ਡਰਾਮਾ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

*4. ਸਾਤਵਿਕ ਅਦਾਕਾਰੀ (ਜੀਵਾਤਮਾ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਦਾਕਾਰੀ [ਰਸ ਆਦਿ]।

 

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰੀ - ਕਲਾ ਅਤੇ ਰੰਗ ਮੰਚ ਦਾ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ । ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਰੰਗ ਮੰਚ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਉੱਨਤੀ ਦੀ ਪਰਾਕਾਸ਼ਠਾ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ - ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦਾ ਨਾਟ ਸ਼ਾਸਤਰ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ । ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਡਰਾਮਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮੌਕਿਆਂ , ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਪੁਰਬਾਂ , ਸਾਮਾਜਕ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਕੀਏ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਤਾਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਮੰਚੀਕਰਨ ਖ਼ਤਮ - ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਮੱਧ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਦੇਸ਼ਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਵਚਿੱਤਰ ਸੰਜੋਗ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਧਰਮਕੱਟੜਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰੰਗ - ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਉੱਥੇ ਲੋਕ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਮੰਚ ਦਾ ਅੱਛਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਹੋਇਆ। ਰਾਸਲੀਲਾ , ਰਾਮਲੀਲਾ ਅਤੇ ਨੌਟੰਕੀ ਆਦਿ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੋਕਧਰਮੀ ਨਾਟ ਮੰਚ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। ਭਕਤੀ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਰਫ ਤਾਂ ਬ੍ਰਜ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਰਾਸਲੀਲਾਵਾਂ ਦਾ ਬਰਜਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਤਰਫ਼ ਵਿਜੈਦਸ਼ਮੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਛੋਟੇ - ਵੱਡੇ ਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਮਲੀਲਾ ਵੱਡੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ।

ਕਿਸੇ ਸਥਾਈ ਰੰਗ ਮੰਚ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਰੰਗ ਮੰਚ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਬੱਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਟੇਜ ਉੱਤੇ ਚਿੱਤਰ - ਵਚਿੱਤਰ ਪਰਦੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਭੜਕੀਲੀ - ਚਟਕੀਲੀ ਵੇਸ਼ਭੂਸ਼ਾ , ਪਰਦੀਆਂ ਦੀ ਨਵੀਂ - ਨਵੀਂ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਚਮਤਕਾਰਪੂਰਣ ਦ੍ਰਿਸ਼ - ਵਿਧਾਨ ਦੇ ਵੱਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਪਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚੁੱਕਿਆ - ਗਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਸੰਗੀਤ - ਵਾਜਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਟੇਜ ਦੇ ਅਗਲੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਗੰਭੀਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ - ਵਿੱਚ ਵੀ ਭੱਦੇ ਹਾਸਪੂਰਣ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਜਾਣ ਬੁਝ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਵਿੱਚ - ਵਿੱਚ ਚ ਸ਼ਾਇਰੀ , ਗਜਲਾਂ ਅਤੇ ਤੁਕਬੰਦੀ ਖੂਬ ਚੱਲਦੀ ਸੀ । ਭਾਸ਼ਾ ਉਰਦੂ - ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਤ ਰੂਪ ਸੀ । ਸੰਵਾਦ ਪਦ - ਰੂਪ ਅਤੇ ਤੁਕਪੂਰਣ ਖੂਬ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ।

ਰਾਘੇਸ਼ਿਆਮ ਕਥਾਵਾਚਕ , ਨਾਰਾਇਣਪ੍ਰਸਾਦ ਬੇਤਾਬ , ਆਗਾਹਸ਼ਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ , ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਜੌਹਰ ਆਦਿ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਨਾਟਕਕਾਰ ਵੀ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਰਸੀ ਰੰਗ ਮੰਚ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਸਾਹਿਤਕ ਪੁਟ ਦੇਕੇ ਸੁਧਾਰਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਵਸਾਇਕ ਰੰਗ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ । ਪਰ ਵਿਵਸਾਇਕ ਵ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਰੰਗ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਸੁਧਾਰ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਸ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਵਸਾਇਕ ਬਣ ਜਾਣਾ ਪਿਆ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਾਰਸੀ ਰੰਗ ਮੰਚ ਨਹੀਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਸਕਿਆ , ਨਹੀਂ ਸਥਾਈ ਹੀ ਬਣ ਸਕਿਆ ।

==ਹਿੰਦੀ ਡਰਾਮਾ==

ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਅਰੰਭ ਭਾਰਤੇਂਦੁ ਹਰਿਸ਼ਚੰਦਰ ਤੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਕਾਲ ਦੇ ਭਾਰਤੇਂਦੁ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਇਸਲਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਾਮਾਜਕ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਣ ਦਾ ਅੱਛਾ ਮੌਕੇ ਮਿਲਿਆ ।