ਲਾਤੀਨੀ ਸਾਹਿਤ
ਲਾਤੀਨੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਲੇਖ, ਇਤਿਹਾਸ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਰ ਲਿਖਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਲਾਤੀਨੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 240 ਬੀ.ਸੀ. ਤੋਂ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਰੋਮ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਮੰਚ ਨਾਟਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਾਤੀਨੀ ਸਾਹਿਤ ਅਗਲੀਆਂ ਛੇ ਸਦੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਲਾਤੀਨੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਯੁੱਗ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਦੌਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਅਰੰਭਕ ਲਾਤੀਨੀ ਸਾਹਿਤ, ਗੋਲਡਨ ਏਜ, ਦਿ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਪੀਰੀਅਡ ਅਤੇ ਦੇਰ ਪੁਰਾਤਨਤਾ .
ਲਾਤੀਨੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸਾਰੇ ਮੱਧ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ ਦੀ ਲੈਂਗੁਆ ਫ੍ਰਾਂਕਾ ਵੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਲਾਤੀਨੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਿਸੇਰੋ, ਵਰਜਿਲ, ਓਵਿਡ ਅਤੇ ਹੋਰੇਸ ਵਰਗੇ ਰੋਮਨ ਲੇਖਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯੂਰਪੀਅਨ ਲੇਖਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਐਕਿਨਸ (1225–1274) ਵਰਗੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੇਖਕਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਫ੍ਰਾਂਸਿਸ ਬੇਕਨ (1561–1626), ਬਾਰੂਕ ਸਪਿਨੋਜ਼ਾ (1632–1677), ਅਤੇ ਆਈਜ਼ਕ ਨਿਊਟਨ (1642–1727) ਵਰਗੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਲੇਖਕਾਂ ਤੱਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲਾਤੀਨੀ ਸਾਹਿਤ
ਸੋਧੋਰਸਮੀ ਲਾਤੀਨੀ ਸਾਹਿਤ 240 ਈਪੂ ਵਿੱਚ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਰੋਮਨ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਯੂਨਾਨੀ ਨਾਟਕ ਦਾ ਲਾਤੀਨੀ ਰੂਪ ਵੇਖਿਆ। [1] ਅਡੈਪਟਰ ਲਿਵੀਅਸ ਐਂਡਰੋਨਿਕਸ ਸੀ, ਜੋ ਯੂਨਾਨ ਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰੋਮ ਵਿੱਚ 272 ਈਪੂ ਵਿੱਚ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ ਵਜੋਂ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਐਂਡਰੋਨਿਕਸ ਨੇ ਹੋਮਰ ਦੇ ਯੂਨਾਨੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਓਡੀਸੀ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਲਾਤੀਨੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਤੂਰੀਅਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਰੋਮਨ ਥੀਮ ਤੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਲਾਤੀਨੀ ਕਵੀ ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਈਪੂ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ ਨਾਇਊਸ ਨਾਇਵਿਊਸ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪਹਿਲੇ ਪੁਨਿਕ ਯੁੱਧ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪ ਲੜਿਆ ਸੀ, ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਮਹਾਂਕਾਵਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਨਾਇਵਿਊਸ ਦੇ ਨਾਟਕ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਮੂਲ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਰੂਪਾਂਤਰ ਸਨ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਰੋਮਨ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨਾਟਕ ਵੀ ਲਿਖੇ।
ਨਾਇਵਿਊਸ ਦੇ ਬਾਦ ਹੋਰ ਮਹਾਂਕਾਵਿਕ ਕਵੀ ਵੀ ਹੋਏ। ਕੁਇੰਟਸ ਐਨਨੀਅਸ ਨੇ ਰੋਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਰੋਮਨ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਿਆਂ ਐਨਾਲਸ (200 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਬਾਅਦ) ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਲਿਖਿਆ। ਉਸਨੇ ਯੂਨਾਨੀ ਡੈਕਟਾਈਲਿਕ ਹੈਕਸਾਮੀਟਰ ਅਪਣਾਇਆ, ਜੋ ਰੋਮਨ ਦੇ ਮਹਾਂਕਾਵਾਂ ਦੇ ਲੀ ਇੱਕ ਮਿਆਰੀ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੁਖਦਾਈ ਨਾਟਕਾਂ ਲਈ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ, ਉਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਮਾਰਕਸ ਪੈਕੁਵੀਅਸ ਅਤੇ ਲੂਸੀਅਸ ਐਕਸੀਅਸ ਸਨ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੇਖਕ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੇ ਰੋਮਨ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਵਾਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੁਖਾਂਤਕ ਥੀਮ ਦੇ ਲਾਤੀਨੀ ਸੰਸਕਰਣ ਲਿਖੇ ਜੋ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੇਵਕੂਫਾਂ ਵਾਂਗ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨਾਲ ਅਨੁਵਾਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਸਿਰਫ ਕੁਝ ਟੋਟੇ ਹੀ ਬਚੇ ਹਨ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Duckworth, George Eckel. The nature of Roman comedy: a study in popular entertainment. University of Oklahoma Press, 1994. p. 3. Web. 15 October 2011.