ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ

ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ (9 ਫਰਵਰੀ 1904 - 10 ਜਨਵਰੀ 1997) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਦਾ ਜਨਮ 9 ਫਰਵਰੀ 1904 ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਹਰਦੋਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਖਟੇਲੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਾਮਿਲਵਰਤਨ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।[1] ਉਹ ਕਾਨਪੁਰ ਦੇ ਡੀਏਵੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ।[2]

ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ
ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ (1928)
ਜਨਮ(1904-02-09)9 ਫਰਵਰੀ 1904
ਹਰਦੋਈ, ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਅਵਧ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ
(ਅਜੋਕਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼)
ਮੌਤ10 ਜਨਵਰੀ 1997(1997-01-10) (ਉਮਰ 92)
ਕਾਨਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ
ਹੋਰ ਨਾਮਪ੍ਰਭਾਤ
ਪੇਸ਼ਾਇਨਕਲਾਬੀ
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਲਭਾਰਤ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ)
ਲਹਿਰਕਮਿਊਨਿਸਟ ਕੰਸੌਲੀਡੇਸ਼ਨ
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ

ਇਨਕਲਾਬੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ

ਸੋਧੋ

ਕਾਨਪੁਰ ਉਹ ਥਾਂ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸਚਿੰਦਰ ਨਾਥ ਸਾਨਿਯਾਲ, ਸੁਰੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਬਿਜੋਏ ਕੁਮਾਰ ਸਿਨਹਾ, ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ, ਜੈਦੇਵ ਕਪੂਰ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਪਾਂਡੇ ਵਰਗੇ ਲੋਕ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਦਾ ਨਾਂ 'ਪ੍ਰਭਾਤ' ਸੀ।[3]

ਵਰਮਾ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਸਮਾਜਵਾਦ ਵੱਲ ਸੀ। ਸਿਨਹਾ ਨੇ ਵਰਮਾ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ, ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਗੋਕੁਲ, ਨਾਲ ਕਰਵਾਈ, ਜੋ ਵਰਮਾ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਬਣ ਗਏ। ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਕੋਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਸਮਾਜਵਾਦ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। 1925 ਵਿਚ ਕਾਕੋਰੀ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਝਾਂਸੀ ਵਿਚ ਇਕਾਂਤ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਗੁਪਤਾ ਨਾਲ ਕਾਨਪੁਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਗੋਕੁਲ ਕੋਲ ਰਿਹਾ। ਇੱਥੇ ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਿਲੇ ਸਨ।[4]

ਡੀਏਵੀ ਕਾਲਜ, ਕਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ, ਵਰਮਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜਨਵਰੀ 1927 ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਐਚਆਰਏ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਲਈ ਕਾਨਪੁਰ ਆਇਆ ਸੀ।

ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ ਨੂੰ 19 ਦਸੰਬਰ 1927 ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਮੂਲਰਾਣੀ ਦੇਵੀ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੇਲ੍ਹ, ਗੋਰਖਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਮਿਲਣ ਆਈ ਸੀ। ਵਰਮਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਉਹ ਬਿਸਮਿਲ ਦੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਿਸਮਿਲ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇ। ਬਿਸਮਿਲ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬਿਸਮਿਲ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਸ਼ੰਕਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਸੀ ਕਿਹਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਾਂ-ਪੁੱਤ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ। ਬਿਸਮਿਲ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਐਚਆਰਏ ਮੈਂਬਰ ਦੱਸਦਿਆਂ ਵਰਮਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਹ ਵਰਮਾ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਜੂਨ 1928 ਵਿੱਚ ਮਹਾਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ HRA ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਵਰਮਾ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਸੰਗਠਨ ਕੀਤਾ। ਨਵੰਬਰ 1928 ਵਿੱਚ, ਵਰਮਾ ਨੇ ਨੂਰੀ ਗੇਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਅਮੀਰ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਇੱਕ ਘਰ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲਿਆ।[5]

ਕਾਕੋਰੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਜੋਗੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਚੈਟਰਜੀ ਨੂੰ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ 1927 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੇਲ੍ਹ, ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਸਿਨਹਾ ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਚੈਟਰਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਲੈਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[6] 3 ਮਾਰਚ 1928 ਨੂੰ, ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੁਲਿਸ ਗੁਪਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਉੱਥੋਂ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਨਪੁਰ ਲਈ ਰੇਲ ਟਿਕਟਾਂ ਖਰੀਦੀਆਂ, ਪਰ ਟਿਕਟਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਉਪਲਬਧ ਹੋ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਤਾਂ ਦੋ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਉਸੇ ਡੱਬੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਰਾਖਵੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਫਰਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਲੱਭ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ 'ਚ ਜਦੋਂ ਟਰੇਨ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਟਰੇਨ 'ਚੋਂ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਾਂਸਟੇਬਲਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੱਟ ਖਾ ਲਈ ਅਤੇ ਪਿੱਛਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਦੋਵੇਂ ਕਾਨਪੁਰ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਮੁੜ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚੇ ਪਰ ਹੁਣ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਗੌੜੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਣੀ ਪਵੇਗੀ।

ਵਰਮਾ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜੋ 8 ਅਤੇ 9 ਸਤੰਬਰ, 1928 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਕੋਟਲਾ ਕਿਲੇ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਾਂਤ ਸ਼ਾਖਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸੀ।[7] ਵਰਮਾ ਨੇ 'ਚਾਂਦ' ਪੇਪਰ ਲਈ ਕਈ ਲੇਖ ਲਿਖੇ।

1929 ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੱਕ, ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਰੱਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਪਬਲਿਕ ਸੇਫਟੀ ਬਿੱਲ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਵਿਵਾਦ ਬਿੱਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਵੀਟੋ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੇਗਾ। ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੀਮ ਦੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਆਈਸੀਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਦਾਅਵਤ ਅਤੇ ਡਿਨਰ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ ਸਪੋਟਰ ਸੀ, ਜੈਦੇਵ ਕਪੂਰ ਨੇ ਇਰਵਿਨ ਦੀ ਕਾਰ 'ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਵਰਮਾ ਬੈਕਅੱਪ ਸੀ - ਜੇ ਕਪੂਰ ਖੁੰਝ ਗਿਆ ਤਾਂ। ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਔਰਤਾਂ ਸਨ, ਇਸਲਈ, ਉਸਨੇ ਕੋਈ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਮਵਤਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।[8] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਵਾਇਸਰਾਏ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਦਾਅਵਤ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ।

ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਵੱਲੋਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਕਪੂਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਖੁਦ ਝਾਂਸੀ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ। ਵਰਮਾ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਛੱਡਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।[9] ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਕਪੂਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਛੁਪਣਗਾਹ ਵਿਖੇ ਨੀਂਦ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਅਤੇ ਉਦਾਸ ਰਾਤ ਬਿਤਾਈ , ਉਹ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਹਮਵਤਨਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਹੈਰਾਨ ਹਨ।

ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ

ਸੋਧੋ

ਗਯਾ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਜੈਦੇਵ ਕਪੂਰ, ਅਤੇ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਫੈਕਟਰੀ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਯੋਜਨਾ ਸਧਾਰਨ ਸੀ - ਪ੍ਰਸਾਦ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਦੇਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਕਪੂਰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਉਸਦੇ ਕੰਪਾਊਂਡਰ ਅਤੇ ਡ੍ਰੈਸਰ ਹੋਣਗੇ। ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਫੈਕਟਰੀ-ਕਮ-ਹਾਈਡਆਊਟ (ਜਿੱਥੇ ਵਰਮਾ ਨੇ 'ਰਾਮ ਨਰਾਇਣ ਕਪੂਰ' ਹੋਣ ਦਾ ਦਿਖਾਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਕੋਈ ਫੰਡ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ, ਕਾਸ਼ੀਰਾਮ (ਇੱਕ ਹੋਰ HSRA ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ) ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਵਾਪਸੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਪ੍ਰਸਾਦ ਫਿਰ ਕੁਝ ਫੰਡਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਨਪੁਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਕਪੂਰ ਵਾਪਸ ਹੀ ਰਹੇ। ਜਲਦੀ ਹੀ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਵਿਹਲੇ ਸਨ, ਡਾਕਟਰ ਗਾਇਬ ਸੀ ਅਤੇ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਮਈ 1929 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਹਰ ਰਾਤ, ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਕਪੂਰ ਛੱਤ 'ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰੀਖਣ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੇ 4 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਤਲਾਸ਼ੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ। ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਆ ਕੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਸੌਂ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। 13 ਮਈ 1929 ਨੂੰ, ਉਹ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਸਨ ਕਿ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਦਸਤਕ ਹੋਈ। ਵਰਮਾ ਜਾਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੁਲਿਸ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਨਿਕਲਿਆ। ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ., ਮਥੁਰਾ ਦੱਤ ਜੋਸ਼ੀ, ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਾਂਸਟੇਬਲਾਂ ਨੇ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਠਿਕਾਣੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ 'ਤੇ ਵਰਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਹੈ, ਉਹ ਬਨਾਰਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ 'ਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਛੁੱਟੀਆਂ 'ਤੇ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪਏ ਬਾਰੂਦ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੰਬ ਦੇ ਸ਼ੈੱਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮੱਗਰੀ ਸਮੇਤ ਕਪੂਰ ਮਿਲਿਆ। ਡੀਐਸਪੀ ਨੇ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਟਰੰਕ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਵਰਮਾ ਨੇ ਟਰੰਕ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਿਆ, ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਰੱਖਿਆ, ਇੱਕ ਬੰਬ ਬਣਾਇਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਡੀਐਸਪੀ ਵੱਲ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਕੀਤਾ। ਡੀਐਸਪੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤੇ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਭੱਜ ਗਏ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੁੱਖ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕ ਗਏ ਅਤੇ ਵਰਮਾ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਬੰਬ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪਿੰਨ ਵੱਖਰੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ. ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪਿੰਨ ਅਤੇ ਦੋ ਰਿਵਾਲਵਰ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਬੰਬ ਨੂੰ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅਲਮਾਰੀ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਮੁੱਖ ਅਫਸਰ ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ। ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਫਿਰ ਤੋਂ ਅੰਦਰ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ, ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਵਰਮਾ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥਕੜੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਸਾਦ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੇਰ ਰਾਤ ਕਾਨਪੁਰ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਇਆ।[10]

ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ, ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਚੰਗਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਉਦਾਰਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਇਆ। ਇਕ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਨੇ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਡੀਐਸਪੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਫੀਮ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨਗੇ, ਜੇ ਕਾਂਸਟੇਬਲਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੱਜਣ ਦਿੰਦੇ। ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਕਪੂਰ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸੂਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ HSRA ਹਮਵਤਨ ਫਨਿੰਦਰਨਾਥ ਘੋਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਪੁਲਿਸ ਲਈ ਗਵਾਹ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।

ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ

ਸੋਧੋ

ਵਰਮਾ, ਜੈਦੇਵ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਗਯਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਲਾਹੌਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਐਚ.ਐਸ.ਆਰ.ਏ. ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਸਨ। ਵਰਮਾ, ਕਪੂਰ, ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਲਾਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ HSRA ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ 13 ਜੁਲਾਈ 1929 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀ ਕੇ ਦੱਤ ਨਾਲ ਇਕਮੁੱਠਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ 'ਤੇ ਸਨ। ਪਤਲੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੁੱਟਮਾਰ ਅਤੇ ਕੁੱਟਮਾਰ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਮਹਾਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ, ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਆਦਮੀਆਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਰ ਝੱਲੀ। ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਵਿੱਚ, ਜਤਿਨ ਦਾਸ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਭੋਜਨ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਰਮਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹੋ ਗਈ।[11]

ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਫੈਸਲਾ

ਸੋਧੋ

ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦਾ ਫੈਸਲਾ 7 ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਆਇਆ। ਵਰਮਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ, ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੇ ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੈੱਲ ਖਾਲੀ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਦਇਆ ਨਾਲ ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ। ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਵਰਮਾ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ, "ਸ਼ਿਵ, ਇਹ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਲਵਾਂਗਾ; ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੰਮਾ, ਔਖਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਮੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰੀ ਬੋਝ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਲੰਬੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਥੱਕੇ ਨਹੀਂ ਹੋਵੋਗੇ ਅਤੇ ਹਾਰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਵੋਗੇ"।[12]

ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਫਿਰ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੇਲ੍ਹ ਰਾਜਮੁੰਦਰੀ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ ਦੇ ਕਾਲਾ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡਿਪੋਰਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1933 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਮਵਤਨ ਮਹਾਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਹਿਤ ਮੈਤਰਾ ਅਤੇ ਮਨਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨਬਾਦਾਸ ਸਨ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਹੌਂਸਲਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨ ਲਈਆਂ:-

  • ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਬਣ
  • ਸੌਣ ਲਈ ਬਿਸਤਰੇ
  • ਖਾਣ ਯੋਗ ਭੋਜਨ
  • ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਲਈ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦਿਓ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ
  • ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ

ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਅੰਦਰ ਵਿੱਦਿਅਕ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਸਤੀਸ਼ ਪਾਕਰਾਸ਼ੀ, ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਭੂਪਾਲ ਬੋਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। 1937 ਵਿੱਚ, ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਹਰੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੋਨਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਜਨਵਰੀ 1938 ਵਿੱਚ ਕਾਲਾ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 36 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਤੰਬਰ 1937 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਸੋਧੋ

1948 ਵਿੱਚ, ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। 1948, 1962 ਅਤੇ 1965 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਵਰਮਾ ਨੇ ਸੀ.ਪੀ.ਆਈ.(ਐਮ) ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਚੋਣ ਟਿਕਟਾਂ ਲਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਫੁੱਟ ਦੌਰਾਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।

ਉਸਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਤੱਥਾਂ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਧਰੁਵੀਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਹ ‘ਲੋਕਲਹਿਰ’ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੱਤਰ ‘ਨਯਾ ਸਵੇਰਾ’ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਰਸਾਲੇ ਨਵਾਂ ਮਾਰਗ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਵੀ ਸੀ।[13] ਉਹ ਦੁਰਗਾ ਭਾਬੀ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਲਖਨਊ ਮੌਂਟੇਸਰੀ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਭਰ ਟਰੱਸਟੀ ਸੀ।[14]ਉਸਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸਮਾਰਕ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ, ਲਖਨਊ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਲੇਖ, ਫੋਟੋਆਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਉਹ ਲੰਡਨ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਵੀ ਗਏ ਸਨ।[15]

ਮੌਤ

ਸੋਧੋ

ਵਰਮਾ ਦੀ ਮੌਤ 10 ਜਨਵਰੀ, 1997 ਨੂੰ ਕਾਨਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਖੇ ਉਮਰ ਸੰਬੰਧੀ ਬੀਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ।

ਲੇਖਣ ਕਾਰਜ

ਸੋਧੋ

संस्मृतियाँ (ਯਾਦਾਂ)

मौत के इंतज़ार में (ਮੌਤ ਦੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ)

'ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ' ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕੀਤਾ[16]

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000012-QINU`"'</ref>" does not exist.
  2. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000013-QINU`"'</ref>" does not exist.
  3. ↑ "LITERARY REPRESENTATION OF REVOLUTIONARY MOVEMENTS".
  4. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000016-QINU`"'</ref>" does not exist.
  5. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000017-QINU`"'</ref>" does not exist.
  6. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000018-QINU`"'</ref>" does not exist.
  7. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000019-QINU`"'</ref>" does not exist.
  8. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001A-QINU`"'</ref>" does not exist.
  9. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001B-QINU`"'</ref>" does not exist.
  10. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001C-QINU`"'</ref>" does not exist.
  11. ↑ "Exploring the Legend of Shaheed Bhagat Singh".
  12. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001E-QINU`"'</ref>" does not exist.
  13. ↑ "Voices from The Cell - Indian Express". archive.indianexpress.com. Retrieved 2023-06-30.
  14. ↑ "PressReader.com - Digital Newspaper & Magazine Subscriptions". www.pressreader.com. Retrieved 2023-06-30.
  15. ↑ "Comrade Shiv Verma: Revolutionary to the Core". Archived from the original on 2009-04-09. Retrieved 2023-06-30.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  16. ↑ "Selected Writings of Shaheed Bhagat Singh".
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਸ਼ਿਵ_ਵਰਮਾ&oldid=693783" ਤੋਂ ਲਿਆ