ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਉੱਚਾ ਗੋਲਾਕਾਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਮਰਕਾਲ ਥਾਰਾ (അമ്മാരക്കല്ല് തറ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜੈਅੰਤੀ ਵਿਲੱਕੂ (ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀਵੇ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੂਰਤੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪਾਮਾਇਰਾ ਪੱਤੇ ਦੀ ਛੱਤਰੀ (ഓലക്കുട) ਨਾਲ ਢਕੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਮਰਕਾਲ ਥਰਾ 'ਤੇ ਜਲਾਇਆ ਸੀ।[4]
ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਮਿਆਦ
ਸੋਧੋਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਵੈਸਾਖ ਦੇ ਸਾਕਾ ਕੈਲੰਡਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸਵਾਤੀ ਨਕਸ਼ਤਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜਿਆਸਠ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਨਕਸ਼ਤਰ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਲਿਆਲਮ ਕੈਲੰਡਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਮੇਦਮ-ਏਦਵਮ ਤੋਂ ਐਡਵਮ-ਮਿਥੁਨਮ ਜਾਂ ਮਈ-ਜੂਨ ਤੋਂ ਜੂਨ-ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਗ੍ਰੈਗੋਰੀਅਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਾਵਾਲੀ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਤਲਾਬ ਤਿਰੂਵੰਚੀਰਾ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਮੌਸਮ ਮੱਧਮ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਠੰਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[5]
ਦੰਤਕਥਾ
ਸੋਧੋਦਕਸ਼ ਯੱਗ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਅਤੇ ਸ਼ੈਵਵਾਦ ਵਰਗੇ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੋੜ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ ਪੀਠਾਂ ਦੇ 'ਸਟਾਲ ਪੁਰਾਣ' (ਮੰਦਿਰਾਂ ਦੀ ਮੂਲ ਕਹਾਣੀ) ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।
ਕਹਾਣੀ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਕੰਮ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਅੱਧੀ ਸੜੀ ਹੋਈ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਡੂੰਘੇ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਇਆ। ਸ਼ਿਵ ਸਤੀ ਨਾਲ ਵੱਖ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਲਾਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਭਟਕ ਗਿਆ। ਸਤੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦੇ ਅੰਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਏ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਥਾਨ ਜਿੱਥੇ ਸਤੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਡਿੱਗੇ ਸਨ, ਉਹ ਸ਼ਕਤੀ ਪੀਠਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।[6][7]
ਵੈਸਾਖ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ
ਸੋਧੋ
ਕੋਟਿਯੂਰ ਉਲਸਵਮ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤਿਰੂਵੰਚਿਰਾ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿਰਫ ਪਰਾਗ ਦੀ ਛੱਤ ਵਾਲੀਆਂ ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਤਾਲਾਬ ਵਾਵਾਲੀ ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਬਸੰਤ ਅਤੇ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਕਰਸ਼ਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਹੈ - ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵੈਦਿਕ ਸਮੇਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਟੀਯੂਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭੂਟਾਗਨਸ ਤਿਰੁਨੇਲੀ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨੂੰ ਮੰਦਰ (10) ਤੋਂ ਰਸਮਾਂ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਕੋਟੀਯੂਰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ) ਬ੍ਰਹਮਗਿਰੀ ਘਾਟੀ ਰਾਹੀਂ। ਕੋਟੀਯੂਰ ਮੰਦਿਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ, ਤ੍ਰਿਮੂਰਤੀ - ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੈ। ਕੋਟੀਯੂਰ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਸਵਯੰਭੂ ਹੈ ਭਾਵ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਕੋਟੀਯੂਰ ਮੰਦਿਰ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਰੇਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਖਾਸ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਕਰਤੱਵਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਚਿੱਤਰ ਗੈਲਰੀ
ਸੋਧੋ-
ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਸਮਾਂ -
ਇਕਰੇ ਕੋਟੀਯੂਰ -
ਅੱਕਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ -
ਬਾਂਸ ਫਲਾਵਰ ਮੇਕਰ -
ਮੰਦਰ ਪੁਲ -
ਬੱਬਲ ਮੇਕਰ -
ਅੱਕਰੇ ਕੋਟਿਯੂਰ ਨੂੰ ਜਾਣਾ -
ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ -
ਨਰਮ ਨਾਰੀਅਲ ਲਿਆਉਣਾ -
ਬੰਯਾਨ ਦਾ ਰੁੱਖ
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Daksha Yagnam". The Hindu. 19 August 2009. Archived from the original on 22 August 2009. Retrieved 2013-07-20.
- ↑ "Thousands throng Kottiyur temple". The Hindu. 7 June 2005. Archived from the original on 18 June 2005. Retrieved 19 August 2013.
- ↑ "Huge crowd at Kottiyur temple". The Hindu. 17 June 2006. Retrieved 7 July 2018.
- ↑ "Few Facts about the temple". Kottiyoor Devaswom. Retrieved 11 August 2013.
- ↑ "Kottiyoor Shiva Temple". touristplaces.org. Archived from the original on 13 ਸਤੰਬਰ 2013. Retrieved 13 August 2013.
- ↑ the Horse-sacrifice of the Prajapati Daksha The Mahabharata translated by Kisari Mohan Ganguli (1883–1896), Book 12: Santi Parva: Mokshadharma Parva: Section CCLXXXIV. p. 317. "I am known by the name of Virabhadra’’ and I have sprung from the wrath of Rudra. This lady (who is my companion), and who is called Bhadrakali, hath sprung from the wrath of the goddess."
- ↑ "The Hindu : Kerala / Kannur News : Huge crowd at Kottiyur temple". www.hindu.com. Archived from the original on 1 October 2007. Retrieved 17 January 2022.
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਔਫਲਾਈਨ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ
ਸੋਧੋ- Ancient Indian Tradition and Mythology: Mahapuranas-The Vayu Purana. UNESCO Heritage Publishing, (United Nations Organization). 1987. ISBN 9231030175.
- (Translator), H.H. Wilson (November 4, 2008). The Vishnu Purana - Vol I. Hesperides Press. ISBN 978-1443722636.
{{cite book}}:|last=has generic name (help) - Ramesh Menon (2011). Siva: The Siva Purana Retold (1, Fourth Re-print ed.). Rupa and Co. ISBN 978-8129114952.
- (Translator), F. Max Muller (July 26, 2004). The Upanishads Part II: The Sacred Books of the East Part Fifteen. Kessinger Publishing, LLC. ISBN 1417930160.
{{cite book}}:|last=has generic name (help) - (Translator), Swami Vijnanananda (2007). The Srimad Devi Bhagavatam. Munshiram Maniharlal. ISBN 978-8121505918.
{{cite book}}:|last=has generic name (help) - Dallapiccola, Anna L (2002). Dictionary of Hindu Lore and Legend. Thames & Hudson. ISBN 0500510881.
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ
ਸੋਧੋ- (Translator), H.H. Wilson (January 31, 2003). Select Works Of Sri Sankaracharya: Sanskrit Text And English Translation. Cosmo Publishing. ISBN 8177557459.
{{cite book}}:|last=has generic name (help) - (Translator), F. Max Muller (June 1, 2004). The Upanishads, Vol I. Kessinger Publishing, LLC. ISBN 1419186418.
{{cite book}}:|last=has generic name (help)