ਫਾਇਜ਼ ਦੇਹਲਵੀ

ਨਵਾਬ ਸਦਰੁੱਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਬਹਾਦੁਰ ਫੈਯਜ਼ (1609-1738), ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਕਲਮੀ ਨਾਮ ਫਾਇਜ਼ ਦੇਹਲਵੀ (ਉਰਦੂ; فائز) ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਦੀਵਾਨ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਪੁਰਖੇ ਇਰਾਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜ਼ਬਰਦਾਸਤ ਖਾਨ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਅਤੇ ਜਹਾਂਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਤੋਂ ਉੱਚ ਅਹੁਦੇ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਅਤੇ 1696 ਵਿੱਚ ਜੌਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੱਜ ਅਤੇ 1697 ਵਿੱਚ ਅਵਧ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਫੈਜ਼ ਦੇਹਲਵੀ
صدرالدین محمد خان فائز
ਜਨਮ	ਨਵਾਬ ਸਦਰੂਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ 1690, ਦਿੱਲੀ
ਮੌਤ	1738, ਦਿੱਲੀ
ਪੇਸ਼ਾ	ਕਵੀ
ਢੰਗ	ਗ਼ਜ਼ਲ ਅਤੇ ਮਨਸਵੀ
ਪਿਤਾ	ਮੁਹੰਮਦ ਖਲੀਲ ਜ਼ਬਾਰਦਾਸਤ ਖਾਨ

ਜੀਵਨ

ਫੈਜ਼ ਦਾ ਜਨਮ 1690 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਚਕਾਲੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।ਚਕਾਲੀ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਭਿਅਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਸਾਹਿਤਕ ਸੁਆਦ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਚ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਪਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਉਸ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ੁੱਧ ਰੁਚੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।ਹਾਲਾਂਕਿਚਕਾਲੀ ਨੇ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਅਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਵਿੱਤੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਉਹ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹਿਸਟੀਰਿਕ ਲੱਛਣ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕਾਂਤਵਾਸ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਚਕਾਲੀ ਦੀ ਮੌਤ ੧੭੩੮ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਦਫਨਾਇਆ ਗਿਆ।

ਕੰਮ

ਫ਼ਾਇਜ਼ ਹੋਰ ਵਿਗਿਆਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਤਰਕ, ਚਿਕਿਤਸਾ, ਰੇਖਾਗਣਿਤ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਆਦਿ ਦਾ ਬਹੁਤ ਗਿਆਨ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।ਫਾਇਜ਼ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਲਾਸਿਕਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਉੱਨੀ ਹਜ਼ਾਰ ਆਇਤਾਂ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੌ ਆਇਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿੱਚ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ, ਮਸਨਵੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।