ਦੁਸ਼ਯੰਤ
ਦੁਸ਼ਯੰਤ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ : दुष्यन्त ) ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਦਾ ਪਤੀ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਭਰਤ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਕਾਲੀਦਾਸ ਦੇ ਨਾਟਕ ਸਕੁੰਤਲਾ ਦੀ ਮਾਨਤਾ (ਲਗਭਗ 300 ਈਸਵੀ) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਦੁਸਿਯੰਤ ਜਾਂ ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਪੀਅੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ"।
| ਦੁਸ਼ਯੰਤ | |
|---|---|
 ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ | |
| ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| ਬੱਚੇ | ਭਰਤ |
ਦੰਦ-ਕਥਾਵਾਂ
ਸੋਧੋਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਇਲੀਨਾ ਅਤੇ ਰਥੰਤਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਸੂਰਾ, ਭੀਮ, ਪ੍ਰਵੇਸ਼ੂ ਅਤੇ ਵਾਸੂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਉਹ ਹਸਤਨਾਪੁਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਕੁਰੂ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਪੂਰਵਜ ਸੀ। ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਰਿਸ਼ੀ ਕਾਂਵ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਸੈਰ 'ਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਦਾ ਭਰਤ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਜੋ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਸਮਰਾਟ ਬਣ ਗਿਆ।
ਸੰਕੁਤਲਾ ਲਈ ਪਿਆਰ
ਸੋਧੋਦੁਸ਼ਯੰਤ ਦੇ ਮਿਲਣ, ਵਿਆਹ, ਵਿਛੋੜੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰਾਣੀ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਨਾਲ ਪੁਨਰ-ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਮਹਾਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਵਿੱਚ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿਤਰ ਅਤੇ ਅਪਸਰਾ ਮੇਨਕਾ ਦੀ ਧੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ 'ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰੋਤ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ, ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕ੍ਰਾਊਨ ਪ੍ਰਿੰਸ ਹੈ, ਜਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਵਾਪਸ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਹ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ੀ ਕਾਂਵ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਦਾ ਉਥੇ ਗੰਧਰਵ ਵਿਆਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਮੁੰਦਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਜਦੋਂ ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਰਾਜਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ, ਰਿਸ਼ੀ ਦੁਰਵਾਸਾ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ, ਜੋ ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੀਨ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਣਾ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਰਿਸ਼ੀ ਦੁਰਵਾਸਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਉਹ ਸੋਚ ਰਹੀ ਹੈ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਦਮੇ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਮੁਆਫ਼ੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ੀ, ਆਪਣਾ ਆਪਾ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿਖਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਸਭ ਕੁਝ ਯਾਦ ਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹਸਤਨਾਪੁਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮੱਛੀ ਸ਼ਾਹੀ ਰਿੰਗ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਬੂਤ ਦੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਉਦੋਂ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜਾਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ੀ ਅੰਗੂਠੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਕੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਯੰਤ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਰਾਣੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਭਰਤ ਦੀ ਮਾਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ
ਸੋਧੋ- Hindi Book Dushyant Ki Shakuntala by Pradeep Sharma Archived 5 March 2017[Date mismatch] at the Wayback Machine.