ਨੂਰ ਜਹਾਂ (ਗਾਇਕਾ)
ਨੂਰ ਜਹਾਂ[1][2] or ਨੂਰਜਹਾਂ[3] ਅੱਲਾ ਵਸਾਈ (21 ਸਤੰਬਰ 1926 – 23 ਦਸੰਬਰ 2000) ਦਾ ਅਪਣਾਇਆ ਨਾਮ ਸੀ। ਉਹ ਗਾਇਕੀ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਸਿਖਰਲੇ ਗਾਇਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਮਲਿਕਾ-ਏ-ਤਰੰਨਮ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਮਿਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। (ਉਰਦੂ: ملکہ ترنم, English: the queen of melody).[2] ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੀ, ਪੰਜਾਬੀ, ਸਿੰਧੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਜ਼ਬਾਨ ਵਿੱਚ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵਧ ਗੀਤ ਗਾਏ ਹਨ।[4]
ਨੂਰਜਹਾਂ نور جہاں | |
|---|---|
 | |
| ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ | ਅੱਲਾ ਵਸਾਈ |
| ਉਰਫ਼ | ਮਲਿਕਾ-ਏ-ਤਰੰਨਮ (ਉਰਦੂ: ملکہ ترنم) |
| ਜਨਮ | 21 ਸਤੰਬਰ 1926 ਕਸੂਰ, ਪੰਜਾਬ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 23 ਦਸੰਬਰ 2000 (ਉਮਰ 74) ਕਰਾਚੀ, ਸਿੰਧ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ |
| ਵੰਨਗੀ(ਆਂ) | ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ, ਗਜ਼ਲ, ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਿਊਜ਼ਕ, ਪੰਜਾਬੀ, ਕੱਵਾਲੀ |
| ਕਿੱਤਾ | ਫ਼ਿਲਮੀ ਗਾਇਕੀ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰੀ, ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ |
| ਸਾਲ ਸਰਗਰਮ | 1930-1996 |
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨਸੋਧੋ
ਨੂਰਜਹਾਂ (ਅੱਲਾ ਵਸਾਈ) ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕਸੂਰ,ਇੱਕ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚ 21 ਸਤੰਬਰ 1926 ਨੂੰ ਫ਼ਤਿਹ ਬੀਬੀ ਅਤੇ ਮਦਦ ਅਲੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਘਰਾਣਾ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ 5-6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅੱਲਾ ਵਸਾਈ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਵੇਖ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਉਸਤਾਦ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਕੋਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਿਥੇ ਉਸ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਿਊਜ਼ਕ, ਠੁਮਰੀ, ਧਰੁਪਦ ਅਤੇ ਖਿਆਲ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।
ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੈਰੀਅਰਸੋਧੋ
ਜਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਥੀਏਟਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ। ਆਪਣੀ ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ, ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸਤਾਦ ਬਡੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਨ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪਟਿਆਲੇ ਘਰਾਨਾ ਦੀਆਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਥੁਮਰੀ, ਧ੍ਰੂਪਦ ਅਤੇ ਖਿਆਲ ਦੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ। ਨੌਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਗੁਲਾਮ ਅਹਿਮਦ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਲਈ ਕੁਝ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ, ਨੱਤ ਅਤੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਅਦਾਕਾਰੀ ਜਾਂ ਪਲੇਅਬੈਕ ਗਾਇਕੀ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਚਾਹਵਾਨ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਸਿਖਲਾਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣ ਦਾ ਕੈਰੀਅਰ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਨੇਮਾ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਈਵ ਗਾਣੇ ਅਤੇ ਡਾਂਸ ਪ੍ਰਫਾਰਮੈਂਸਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੀ ਰਹੀ। ਥੀਏਟਰ ਦਾ ਮਾਲਕ ਦੀਵਾਨ ਸਰਦਾਰੀ ਲਾਲ 1930ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਕਲਕੱਤੇ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੱਲ੍ਹਾ ਵਸਾਈ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਈਦੇਨ ਬਾਈ ਅਤੇ ਹੈਦਰ ਬੰਦੀ ਦੇ ਫਿਲਮੀ ਕੈਰੀਅਰ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕਲਕੱਤਾ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਮੁਖਤਾਰ ਬੇਗਮ ਨੇ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਫਿਲਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ, ਆਸ਼ਾ ਹਸ਼ਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਇੱਕ ਮੈਦਾਨ ਥੀਏਟਰ (ਵੱਡੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਠਹਿਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਥੀਏਟਰ) ਸੀ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਵਸਾਏ ਨੂੰ ਸਟੇਜ ਦਾ ਨਾਮ ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਮਿਲਿਆ। ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਸੇਠ ਸੁਖ ਕਰਨਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕੰਪਨੀ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਓਟੋਨ ਕੋਲ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਮੇਲ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। 1935 ਵਿੱਚ ਕੇ.ਡੀ. ਮਹਿਰਾ ਨੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁਰੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨਾਲ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ ਅਤੇ "ਲੰਗ ਆਜਾ ਪਤਨ ਚਾਨਣ ਦਾ ਓ ਯਾਰ" ਦਾ ਗੀਤ ਗਾਇਆ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਹਿੱਟ ਬਣ ਗਈ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਉਸੇ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਮਿਸਰ ਕਾ ਸਿਤਾਰਾ (1936) ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦਮੋਦਰ ਸ਼ਰਮਾ ਲਈ ਗਾਇਆ। ਜਹਾਂ ਨੇ ਹੀਰ-ਸਿਆਲ (1937) ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਹੀਰ ਦੀ ਬਾਲ ਭੂਮਿਕਾ ਵੀ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੌਰ ਦਾ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਣਾ "ਸ਼ਾਲਾ ਜਵਾਨੀਅਨ ਮਨੇ" ਦਲਸੁਖ ਪੰਚੋਲੀ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਗੁਲ ਬਕੌਲੀ (1939) ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਸਨ। ਕਲਕੱਤੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਜਹਾਨ 1938 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ। 1939 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ ਨੇ ਜਹਾਂ ਲਈ ਗਾਣਿਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣ ਗਿਆ। 1942 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਖੰਡਨ (1942) ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਣ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਬਾਲਗ ਵਜੋਂ ਇਹ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਸੀ। ਖੰਡਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਯਦ ਸ਼ੌਕਤ ਹੁਸੈਨ ਰਿਜ਼ਵੀ ਨਾਲ ਬੰਬੇ ਵਲ ਲੈ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਦੁਹਾਈ (1943) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤਾ ਆਪਟੇ ਨਾਲ ਸੁਰਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜਹਾਨ ਨੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਹੁਸਨ ਬਾਨੋ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਦਾਕਾਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੇ ਉਸੇ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਿਜਵੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। 1945 ਤੋਂ 1947 ਤੱਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੂਰਜਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਫਿਲਮੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ: ਬੜੀ ਮਾਂ (1945), ਜ਼ੀਨਤ (1945 ਫਿਲਮ), ਗਾਓਂ ਕੀ ਗੋਰੀ (1945), ਅਨਮੋਲ ਘੜੀ (1946), ਅਤੇ ਜੁਗਨੂ (1947 ਫਿਲਮ) 1945 ਤੋਂ 1947 ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ ਕਮਾਈਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਸਨ।
ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦੇ ਗੀਤਸੋਧੋ
1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ, ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਕ਼ਬੂਲ ਹੋਏ:
- ਏ ਵਤਨ ਕੇ ਸਜੀਲੇ ਜਵਾਨੋਂ, ਮੇਰੇ ਨਗਮੇ ਤੁਮਹਾਰੇ ਲੀਏ ਹੈਂ
- ਇਹ ਪੁੱਤਰ ਹੱਟਾਂ ਤੇ ਨਹੀਂ ਵਿਕਦੇ, ਤੂੰ ਲਭਨੀ ਏ ਵਿਚੋਂ ਬਜਾਰ ਕੁੜੇ (ਗੁਲਾਮ ਮੁਸਤਫ਼ਾ ਤੱਬੁਸਮ ਦਾ ਲਿਖਿਆ)
- ਮੇਰਿਆ ਢੋਲ ਸਿਪਾਹੀਆ, ਤੈਨੂੰ ਰਬ ਦੀਆਂ ਰੱਖਾਂ
- ਓ ਮਾਹੀ ਛੈਲ ਛਬੀਲਾ, ਹਾਏ ਨੀੰ ਕਰਨੈਲ ਨੀਂ ਜਰਨੈਲ ਨੀਂ
- ਯੇਹ ਹਵਾਓੰ ਕੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ, ਯੇਹ ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਕੇ ਰਾਹੀ, ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਬਾਕਫ਼ ਮੁਜਾਹਿਦ, ਮੇਰੇ ਸਫ਼ ਸ਼ਿਕਨ ਸਿਪਾਹੀ
- ਰੰਗ ਲਾਏਗਾ ਸ਼ਹੀਦੋਂ ਕਾ ਲਹੂ, ਯੇਹ ਲਹੂ ਸੁਰਖੀ ਹੈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕੇ ਅਫਸਾਨੇ ਕੀ
- ਮੇਰਾ ਸੋਹਣਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਕਸੂਰ ਨੀਂ, ਹੋਇਆ ਦੁਨਿਆ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨੀਂ
ਫ਼ਿਲਮੀ ਕੈਰੀਅਰਸੋਧੋ
| ਸਾਲ | ਫ਼ਿਲਮ |
|---|---|
| 1939 | ਗੱਲ ਬਿਲਾਵਲੀ |
| ਈਮਾਨਦਾਰ | |
| ਪਿਆਮ ਹੱਕ | |
| 1940 | ਸਜਨੀ |
| ਯਮਲਾ ਜੱਟ | |
| 1941 | ਚੌਧਰੀ |
| ਰੇਡ ਸਿਗਨਲ | |
| ਉਮੀਦ | |
| ਸੁਸਰਾਲ | |
| 1942 | ਚਾਂਦਨੀ |
| ਧੀਰਜ | |
| ਫ਼ਰਿਆਦ | |
| ਖ਼ਾਨਦਾਨ | |
| 1943 | ਨਾਦਾਨ |
| ਦਿਆਈ | |
| ਨੌਕਰ | |
| 1944 | ਲਾਲ਼ ਹਵੇਲੀ |
| ਦੋਸਤ | |
| 1945 | ਜ਼ੀਨਤ |
| ਗਾਵਂ ਕੀ ਗੋਰੀ | |
| ਬੜੀ ਮਾਂ | |
| ਭਾਈ ਜਾਨ | |
| 1946 | ਅਨਮੋਲ ਘੜੀ |
| ਦਿਲ | |
| ਹਮਜੋਲੀ | |
| ਸੁਫ਼ੀਆ | |
| ਜਾਦੂਗਰ | |
| ਮਹਾਰਾਜਾ ਪਰਤਾਬ | |
| 1947 | ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਨ |
| ਜੁਗਨੂੰ | |
| ਆਬਿਦਾ | |
| ਮੇਰਾ ਭਾਈ | |
| 1951 | ਚੰਨ ਵੇ |
| 1952 | ਦੁਪੱਟਾ |
| 1953 | ਗੁਲਨਾਰ |
| ਅਨਾਰਕਲੀ | |
| 1955 | ਪਾਟੇ ਖ਼ਾਨ |
| 1956 | ਲਖਤ-ਏ-ਜਿਗਰ |
| ਇੰਤਜ਼ਾਰ | |
| 1959 | ਨੂਰਾਂ |
| 1958 | ਛੂਮੰਤਰ |
| ਅਨਾਰਕਲੀ | |
| 1959 | ਨੀਂਦ |
| ਪਰਦੇਸਣ | |
| ਕੋਇਲ | |
| 1961 | ਮਿਰਜ਼ਾ ਗ਼ਾਲਿਬ |
ਹਵਾਲੇਸੋਧੋ
- ↑ Firoze Rangoonwalla, Indian Filmography, publisher: J. Udeshi, Bombay, August 1970, passim.
- ↑ 2.0 2.1 Ashish Rajadhyaksha and Paul Willemen, Encyclopaedia of Indian Cinema, British Film Institute, Oxford University Press, New Delhi, 2002, pp. 166.
- ↑ The film poster, Wikipedia article on 1947 Hindi film Jugnu.
- ↑ "Noor Jahan". Archived from the original on 2008-06-04. Retrieved 2008-05-29.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (help)