ਗ਼ੌਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼
ਗ਼ੋਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਜਾਂ ਗ਼ੋਰੀ ਸਿਲਸਿਲਾ (ਫ਼ਾਰਸੀ: ur, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Ghurids), ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਨਸਬਾਨੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ (ur, ਸ਼ਨਸਬਾਨੀ) ਸੱਦਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ, ਇੱਕ ਮਧ ਕਾਲੀਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਈਰਾਨ, ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ, ਪੱਛਮ-ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ (ਦਿੱਲੀ ਤਕ), ਖ਼ੁਰਾਸਾਨਅਤੇ ਆਧੂਨਿਕ ਪੱਛਮੀ ਚੀਨ ਦੇ ਸ਼ਨਜਿਆਨਗ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਈ ਭਾਗਾਂ ਤੇ 1148 ਤੋਂ 1215 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਪਤਨ ਕੇ ਬਾਅਦ ਉਠਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗ਼ੌਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਰਾਜਘਰਾਣਾ ਤਾਜਿਕ ਮੂਲ ਦਾ ਸੀ(ਪਰ ਸਹੀ ਨਸਲੀ ਮੂਲ ਸ਼ੱਕੀ ਹੈ)।[1]
ur / ur
ਗ਼ੋਰੀਆਨ/ਸ਼ਨਸਬਾਨੀ ਗ਼ੋਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1148–1215 | |||||||||||
 | |||||||||||
| ਰਾਜਧਾਨੀ | ਫਿਰੋਜ਼ ਕੋਹ
ਹੇਰਾਤ ਗ਼ਜ਼ਨੀ (1170 ਦਾ ਦਹਾਕਾ-1215) ਲਾਹੌਰ (ਸ਼ੀਤਕਾਲੀਨ) | ||||||||||
| ਆਮ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਫ਼ਾਰਸੀ (ਰਾਜਭਾਸ਼ਾ) | ||||||||||
| ਧਰਮ | ਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ | ||||||||||
| ਸਰਕਾਰ | ਸਾਮਰਾਜ | ||||||||||
| ਸੁਲਤਾਨ | |||||||||||
• 1148-1157 | ਆਲਾਹ ਉਦ ਦੀਨ ਜਹਾਨਸੋਜ਼ | ||||||||||
• 1157-1202 | ਗ਼ਿਆਸ ਉਦ ਦੀਨ ਗ਼ੋਰੀ | ||||||||||
• 1202-1206 | ਮੁਹੰਮਦ ਗ਼ੋਰੀ | ||||||||||
• 1206-1210 | ਕੁਤਬ ਉਦ ਦੀਨ ਐਬਕ | ||||||||||
| Historical era | ਮਧ ਕਾਲ | ||||||||||
• Established | 1148 | ||||||||||
• Disestablished | 1215 | ||||||||||
| |||||||||||
| ਅੱਜ ਹਿੱਸਾ ਹੈ | |||||||||||
ਗ਼ੋਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਰਵਪ੍ਰਥਮ ਰਾਜਧਾਨੀ ਗ਼ੌਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਫਿਰੋਜ਼ ਕੋਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੇਰਾਤ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਗ਼ਜ਼ਨੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਵੀ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਰ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ। ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ ਇਸੇ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਕੁਤਬ ਉਦ ਦੀਨ ਐਬਕ ਦਾ ਬਣਵਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ।[2] ਇਸ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਖਵਾਰੇਜਮ ਸ਼ਾਹ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਰਾਜਵੰਸ਼ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਮਲੂਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਨੇ ਇਸਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲਈ।
ਇਤਹਾਸ
ਸੋਧੋਮੱਧ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗ਼ੋਰੀ ਸਰਦਾਰ 150 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਗਜਨਵੀਆਂ ਅਤੇ ਸਲਜੂਕਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਹੇ। ਇਸ ਕਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਗਜਨਵੀ ਆਪ ਸਲਜੂਕੋਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।[3]
ਆਰੰਭਿਕ ਦੌਰ
ਸੋਧੋ1148-1149 ਵਿੱਚ ਕੁਤੁਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਮਕਾਮੀ ਗ਼ੋਰੀ ਸਰਦਾਰ ਕਿਸੇ ਪਰਵਾਰਿਕ ਝਗੜੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣ ਜਦੋਂ ਗਜਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਗਜਨਵੀ ਸ਼ਾਸਕ ਬਹਰਾਮ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜਹਿਰ ਦੇਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ, ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਸੈਫ਼ ਅਲ੍ਦੀਨ ਨੇ ਗਜਨੀ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਹਰਾਮ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ' ਪਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਬਹਰਾਮ ਸ਼ਾਹ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੈਫ਼ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਜਿੱਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ, ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸੈਫ਼ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਲੀਬ ਤੇ ਟੰਗ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸੈਫ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਭਰਾ ਬਹਾ ਅਲ-ਦੀਨ ਸੈਮ ਪਹਿਲਾ, ਆਪਣੇ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਚੱਲ ਪਿਆ, ਪਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਿਸੇ ਕੁਦਰਤੀ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਗਜਨੀ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ। ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਅਲਾ-ਉਦ-ਦੀਨ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਗਜਨੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ 7 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਲੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਜਲਾਕੇ ਰਾਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਜਹਾਨਸੋਜ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲਗਾ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਜਹਾਨ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗਜਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਲਗਾ।[4]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ C. E. Bosworth: GHURIDS.।n Encyclopaedia।ranica. 2001 (last updated in 2012). Online edition.
- ↑ The Last Lingua Franca: English Until the Return of Babel, Nicholas Ostler, pp. 98, Bloomsbury Publishing USA, 2010,।SBN 978-0-8027-1771-9, ... in 1206 the Ghurids conquered Delhi, initiating the Delhi Sultanate, a Muslim empire that would last over three hundred years ...
- ↑ Medieval।slamic Civilization: An Encyclopedia, pp. 294, Psychology Press, 2005,।SBN 978-0-415-96690-0, ... By Bahram's reign (1118-ca. 1152), however, the Ghaznavids were little more than seljuk vassals ... Bahram's injudicious poisoning of a Ghuri chief led to the destruction of Ghazna around the year 1150 and its occupation by the Oghuz in the early 1160s ...
- ↑ Dictionary of Battles and Sieges: A Guide to 8,500 Battles from Antiquity Through the Twenty-first Century, Tony Jaques, pp. 392, Greenwood Publishing Group, 2007,।SBN 978-0-313-33538-9, ...।n revenge for the torture and execution of his brother at Ghazni in 1148, Ala-ud-Din then destroyed Ghazni city, burning it to the ground and earning the nickname Jahan-Suz (the burner). His victory effectively ended the Ghaznavid Dynasty ...