ਨਾਨਕੀ ਕੌਰ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ
ਨਾਨਕੀ ਕੌਰ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ (1823-1856) ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਤੀਜੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਾਣੀ ਪਤਨੀ ਸੀ। ਉਹ ਜਰਨੈਲ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। [1]
| ਨਾਨਕੀ ਕੌਰ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ | |
|---|---|
| ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬਾ ਰਾਣੀ ਪਤਨੀ | |
| ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਪਤਨੀ | |
| ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ | 5 ਅਕਤੂਬਰ 1839 – 8 ਅਕਤੂਬਰ 1839 |
| ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀ | ਚੰਦ ਕੌਰ |
| ਵਾਰਸ | ਪ੍ਰੇਮ ਕੌਰ |
| ਜਨਮ | 1823 ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ, ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ |
| ਮੌਤ | ਨਵੰਬਰ 1856 ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬੀ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | ਨੌ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ (m. 1837) |
| ਔਲਾਦ | ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ (ਗੋਦ ਲਿਆ ਪੁੱਤਰ) |
| ਘਰਾਣਾ | ਸੁਕੇਰਚਕਿਆ (ਵਿਆਹ ਤੋਂ) |
| ਪਿਤਾ | ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ |
| ਮਾਤਾ | ਦਸਾ ਕੌਰ |
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਆਹ
ਸੋਧੋਨਾਨਕੀ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾਸਾ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਜਦੋਂ ਨਾਨਕੀ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ 16 ਸਾਲ ਦੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਗੱਦੀ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਸੀ। ਉਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰਾਣੀ ਪਤਨੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦਾਤਾਰ ਕੌਰ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਯੁਵਰਾਜ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਯੁਵਾਨੀ ਚੰਦ ਕੌਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। [2] ਨੌਨਿਹਾਲ ਤੇ ਨਾਨਕੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦਾਦੀ ਦਾਤਾਰ ਕੌਰ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਇਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਅਸਾਧਾਰਣ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [3]
ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ
ਸੋਧੋਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਜੋਂ ਰਲੇਵੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੁੰਵਰ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਟਿੱਕਾ ਕੰਵਰ (ਰਾਜਕੁਮਾਰ) ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਾਨਕੀ ਨੂੰ ਟਿੱਕਾ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬਾ (ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ) ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। [4]
ਖੜਕ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਦਾ ਅਸਰ, ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ‘ਤੇ ਵੀ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਖੋਹਣ ਅਤੇ ਟਿੱਕਾ ਕੰਵਰ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। [5] 8 ਅਕਤੂਬਰ, 1839 ਤੋਂ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। [6] 5 ਨਵੰਬਰ 1840 ਨੂੰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਨੌਜਵਾਨ ਜੋੜੇ, ਨੌਨਿਹਾਲ ਅਤੇ ਨਾਨਕੀ ਨੇ, ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਤੋਂ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ, ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ, ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਨੌਨਿਹਾਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸੀ। [7]
ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਜੋਂ ਨਾਨਕੀ ਕੌਰ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਰਾਜ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਦਿਨ ਚੱਲਿਆ।
ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ, ਪ੍ਰੇਮ ਕੌਰ ਮਹਾਰਾਣੀ ਪਤਨੀ ਬਣੀ।
ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਸੋਧੋਖੜਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੰਦ ਕੌਰ ਨੇ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਗੱਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ, ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਗਰਭਵਤੀ ਸੀ। 2 ਦਸੰਬਰ 1840 ਨੂੰ ਚੰਦ ਕੌਰ ਨੂੰ ਮਲਿਕਾ ਮੁਕੱਦਸਾ (ਮਹਾਰਾਣੀ ਬੇਦਾਗ) ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਮਹਿਲਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣ ਗਈ। ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਜਿਸ ਦੇ ਗੱਦੀ ਲਈ ਦਾਅਵੇ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਨੇ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਨਿਯੰਤਰਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਧਾਨੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਿਰ ਵੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਹਾਸਲ ਸੀ ਅਤੇ 1841 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਆ ਕੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਕਰ ਲਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਗੀਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਤਿਆਗਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮਰਹੂਮ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਈ। [8] ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਇੱਕ ਮਰੇ ਹੋਏ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਚੰਦ ਕੌਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਨਵੇਂ ਦਾਅਵੇ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਉਚਿਤਤਾ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਮਾਰੀ ਗਈ।
ਸੋਹਣ ਲਾਲ ਸੂਰੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਡਰ ਨਾਲ ਇਹ ਘੋਖਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਨੂੰ 'ਗਰਮ ਦਵਾਈਆਂ' ਦੇਣ ਲਈ ਗੁਪਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਗੱਦੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਗਰਭਪਾਤ ਕਰਵਾ ਲੈਣ। [9] [10] ਨਾਨਕੀ ਕੌਰ ਵੀ ਗਰਭਵਤੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਵਾਂਗ ਉਸ ਨੂੰ ਗਰਭਪਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਵਾਈਆਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। [11]
ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ 1845 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, 1839 ਵਿੱਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਹੇ ਵਿਗਾੜ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਆਰਮੀ ਆਰਮੀ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਜੰਗ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਕਿਸਮਤ ਦੇ ਸੁਮੇਲ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਯੂਨਿਟਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਤੇਜ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤੀ ਗੱਦਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਜਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।
ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਸੋਬਰਾਓਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਲੜਾਈ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ, ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੇ ਸਤੀ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਜਿਉਂਦਾ ਨਹੀਂ ਪਰਤੇਗਾ।
ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਖੇਮ ਕੌਰ ਢਿੱਲੋਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਜਗੀਰਾਂ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਨਾਨਕੀ ਕੌਰ ਨੂੰ 4,600 ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। [12] ਨਾਨਕੀ ਕੌਰ ਨੇ ਰਾਇਲ ਲਾਹੌਰ ਗਾਰਡਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੱਸ ਮਹਾਰਾਣੀ ਚੰਦ ਕੌਰ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਸਮਾਧਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਦਾਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦਾਤਾਰ ਕੌਰ ਦੀ ਸਮਾਧ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਮਾਈ ਨੱਕੈਨ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000F-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000010-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Atwal, Priya (2020-11-01). "Royals and Rebels". doi:10.1093/oso/9780197548318.001.0001. ISBN 978-0-19-754831-8.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ UMDAT-UT-TAWARIKH Volume 4
- ↑ Pearse Hugh (ed.). Soldier and Traveller, London, 1898, p. 215; c£, Muhammad Latif, op. tit., p, 497.
- ↑ Cunningham, A History of the Sikhs (1849), Delhi, 1955, p. 203; Ganesh Das Badehra, op. tit., p. 330; Muhammad Latif, op. tit, p. 498.
- ↑ UMDAT-UT-TAWARIKH (DAFTAR IV)
- ↑ "Women in Power (1840-1870)". Worldwide Guide to Women in Leadership. Retrieved 6 February 2013.
- ↑ UMDAT-UT-TAWARIKH (DAFTAR IV)
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000013-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000014-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000015-QINU`"'</ref>" does not exist.
ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.