ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂਆਂ/ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ/ਸੰਕਲਪ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਅਸਾਨ ਵਿਚ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਹ ਇਹੋ ਆਖੇਗਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਹੀ ਤਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਸਾਨ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ ਦਾ ਢੰਗ ਹੈ। ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਘਾਲਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ। ਅਸਾਨ ਵਿਚ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਆ ਜਿਹੜਾ ਉਹ ਜੀਵਨ ਜਾਂਚ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ ਤੇ ਜੀਵਨ ਜਾਂਚ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਬਣੀ-ਬਣਾਈ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਐਸਾ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਖੇਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਇਕਇੱਕ ਕੌਮ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਕਦੇ ਵੀ ਜੜ੍ਹ ਅਵਸਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਦਾ ਹੀ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ, ਸਿੱਖਿਆ, ਵਿੱਦਿਆ ਆਦਿ ਇਹ ਜ਼ਜ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਆ ਉਹ ਇੱਕਲੇ ਕਹਿਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਵਰਤਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮੂਹ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ।

       ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਸਲ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਢੰਗ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਉਸ ਨੇ ਖਾਣਾ-ਪੀਣਾ-ਪਹਿਨਣਾ, ਰਹਿਣੀ-ਬਹਿਣੀ, ਬੋਲ-ਚਾਲ, ਵਰਤ-ਵਿਹਾਰ, ਆਦਿ ਸਿੱਖਿਆ ਅਸਲ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਭਿਆ ਹੋਣਾ ਸਮਾਜ ਉਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਇਕਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਆਚਾਰ ਵਿਹਾਰ ਦੀ ਹੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ। ਭਾਵ ਇਹ ਕਿ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਵਿਚਰਨਾ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਬੱਧ ਹੋ ਕੇ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ। ਜੇ ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸਾਡੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਸਮਾਜ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ, ਵਿਵਹਾਰ ਹੈ।

       ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਠੱਕੀ ਵਿਰਾਸਤ ਜਾਂ ਜਮਾਂਦਰੂ ਗੁਣ ਕਰਕੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਬਲਕਿ ਇਸ ਦੀ ਬਕਾਇਦਾ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਇਕਇੱਕ ਬੱਚਾ ਅਚੇਤ ਜਾਂ ਸੁਚੇਤ ਰੂਪ ਤੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸਿਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਇਕਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਹਿ ਲਈਏ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇਕਇੱਕ ਸਕੂਲ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਮਨੁੱਖ ਇਹ ਗਿਆਨ ਹਾਸਿਲ/ਹਾਸਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਇਸੇ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ/ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਚੇਤਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

'''ਹਵਾਲਾ-''' ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ (ਅਤਰਜੀਤ)

ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਦਰਸਾਵਾਂਗੇ ਕਿ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅੱਗੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। Define ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੋ ਰੂਪ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ :

ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਮੌਖਿਕ ਅਤੇ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

'''ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ-''' ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਵਿਚ ਉਚਰਿਤ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਬਜਾਇ ਚਿਤਰਕਾਰੀ ਸਿਲਪ ਕਲਾਵਾਂ, ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

       ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦੱਸਣਾ ਕਿ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਅਸਲ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਕੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮੌਖਿਕ ਤੌਰ ਜਾਂ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਜੋ ਇਕੱਲਾ ਕਹਿਰਾ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਾਂ ਇਹ ਇਕੱਲਾ ਕਹਿਰਾ ਨਹੀਂ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਇਕਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਕਿ ਇਕਇੱਕ ਲੋਕ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਜਾਂ ਸਿਰਜਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕਸਾਹਿਤ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂ ਲੋਕ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣ ਇਕਇੱਕ ਲੋਕ ਸਮਹ ਦੀ ਇਕਇੱਕ ਆਪਣੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਲੋਕ ਕਥਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਖ ਕਥਾਵਾਂ, ਦੰਦ ਕਥਾਵਾਂ ਤੋ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਕਲਾ ਤੇ ਲੋਕ ਕਾਵਿ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਜਾਣਾਂਗੇ ਕਿ ਲੋਕ ਕਲਾ ਕੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਕੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਲੋਕ ਕਲਾ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਜਿਆ ਚੱਲੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣਾ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਬਣਾਈਆ ਗਈਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ। ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹੋਣ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਇਹ ਜਾਣਾਗੇ ਕਿ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਲੋਕ ਕਥਾ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ :

'''ਲੋਕ ਕਥਾ-''' ਲੋਕ ਕਥਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਹੀ ਭਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਉਪਜੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਲੋਕ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਚੱਲੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਥਾ ਵਿਚ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਜਾਂ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲੋਕ-ਸਮੂਹ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਥਾ ਵਿਚ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਪੀੜੀ-ਦਰ-ਪੀੜੀ ਰਾਹੀਂ ਚੱਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੋਕ-ਕਾਵਿ- ਲੋਕ ਕਾਵਿ, ਲੋਕ ਕਥਾ, ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ, ਲੋਕ ਗਾਥਾ, ਬੁਝਾਰਤਾਂ, ਅਖਾਣ, ਮੁਹਾਵਰੇ, ਚੁਟਕਲੇ ਆਦਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮਿੱਥ ਕਥਾ, ਦੰਤ ਕਥਾ, ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਥਾ ਅਰਥਾਤ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ। ਮਿੱਥ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉਪਰ ਆਧਾਰਤ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਜਾਂ ਪੌਰਾਣਿਕ ਪੁਰਾਣੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ, ਪੂਰਵ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਵਾਪਰੀ ਕੋਈ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਸੂਭਾਅ ਪੇਂਡੂ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਛਵੀਂ ਵਿਦਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋਕ-ਕਥਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਦਰਸਾਇਆ ਵਿਚਾਰਿਆ ਹੈ।

'''ਦੰਤ ਕਥਾ-''' ਦੰਤ ਕਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਆਧਾਰਿਤ ਉਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਜੋ ਘਟਨਾ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ, ਦੰਤ ਕਥਾ ਤੋਂ ਭਾਵ ਜਦੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜੋ ਮਿਥਹਾਸ ਜਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਕੋਈ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਜਾਂ ਪੇਂਡੂ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦਾਦਾ ਜਾਂ ਦਾਦੀ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਜੋ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਰਾਜੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮਿੱਥ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹੁਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਦੰਤ ਕਥਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।  

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਕਥਾ ਆ ਜਿਹੜੀ ਉਹ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕ ਕਥਾ ਦਾ ਜਨਮ ਆ ਜਿਹੜਾ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜਨਮ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਥਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਨੁਭਵ, ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਲੋਕ ਕਥਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਆ ਜਿਹੜਾ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੂਰਜ, ਚੰਦ, ਧਰਤੀ ਅਰਥਾਤ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਹੋਰ ਅੰਗ ਉਹ ਲੋਕ ਕਥਾ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਪਾਤਰ ਹਨ।

       ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਲੋਕ ਕਥਾ ਭਾਗ ਹਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਜਾਂ ਭਾਗ ਹਨ। ਦੰਦ ਕਥਾਵਾਂ ਅਸਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੁਰਾਣੀ ਘਟਨਾ ਪੁਰਾਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀ ਕਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਤ ਕਥਾਵਾਂ, ਪਸ਼ੂ ਕਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਵੰਨਗੀਆਂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਰਾਜੇ ਰਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਵੀ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਰਾਣੀ ਕਹਾਣੀ ਪਿਆਸਾ ਕਾਂ ਇਕਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕੰਕਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਇਕਇੱਕ ਘੜੇ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਹੁੰਦਾ ਘਟ ਆ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਕਾਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦਾ ਫਿਰ ਉਹ ਕੰਕਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨੇ ਉਸ ਘੜੇ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿੰਦਾ ਤੇ  ਉਸ ਮੂੰਹ ਆ ਜਿਹੜਾ ਉਹ ਪਾਣੀ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਬੁਹਤ ਸਾਰੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿੰਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲੋਕ ਬਾਤਾਂ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਵੱਡਾ ਭੰਡਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਬਾਤਾਂ ਸੁਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

       ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੂਪ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਤਰ ਕੋਈ ਵੀ ਪਸ਼ੂ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਮਨੁੱਖ/ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਸੋਚਦਾ ਅਤੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਚਾਰ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਮੁਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਜਾਂ ਕੰਮ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਵੰਨਗੀ ਮੁਢੀਆਂ ਦੀ ਹੈ ਇਸ ਦੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਲੱਭਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੋਰ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਉਂ ਝੁਰਦਾ ਹੈ, ਕੋਇਲ ਕਿਉਂ ਕਾਲੀ ਹੈ। ਚਿੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸੁਰਮੇ ਰੰਗੀਆਂ ਕਿਉਂ ਹਨ। ਤੀਜੀ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਉਹ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪੰਛੀ ਜਾਂ ਪਸ਼ੂ ਨਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕੁੱਤਾ ਰਾਜਾ ਮਗਰਮੱਛ ਰਾਜਾ, ਬਾਂਦਰ, ਪਰੀ, ਬਿੱਲੀ, ਚੋਕਾ ਪਈ ਦੇਵੇ ਆਦਿ ਕਹਾਣੀਆਂ। ਚੌਥੀ ਕਿਸਮ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੋਰ ਤੇ ਪਸ਼ੂ ਆ ਜਿਹੜਾ ਉਹ ਗੌਣ ਪਾਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਇਕ-ਨਾਇਕਾ ਦੇ ਕੋਈ ਵੀ ਦੁੱਖ ਜਾਂ ਤਕਲੀਫਾਂ ਔਕੜਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸੋਨੇ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸੁੰਦਰੀ ਦੀ ਕਥਾ ਵਿਚ ਚੂਹਾ ਅਤੇ ਬਿੱਲੀ ਨਾਇਕ ਦੀ ਗੁੰਮ ਹੋਈ ਮੁੰਦਰੀ ਨੂੰ ਲੱਭਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਸੱਪ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਜਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਨਾਗ ਦੇਵਤਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਲੋਕ ਸੱਪ ਦੀ ਵੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚੂਹੇ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਮਾਰਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਇਹ ਵਿਸਵਾਸ਼ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗਨੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਛੱਤ ਜਾਂ ਬਨੇਰੇ ਉੱਪਰ ਕਾਂ ਬੋਲੇ ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਣਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਕਿਸੇ ਘਰ ਵਿਚ ਆਉਣਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰਾਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਬੁਹਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜੇ ਰਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੂਰਨ ਤੇ ਸੁੰਦਰਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਜਾਨਵਰਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੈਸੇ ਨੂੰ ਤੈਸਾ ਇਹ ਬਗਲੇ ਤੇ ਚਲਾਕ ਲੂੰਬੜੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕਇੱਕ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀ “ਲਾਲਚ ਬੁਰੀ ਬਲਾ ਹੈ” ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਲਾਲਚੀ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਲਾਲਚ ਬੁਰੀ ਬਲਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਜੋ ਪਸ਼ੂਆਂ ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹਨ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਲੋਕ-ਕਾਵਿ ਬਾਰੇ ਜਾਵਾਂਗੇ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿਚ ਲੋਕ-ਕਾਵਿ ਹੁੰਦਾ ਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

'''ਲੋਕ ਕਾਵਿ-''' ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂ ਲੋਕ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇਕੱਲੇ ਇਕਹਿਰੇ ਵਿਅਕਤੀ/ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਲੋਕ-ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਹਾਗ ਦੇ ਗੀਤ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਰੀਆਂ ਅਖਾਣਾਂ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਬੁਝਾਰਤਾਂ/ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਤੇ ਅਖਾਣਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਪਸ਼ੂਆਂ ਪੰਛੀਆਂ/ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਇਹਨਾਂ ਉਪਰ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਇਕਇੱਕ ਗੀਤ ਹੈ ਕਿ

“ਅੱਜ ਚੂਰੀ ਕੁੱਟੀ ਰਹਿ ਗਈ

ਨਾਮ ਲੈ ਕੇ ਢੋਲ ਦਾ

ਹਾਏ ਰੱਬ ਕਾਂ ਨਾ

       ਲੋਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ/ਰੀਤਾਂ ਰਸਮਾਂ                                         ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ

ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਗੈਰ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ/ਰੂਪ ਦੇ ਇਕਇੱਕ ਭਾਗ ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ, ਰੀਤਾਂ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਦਰਸਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਜਾਵਾਂਗੇ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਉਘੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਕਇੱਕ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਅਨਾਜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਜਾਦੂਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਔਰਤ ਦੀ ਜਾਣਨ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਹਰ ਔਰਤ ਦੀ ਜਣਨ ਯੋਗਤਾ ਜਾਦੂਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਆ ਜਿਹੜੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਦੰਵਦ ਆਤਮਿਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਰਾਹੀਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਇਕਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਹ ਜਾਦੂ-ਟੂਣਾ ਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਹੈ :

ਲੋਕਾਂ ਕਲਾਵਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੋ ਕਲਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਦਿੱਤਾ ਨਾਮ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮਾਨਵੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਲੋਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਲੋਕ ਧੰਦੇ, ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ਼, ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਆਦਿ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਲੋਕ-ਕਲਾਵਾਂ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਹਨ।

ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਉਪਰ ਪਏ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਵੱਸੀਆਂ ਹੋਈਆ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਰੁਪਮਾਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਕਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਗ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਹਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕਇੱਕ ਕਲਾ ਕੰਧ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਹੈ। ਕੰਧ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਹੁਣ ਵੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਕੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਜਾਂ ਕੰਧੋਲੀਆਂ ਉੱਪਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮੋਰਨੀਆਂ ਮੋਹ ਚਿੜੀਆਂ ਕਿਰਲੇ ਸੱਪ ਸੱਪਲੀਆਂ ਆਦਿ ਮਿਟੀ ਨਾਲ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਕੱਧ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਆਖਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕਇੱਕ ਇਹ ਵੀ ਕਲਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਪੱਟਾਂ ਤੇ ਜਾਂ ਬਾਹਾਂ ਤੇ ਮੋਰਨੋ ਜਾਂ ਸੱਪ ਆਦਿ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਇਕਇੱਕ ਕਲਾ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਵੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਹੁਣ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਾਦਰ ਤੇ ਕਸੀਦਾ ਕਾਰੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਵਿਚ ਜਾਨਵਰਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਔਰਤਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਦਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਹੱਥ ਖੱਡੀ ਨਾਲ ਦਰੀਆਂ ਵੀ ਬੁਣਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਲੋਕ ਦਰੀਆਂ ਤੇ ਮੋਰਾਂ ਚਿੜੀਆਂ ਸੱਪਾਂ ਆਦਿ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮਾਣ ਮੱਤੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਾਦਰਾਂ, ਰੁਮਾਲਾਂ, ਝੋਲਿਆਂ, ਸਿਰਹਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ ਕੱਢੇ ਗਏ ਜਾਨਵਰਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਕੱਢਣ ਨੂੰ ਕਸੀਦਾਕਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਨਵਰਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੋਰ, ਚਿੜੀਆਂ, ਸੱਪ ਸਪੋਲੀਆ ਆਦਿ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ]]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਸੱਭਿਆਚਾਰ]]