ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਉਰਦੂ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

Browse history interactively
← ਪੁਰਾਣੀ ਤਬਦੀਲੀਅਗਲੀ ਸੋਧ →
ਸਮੱਗਰੀ ਮਿਟਾਈ ਸਮੱਗਰੀ ਜੋੜੀ
VisualWikitext
ਛੋ clean up using AWB
ਲਾਈਨ 26:
[[ਤਸਵੀਰ:Urdu-alphabet-en-hi-final.svg|thumb|250px|ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਅਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਲਫਾਬੈੱਟਸ ਵਿੱਚ ਨਾਵਾਂ ਸਹਿਤ ਉਰਦੂ ਨਸਤਲੀਕ ਅਲਫਾਬੈੱਟ]]
ਉਰਦੂ ਨਸਤਲੀਕ ਲਿੱਪੀ 'ਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਉਰਦੂ (اردو) [[ਹਿੰਦ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ]] ਦੀ ਆਮ ਬੋਲ ਚਾਲ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਭਾਰ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਲਗਪਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਇਹ [[ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]] ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ [[ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਪਰਵਾਰ]] ਦੀ [[ਹਿੰਦ-ਇਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਹਿੰਦ-ਇਰਾਨੀ]] ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਇੱਕ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆਈ ਬੋਲੀ ਹੈ। ਕਈ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ [[ਹਿੰਦੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਫ਼ਰਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਰਦੂ ਨਸਤਾਲੀਕ [[ਲਿੱਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਬੀ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਹਿੰਦੀ [[ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿੱਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਸ਼ਬਦ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮਿਆਰੀ ਸੂਰਤਾਂ ਗਰਦਾਨਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦਖਣ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਫ਼ਰਕ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਚ ਵਧੇਰੇ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ, ਬਲਕਿ ਇਕੋ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਦੋ ਪਹਿਲੂ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਉਰਦੂ ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕਰੂਪਤਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇਕਰ ਕੇ, ਦੋਨਾਂ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਦੇ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਉਰਦੂ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਅਤੇ [[ਸਿੰਧੀ]] ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਤੇ ਲਹਿਜੇ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਲਹਿਜੇ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਸਿੰਧੀ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਔਖੇ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਨਿਜਾਤ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵਧੇਰੇ ਸਰਲ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਸਿੰਧੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਲਹਿਜੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਲਈ ਮਾਂ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਹਨ।
 
==ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ==
[[ਡਾ. ਸਯਦ ਮੁਹੱਯੁਦੀਨ ਕਾਦਰੀ ਜ਼ੋਰ]] ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ।" ਜਿਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਦੁਆਬਾ ਗੰਗਾ ਜਮਨਾ ਦੀਆਂ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਫਰਕ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬ੍ਰ੍ਜ ਭਾਸ਼ਾ, ਖੜੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਨਵੀਨ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ।"<ref>ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ: ਡਾ. [[ਸਯਦ ਮੁਹੱਯੁਦੀਨ ਕਾਦਰੀ ਜ਼ੋਰ]] - ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਗੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਚਨਾਵਲੀ, ਪੰਨਾ ੧੦੨੪1024</ref> ਉਰਦੂ ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਉਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਹੋਵੇ।
 
==ਉਰਦੂ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ==
 
ਉਰਦੂ (ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਤਾਦਾਦ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼) ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀਹਵੇਂ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕੌਮੀ ਜ਼ਬਾਨ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ 23 ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਉਰਦੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਲੋਕ ਆਬਾਦ ਹਨ ਜਾਂ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋ ਬੀਤੇ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਸੇ (ਖਾਸ ਕਰ ਲਖਨਊ), [[ਦਿੱਲੀ]], [[ਭੋਪਾਲ]], [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਬੰਗਲੌਰ]], [[ਕੋਲਕਤਾ]], [[ਮੈਸੂਰ]], [[ਪਟਨਾ]], [[ਅਜਮੇਰ]] ਅਤੇ [[ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ]] ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਕੁਛ ਭਾਰਤੀ ਮਦਰਸੇ ਉਰਦੂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੜ੍ਹਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਦੀਨੀ ਮਦਰਸੇ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੀ ਤਾਦਾਦ 29 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।
ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਉਰਦੂ ਜ਼ਬਾਨ ਫਾਰਸ ਦੀ ਖਾੜੀ ਅਤੇ ਸਊਦੀ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਜ਼ਦੂਰ ਮੁਹਾਜਿਰ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜ਼ਬਾਨ [[ਬਰਤਾਨੀਆ ]], [[ਅਮਰੀਕਾ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਜਰਮਨੀ]], [[ਨਾਰਵੇ]] ਅਤੇ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ]] ਵਿੱਚ ਬਸੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਹਾਜਿਰੀਨ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।
 
== ਲਿਪੀ ==
ਉਰਦੂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ [[ਨਸਤਾਲਿਕ]] [[ਲਿਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਫ਼ਾਰਸੀ- ਅਰਬੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ। ਉਰਦੂ ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ [[ਦੇਵਨਾਗਰੀ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਨਸਤਾਲਿਕ ਲਿਪੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾਉਸ ਦਾ ਉਚਾਰਣਉੱਚਾਰਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
<table border="2">
<tr>
<th bgcolor="#999999">ਅੱਖਰ (ਇਕੱਲਾ)</th>
<th bgcolor="#999999">ਅੱਖਰ ਦਾ ਨਾਮ</th>
<th bgcolor="#999999">
<p dir="ltr">ਅੱਖਰ ਦਾ ਨਾਮ</th>
<th bgcolor="#999999">
ਉਚਾਰਨ ਉੱਚਾਰਨ</th>
<th bgcolor="#999999">
IPA में ਉਚਾਰਨਉੱਚਾਰਨ</th>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ا</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''alif''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਅਲਿਫ਼</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><font face="Arial">ਅ, ਆ</font></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ə, ɑ:]</span> after a consonant;</td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ب</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''be''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA">ਬੇ </span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਬ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[b]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">پ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''pe''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA">ਪੇ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">p</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[p]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ت</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''te *''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA">ਤੇ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">
<span class="IPA"><font face="Arial">ਤ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC">
<span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">dental [t̪]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ٹ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''ṭe''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA">ਟੇ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">
<span class="IPA"><font face="Arial">ਟ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"> retroflex <span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ʈ]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ث</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''se''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਸੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਸ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[s]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ج</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''jīm''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਜੀਮ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਜ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[dʒ]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">چ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''ce''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਚੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਚ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[tʃ]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ح</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''baṛī he''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਬੜੀ ਹੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਹ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[h]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">خ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''xe''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਖ਼ੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਖ਼</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[x]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">د</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''dāl''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਦਾਲ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਦ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC">dental <span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[d̪]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ڈ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''ḍāl''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਡਾਲ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਡ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC">retroflex <span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ɖ]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ذ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''zāl''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਜ਼ਾਲ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਜ਼</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[z]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ر</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''re''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਰੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਰ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC">dental <span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[r]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ڑ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''ṛe''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ੜੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ੜ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC">retroflex <span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ɽ] flap </span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ز</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''ze''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਜ਼ੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਜ਼</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[z]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ژ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''ze''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਜ਼ੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਜ਼</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ʒ]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">س</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''sīn *''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਸੀਨ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਸ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[s]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ش</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''śīn''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਸ਼ੀਨ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਸ਼</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ʃ]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ص</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''svād''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਸਵਾਦ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਸ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[s]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ض</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''zvād''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਜ਼ਵਾਦ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਜ਼</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[z]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ط</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''to''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਤੋਏ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਤ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[t]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ظ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''zo''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਜ਼ੋਏ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਜ਼</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[z]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ع</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''aen''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">'ਐਨ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><font face="Arial">'ਅ</font></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ɑ:]</span> after a consonant;
 
otherwise <span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ʔ]</span>,
<span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ə]</span>, or silent.</td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">غ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''ġaen''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਗ਼ੈਨ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ग़</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ɣ]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ف</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''fe''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਫ਼ੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਫ਼</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[f]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ق</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''qāf''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਕ਼ਾਫ਼</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਕ਼</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[q]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ک</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''kāf''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਕਾਫ਼</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਕ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[k]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">گ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''gāf''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਗਾਫ਼</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਗ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[g]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ل</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''lām''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਲਾਮ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਲ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[l]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">م</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''mīm''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਮੀਮ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਮ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[m]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ن</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''nūn''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਨੂਨ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><font face="Arial">ਨ</font></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[n]</span> or a nasal vowel</td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">و</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''vāo''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਵਾਓ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਵ,
ਉ, ਊ, ਓ, ਔ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[v, u, ʊ, o,au]</span></td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ہ, ﮩ, ﮨ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''choṭī he''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਛੋਟੀ ਹੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><font face="Arial">ਹ, ਅ:, (ਆ)</font></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ɑ]</span> at the end of
a word,
 
otherwise <span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[h]</span> or silent</td>
</tr>
<tr>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ھ</span></td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">''do caśmī he''</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC">ਦੋ ਚਸ਼ਮੀ ਹੇ</td>
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"><font face="Arial">-ਹ (ਫ, ਥ, ਠ, ਛ, ਭ, <br /> ਧ, ਝ, ਘ ਬਣਾਉਣ ਲਈ)</font></td>
<td bgcolor="#CCCCCC">indicates that the preceding consonant is
 
aspirated (p, t, ch, k) or murmured (b, d, j, g).</td>
</tr>
<tr>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ی</span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC">''choṭī ye''</td>
<td bgcolor="#CCCCCC">ਛੋਟੀ ਯੇ</td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਯ, ਈ, ਏ, ਇ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[j, i, e, ɛ]</span></td>
</tr>
<tr>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ے</span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC">''baṛī ye''</td>
<td bgcolor="#CCCCCC">ਬੜੀ ਯੇ</td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span class="IPA"><font face="Arial">ਐ</font></span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[eː]</span></td>
</tr>
<tr>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span xml:lang="ur" lang="ur">ء</span></td>
<td bgcolor="#CCCCCC">''hamzā''</td>
<td bgcolor="#CCCCCC">ਹਮਜ਼ਾ</td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><font face="Arial">'ਅ, -</font></td>
<td bgcolor="#CCCCCC"><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA">[ʔ]</span> or silent</td>
</tr>
</table>
'''*''' ''ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ''
"https://pa.wikipedia.org/wiki/ਉਰਦੂ" ਤੋਂ ਲਿਆ