ਖੰਡੋਬਾ

ਖੰਡੋਬਾ
ਖੰਡੋਬਾ
	ਖੰਡੋਬਾ ਅਤੇ ਮਹਿਲਸਾ ਪ੍ਰੇਤ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਮਨੀ ਮੱਲਾ;— ਮਸ਼ਹੂਰ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ 1880.
ਦੇਵਨਗਰੀi	खंडोबा
ਮਾਨਤਾ	ਅਵਤਾਰ ਦਾ ਸ਼ਿਵਾ
ਨਿਵਾਸ	ਜੇਜੁਰੀ
ਮੰਤਰ	ਓਮ ਸ੍ਰੀ ਮਾਰਤੰਡਾ ਭੈਰਾਵਿਆ ਨਮਹ:
ਹਥਿਆਰ	ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ, ਤਲਵਾਰ
ਵਾਹਨ	ਘੋੜਾ
Consort	ਮਹਿਲਸਾ ਅਤੇ ਬਨਾਈ (ਮੁਖ ਪਤਨੀਆਂ); ਰਾਮਭਾਈ, ਫੁਲਾਈ ਅਤੇ ਚੰਦਾਈ

ਖੰਡੋਬਾ ( IAST : Khandoba), ਮਾਰਤੰਡਾ ਭੈਰਵ, ਮਲਹਾਰੀ, ਜਾਂ ਮਲਹਾਰ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਾ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਵਜੋਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣ ਪਠਾਰ ਵਿਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਵਿਚ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੁਲਦੇਵਤਾ (ਪਰਿਵਾਰਕ ਦੇਵਤਾ) ਹੈ। ^[1] ਉਹ ਚੋਣਵੇਂ ਯੋਧੇ, ਕਿਸਾਨ ਜਾਤੀਆਂ, ਧਨਗਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ (ਪੁਜਾਰੀ) ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਈ ਸ਼ਿਕਾਰੀ/ਇਕੱਠੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ( ਬੇਦਾਰ, ਨਾਇਕ ) ਦਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦੇਵਤਾ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਹਨ। ਖੰਡੋਬਾ ਦੇ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਸਮੇਤ ਜਾਤ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਖੰਡੋਬਾ ਦਾ ਚਰਿੱਤਰ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਲੋਕ ਦੇਵਤਾ ਤੋਂ ਸ਼ਿਵ, ਭੈਰਵ, ਸੂਰਿਆ ਅਤੇ ਕਾਰਤੀਕੇਯ (ਸਕੰਦ) ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਦੇਵਤਾ ਵਿਚੋਂ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਲਿੰਗਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਾਂ ਇਕ ਬਲਦ ਜਾਂ ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਯੋਧੇ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਵਜੋਂ। ਖੰਡੋਬਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਜੇਜੂਰੀ ਦਾ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਖੰਡੋਬਾ ਦੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ, ਮਲਹਾਰੀ ਮਹਾਤਮਿਆ ਪਾਠ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਰਣਨ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਥਾਵਾਂ ਮਨੀ-ਮੱਲਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ।

ਆਈਕੋਨੋਗ੍ਰਾਫੀ

ਖੰਡੋਬਾ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਦਰ ਕਾਡੇਪਾਥਰ, ਜੇਜੂਰੀ ਦਾ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ। ਖੰਡੋਬਾ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:- ਪਤਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪੱਥਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ (ਉੱਪਰ), ਮਹਲਸਾ ਦੇ ਨਾਲ ਧਾਤੂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ (ਮੱਧ, ਮਾਲਾ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ) ਅਤੇ ਦੋ ਲਿੰਗਾ, ਜੋ ਮਹਲਸਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ।

ਖੰਡੋਬਾ ਦੇ ਜੇਜੂਰੀ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਮਣੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਖੰਡੋਬਾ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀਆਂ ਨਾਲ ਮਹਲਸਾ ਅਤੇ ਬਨਾਈ।

ਹੋਰ ਸਮੂਹ ਤੇ ਪਛਾਣ

ਇੱਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਵਿਚ ਖੰਡੋਬਾ ਨੂੰ ਚਿੱਟੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰਕੇ ਮਹਲਸਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕਕੁੱਤੇ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਘਿਆ ਸਮੇਤ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਨੱਚਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।