ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਜਿਸਨੂੰ 'ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਕੂਲ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ ਜੋ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮੱਲ੍ਹਾ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬਾਹਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਗਰਾਉਂ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂਦੁਆਰੇ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਸੰਗਤ ਨੇ ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ|ਜ਼ਫਰਨਾਮਾ ਲਿਖਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਵਿਲੱਖਣ ਰੰਗੀਨ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਮਾਰਕ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਢਾਬ (ਕੁਦਰਤੀ ਜਲ ਭੰਡਾਰ), ਹਰਿਆਲੀ, ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨੇ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਨਿੱਜੀ ਮਲਕੀਅਤ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਖਸਤਾ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੂਰਤੀਕਾਰੀ ਮਹਿੰਦੀਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋ ਕੇ ਕੀਤੀ ਗਈ

ਇਤਿਹਾਸ

ਘਟਨਾਵਾਂ

1705 ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਘਿਰਾਓ ਕੀਤਾ। ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਇੱਕ ਹਸਤਾਖਰ ਪੱਤਰ ਭੇਜਿਆ। ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਾਏ ਦਬਾਅ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 20-21 ਦਸੰਬਰ 1705 ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ, ਉਸਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਬੇਟੇ (ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ) ਅਤੇ ਅਠੱਤੀਸ ਚੇਲੇ ਚਮਕੌਰ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਿਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤੇ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਦੀ ਇੱਕ ਟੁਕੜੀ ਨੂੰ ਹਵੇਲੀ ਦਾ ਘੇਰਾਓ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਏਕੋਟ, ਲੰਮੇ ਜੱਟਪੁਰੇ ਅਤੇ ਮਾਨੂਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਲਗਭਗ 3 miles (4.8 km) ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੰਦ ਸਾਫ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰੱਖਤ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ (ਦਾਤਣ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ (ਢਾਬ) ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ।

"ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਮੈਂ ਕਰਜ਼ਾ ਵਾਪਸ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਤੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ੇਰ ਇਕੋ ਜੰਗਲ ਦੇ ਰਾਜੇ ਹਨ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।"

ਫਿਰ ਵੀ ਦੁਖੀ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਬੇਨਤੀ ਦੁਹਰਾ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਵਾਬ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਦਾ ਸੇਵਕ ਸੀ।

“ਸੰਗਤ ਗੁਰੂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੀ ਹੈ। [ਸੰਗਤਾਂ] ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਦੀ ਅਪੀਲ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਸੰਗਤ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਮੈਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, [ਮੈਂ] ਸੰਗਤ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਚਮਕੌਰ ਗੜ੍ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ, [ਅਤੇ] ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਹੋ ਸੰਗਤ ਦੀ ਤਰਫੋਂ। "

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਉਸੇ ਰਾਤ ਚੱਕਰ ਨਾਮਕ ਪਿੰਡ ਗਏ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਲਖਮੀਰ ਅਤੇ ਸ਼ਮੀਰ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਦੀਨਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਪਿੰਡ ਤਖਤੂਪੁਰਾ ਅਤੇ ਮਧੇ ਵਿਖੇ ਸਮਰਥਨ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੱਕਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ|ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾਂ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਕੋਲ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਧਰਮ ਦਾਸ ਰਾਹੀਂ ਭੇਜਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ।

ਨਿਰਮਾਣ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਕਰਸ਼ਣ

1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਮਹਿਦੇਆਨਾ ਜੰਗਲ ਵਰਗਾ ਸੀ। ਸੰਘਣੇ ਰੁੱਖ ਅਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਉੱਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਮੀਲ (5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਦੀ ਦੂਰੀ ਵਿੱਚ ਇਥੇ ਕੋਈ ਵਸੇਬਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ ਜੋਰਾ ਸਿੰਘ ਲੱਖਾ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਅਤੇ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਜ਼ਿਲ ਬਣਾਇਆ। 1977 ਵਿਚ ਗੂਰਦੁਆਰਾ ਮੈਹਦੀਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਾਬਾ ਜੋਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਰਾਏਕੋਟ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਮੂਰਤੀਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮੀਨਾਕਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ , ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਡੇਭਾਗ ਸਮਝਦਿਆਂ ਕਬੂਲ ਕੀਤੀ , ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਐਸੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜੋ ਵੀ ਦੇਖਦਾ ਵਾਹ ਵਾਹ ਕਹਿੰਦਾ ਅਖਾਂ ਅੱਡੀਆਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਕਿੳਂਕਿ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਬੁੱਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਐਸਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸੀ ਮੂਰਤੀਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਬੱਚਾ ਵੀ ਦੇਖਣ ਸਾਰ ਹੀ ਸਮਝ ਜਾਂਦਾ ਸਿਖਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਇਆ ਕੀ ਖੱਟਿਆ ਕੀ ਗਵਾਇਆ, ਮੈਹਦੀਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਚਮਕ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚੀ ਕਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ, ਅਸਟ੍ਰੇਲੀਆ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਮਨੀਲਾ ਹੋਰ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪ ਨੇ ਕਲਾ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਏ। ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਬੁੱਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਧਰਮ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਵਾਰੀਆਂ ਬਲਕਿ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਤਸੀਹੇ ਵੀ ਝੱਲੇ। ਇਹ ਬੁੱਤ ਸਿਪਾਹੀ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਮੂਰਤੀਆਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਭਾਈ ਕਨ੍ਹਈਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਨਾ ਸਿਰਫ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ, ਬਲਕਿ ਜ਼ਖਮੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ।

ਇਥੇ ਇਹ ਦਰਸਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਜਨਮ ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗਿਆਈ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਢਾਂਚਾ

ਮਹਿਦੇਆ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੂਰਤੀ

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਢਾਂਚੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਧੀਆ ਨਮੂਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ 'ਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਨਿਹਾਲ ਮੀਨਾਕਾਰੀ ਕੰਮ ਇੱਥੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਅੱਠਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ ਬਾਗਾਨ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਚਿੱਤਰ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ੇ' ਤੇ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਘੋੜਾ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੁੰਦਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਆਪਣਾ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਹੈ। ਇਸ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ 500 ਬੱਚੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਟਨਾ ਤੋਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤ ਨੇੜੇ, ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਾਵਾਂ, ਬਾਜ਼ ਆਦਿ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਚਿੜੀਆਘਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਨਵਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਚਿੜੀਆਘਰ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਸਰੋਵਰ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਗਰ 24 ਘੰਟੇ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ

• 
  ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਜਿੰਦਾ ਉਬਾਲ ਕੇ ਕਤਲ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
• 
  ਫਤਿਹਗੜ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸੋਟਾ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੂਰਤੀ
• 
  ਮਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਨੇਜਿਆਂ 'ਤੇ ਟੰਗ ਕੇ ਕਤਲ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਬੱਚੇ
• 
  ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਮੂਹਿਕ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
• 
  ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
• 
  ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਮੌਤ ਦੇ ਚੱਕਰ (ਚਰਖੜੀ) ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
• 
  ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
• 
  ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ 5 ਰੁਪਏ ਦੇ ਇਨਾਮ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਦੀ ਮੂਰਤੀ।