ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ
ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ (1755 – 18 ਜੁਲਾਈ 1825) ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੌਜ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਫ਼ਸਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਜਰਨੈਲ ਸੀ। ਉਹ ਮਾਮੂਲੀ ਕਲਰਕ ਤੋਂ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ 1816 ਤੋਂ 1825 ਤੱਕ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ [2] ਅਤੇ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥੰਮ ਸੀ। [3]
ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ | |
|---|---|
_of_the_court_of_the_Sikh_Empire.jpg) ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਦਾ ਚਿੱਤਰ, ਅੰ.1799–1849 | |
| ਜਨਮ | 1755 ਗੋਂਦਲਾਂਵਾਲਾ ਪਿੰਡ (ਅਜੋਕੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) |
| ਮੌਤ | 18 ਜੁਲਾਈ 1825 ਲਾਹੌਰ, ਸਿੱਖ ਰਾਜ (ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) |
| ਸੇਵਾ ਦੇ ਸਾਲ | 1816 - 1825 |
| ਰੈਂਕ | ਜਰਨੈਲ |
| Commands held | ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਦੀਵਾਨ |
| ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ | ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ |
| ਇਨਾਮ | ਜ਼ਫ਼ਰ-ਜੰਗ-ਬਹਾਦੁਰ ਫਤਹਿ-ਓ-ਨੁਸਰਤ-ਨਸੀਬ |
| ਬੱਚੇ | ਮਿਸਰ ਬੇਲੀ ਰਾਮ<bar/>ਮਿਸਰ ਰੂਪ ਲਾਲ<bar/>ਮਿਸਰ ਸੁਖ ਰਾਜ<bar/>ਮਿਸਰ ਮੇਘ ਰਾਜ<bar/>ਮਿਸਰ ਰਾਮ ਕਿਸ਼ਨ[1] |
| ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ | ਮਿਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦਿਆਲ (ਭਰਾ) ਮਿਸਰ ਬਸਤੀ ਰਾਮ (ਭਰਾ) |
ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਗੋਂਦਲਾਂਵਾਲਾ ਪਿੰਡ (ਅਜੋਕੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। [4] [5]
ਫੌਜੀ ਕੈਰੀਅਰ
ਸੋਧੋਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਜ਼ਫ਼ਰ-ਜੰਗ-ਬਹਾਦੁਰ ਦੇ ਖ਼ਿਤਾਬ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ 1816 ਵਿਚ ਤੋਪਖ਼ਾਨੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦਾ ਚੀਫ਼ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਿਆ। ਉਸਨੇ ਮਿੱਠਾ ਟਿਵਾਣਾ ਦੇ ਨਵਾਬ ਟਿਵਾਣਾ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। [2] [6] ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਨੇ 1818 ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ ਤੇ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 2 ਜੂਨ 1818 ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਗਵਰਨਰ ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸੱਤ ਪੁੱਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ। [7] 1819 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਪੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਦੁਰਾਨੀ ਦੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਸੂਬੇਦਾਰ ਜੱਬਾਰ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਰਾਜੌਰੀ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਫਤਿਹ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। 1821 ਵਿੱਚ ਮਾਨਕੇਰਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਮਾਨਕੇਰਾ ਤਹਿਸੀਲ [8] ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਬਟਾਲਾ, ਪਠਾਨਕੋਟ, ਮੁਕੇਰੀਆਂ, ਅਕਾਲਗੜ੍ਹ ਆਦਿ ਵੀ ਜਿੱਤੇ, ਉਸਨੇ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਇਸ ਜਰਨੈਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਵਪਾਰੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਹੁੱਕਾ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵੱਡਾ ਸਤਿਕਾਰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਨੂੰ ਹੁੱਕਾ ਭੇਟ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। [9]
ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਘਟਾ ਕੇ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ "ਹੁੱਕਾ-ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਜਰਨੈਲ" ਦੱਸਿਆ ਹੈ। [10] ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਖ਼ੁਦ ਹੁੱਕਾ ਭੇਟ ਕੀਤਾ ਸੀ। [10]
ਖ਼ਤਾਬ
ਸੋਧੋਉਹ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਤਹਿ-ਓ-ਨੁਸਰਤ-ਨਸੀਬ (ਜੋ ਕਦੇ ਵੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹਾਰਿਆ) ਅਤੇ ਜ਼ਫਰ-ਜੰਗ-ਬਹਾਦੁਰ ਦਾ ਖ਼ਤਾਬ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। [11]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Griffin Lepel. H Sir (1940). Chiefs and Families of Note in the Punjab Vol.1. Superintendent Government Printing Punjab. p. 361. Retrieved 2017-01-17.
- ↑ 2.0 2.1 Punjab History Conference, Thirty-ninth session, March 16–18, 2007: proceedings, Navtej Singh, Punjabi University.
- ↑ Sufi, G. M. D.; Sūfī, Ghulām Muhyi'd Dīn (1974). Kashmīr, being a history of Kashmir from the earliest times to our own (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Light & Life Publishers.
- ↑ Harjinder Singh Dilgeer (1997). The Sikh Reference Book. Denmark: Sikh Educational Trust for Sikh University Centre. p. 373. ISBN 978-0-9695964-2-4.
- ↑ Yasmin, Robina (2022). Muslims Under Sikh Rule in the Nineteenth Century: Maharaja Ranjit Singh and Religious Tolerance. Library of Islamic South Asia. Bloomsbury Publishing. p. 92. ISBN 9780755640348.
- ↑ Singh, Khushwant (2017-04-18). Ranjit Singh: Maharaja of the Punjab (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Random House Publishers India Pvt. Limited. ISBN 978-93-5118-102-6.
- ↑ Kaushik Roy (2011). War, Culture and Society in Early Modern South Asia, 1740-1849. Taylor & Francis. pp. 262–. ISBN 978-1-136-79086-7.
- ↑ Tony Jaques, ed. (2007). Dictionary of Battles and Sieges: P-Z. Greenwood Press. p. 938. ISBN 9780313335396. Retrieved 2015-09-14.
- ↑ Singh, Gulcharan (1976). Ranjit Singh and his generals (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Sujlana Publishers.
- ↑ 10.0 10.1 Khullar, K. K. (1980). Maharaja Ranjit Singh (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Hem Publishers.
- ↑ Panjab University Research Bulletin: Arts (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). The University. 1990.