ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂੂੂਬੇ ਦੇ ਮਾਝੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ੨੨ ਜਿਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਇਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਹੈ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ | |
|---|---|
.svg) ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ | |
| ਗੁਣਕ: 31°35′N 74°59′E / 31.583°N 74.983°Eਗੁਣਕ: 31°35′N 74°59′E / 31.583°N 74.983°E | |
| ਦੇਸ਼ |  India |
| ਸੂਬਾ | ਪੰਜਾਬ |
| ਨਾਮ-ਆਧਾਰ | ਅੰਮ੍ਰਿਤ |
| ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ |
| ਸਰਕਾਰ | |
| • ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ | ਸ਼੍ਰੀ ਕਮਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ, ਆਈ ਏ ਐਸ |
| ਖੇਤਰ | |
| • ਕੁੱਲ | 2,683 km2 (1,036 sq mi) |
| ਆਬਾਦੀ (੨੦੧੧)[‡] | |
| • ਕੁੱਲ | 24,90,891 |
| • ਘਣਤਾ | 930/km2 (2,400/sq mi) |
| ਭਾਸ਼ਾ | |
| • ਅਧਿਕਾਰਿਕ | ਪੰਜਾਬੀ |
| ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ | ਯੂਟੀਸੀ+੫:੩੦ (ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ) |
| ਸਾਖਰਤਾ | ੭੬.੨੭% |
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ | amritsar |
੨੦੧੧ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ (੨੨ ਵਿੱਚੋਂ) ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਸੋਧੋ
ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਦੇ ਵੇਲ਼ੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ੩ ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ- ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਅਜਨਾਲਾ ਅਤੇ ਤਰਨ ਤਾਰਨ।[1] ਹਾਲਾਂਕਿ, ੧੯੪੭ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੰਡ ਦੇ ਵੇਲ਼ੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਦੇ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੇੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੱਟੀ ਅਤੇ ਖੇਮਕਰਨ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਲਾਹੌਰ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਵੰਡ ਕਰਕੇ ਇਹ ਕਸਬੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ। ਵੰਡ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ, ਕੁਝ 30%, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਈ ਜਦਕਿ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚਲੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਚਾਲੇ ਪਾਏ।
੧੯੪੭ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੱਖ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ੬੦% ਸਨ। ੨੦੦੧ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ੭੭% ਸਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕੁਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 21% ਬਣਦੇ ਸਨ।[2]
ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਵੀ ਹੈ।
ਜਨਸੰਖਿਆਸੋਧੋ
੨੦੧੧ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕੁਲ ਅਬਾਦੀ ੨9,੯੦,੮੯੧ ਹੈ, ਲਗਭਗ ਕੁਵੈਤ ਦੇਸ਼ [3] ਜਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨੇਵਾਡਾ ਸੂਬੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ੧੭੫ਵੇਂ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹੈ (ਕੁਲ ੬੪੦ ਵਿੱਚੋਂ)। ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਘਣਤਾ ੯੩੨ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (੨,੪੧੦ /ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹੈ। ੨੦੦੧-੨੦੧੧ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਆਬਾਦੀ ਵਾਧਾ ਦਰ 15.48% ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ੧੦੦੦ ਮਰਦਾਂ ਲਈ 884 ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ੭੭.੨% ਹੈ।[4]
ਭਾਸ਼ਾਸੋਧੋ
2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਸਮੇਂ, 97.30% ਆਬਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ 1.70% ਹਿੰਦੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੀ ਸੀ। ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।[5]
ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਸੋਧੋ
ਤਹਿਸੀਲਾਂ [7]
ਉਪ ਤਹਿਸੀਲਾਂ
- ਜਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ
- ਅਟਾਰੀ
- ਰਮਦਾਸ
- ਲੋਪੋਕੇ
- ਤਰਸਿੱਕਾ
- ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਮ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਹੈ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕੇਡਰ ਦੇ ਮਿਡਲ ਪੱਧਰ ਦੇ ਆਈਏਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਹ ਅਸਰਦਾਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਦਾ ਮੁਖੀ ਵੀ ਹੈ।
- ਜਨਤਕ ਕਾਰਜਾਂ, ਸਿਹਤ, ਸਿੱਖਿਆ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਆਦਿ ਦੇ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਫ਼ਸਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ।
- ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਵਿਭਾਗੀ ਜੰਗਲਾਤ ਅਫ਼ਸਰ, ਭਾਰਤੀ ਜੰਗਲਾਤ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜੰਗਲਾਤ ਸੇਵਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਦੂਜੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੰਗਲਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
- ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਨਤਕ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਕੌਂਸਲਰ ਦੀ ਇੱਕ ਜਮਹੂਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਮੇਅਰ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੌਂਸਲਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ, 70 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੌਂਸਲਰ ਹਨ।
ਹਵਾਲੇਸੋਧੋ
- ↑ "Imperial Gazetteer2 of India, Volume 5, page 319 -- Imperial Gazetteer of India -- Digital South Asia Library". dsal.uchicago.edu. Retrieved 2019-01-24.
- ↑ "Census of India: District Profile". web.archive.org. 2013-11-13. Archived from the original on 2013-11-13. Retrieved 2019-01-24.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (help) - ↑ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". www.cia.gov. Archived from the original on 2011-09-27. Retrieved 2019-01-24.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (help) Archived 2011-09-27 at the Wayback Machine. "ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ". Archived from the original on 2011-09-27. Retrieved 2019-01-24.{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (help) Archived 2011-09-27 at the Wayback Machine. - ↑ "Bundala Village Population - Amritsar -I - Amritsar, Punjab". www.census2011.co.in. Retrieved 2019-01-24.
- ↑ 5.0 5.1 "Table C-16 Population by Mother Tongue: Punjab". censusindia.gov.in. Registrar General and Census Commissioner of India.
- ↑ "Amritsar District Population Census 2011, Punjab literacy sex ratio and density".
- ↑ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਤਹਿਸੀਲਾਂ
