ਲੁਧਿਆਣਾ
ਲੁਧਿਆਣਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਰਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ 2011 ਵਿੱਚ 1,618,879 ਦੀ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਕਾਰਨ ਵਾਢੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਕਰੀਬ 159 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਐੱਨ. ਆਰ. ਆਈ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਅਬਾਦੀ ਕੈਨੇਡਾ, ਯੂ.ਕੇ. ਅਤੇ ਯੂ.ਐੱਸ. ਏ. ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਰਸਿਡੀਜ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੋਹਰੀ ਬ੍ਰਾਂਡਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬੀ. ਐਮ. ਡਬਲਿਊ. ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਦੌੜਦੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1]
| ਲੁਧਿਆਣਾ | |
|---|---|
| ਸ਼ਹਿਰ | |
 | |
  ਲੁਧਿਆਣਾ | |
| ਦੇਸ਼ | ਭਾਰਤ |
| ਰਾਜ | ਪੰਜਾਬ |
| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ | ਲੁਧਿਆਣਾ |
| ਸਰਕਾਰ | |
| • ਬਾਡੀ | ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਲੁਧਿਆਣਾ |
| ਅਬਾਦੀ (2011) | |
| • ਕੁੱਲ | 1,618,879 |
| • ਰੈਂਕ | 22ਵਾਂ |
| ਵਸਨੀਕੀ ਨਾਂ | ਲੁਧਿਆਣਵੀ |
| ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | |
| • ਅਧਿਕਾਰਤ | ਪੰਜਾਬੀ |
| ਟਾਈਮ ਜ਼ੋਨ | IST (UTC+5:30) |
| ਪਿੰਨ | ਕਈ, 141001 ਤੋਂ 141016 |
| ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੋਡ | 0161 |
| ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪਲੇਟ | PB-10, PB-91 |
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ | http://www.ludhiana.nic.in/ |
ਭੂਗੋਲਸੋਧੋ
ਲੁਧਿਆਣਾ 244 ਮੀਟਰ ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ 30°54′N 75°51′E / 30.9°N 75.85°E.[2] ਸਥਿਤ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਪੀਲੇ ਸੈਂਡਸਟੋਨ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਟੀਲਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਗਣ ਵਾਲਾ ਪੇੜ ਕਿੱਕਰ ਹੈ।
ਮੌਸਮਸੋਧੋ
ਲੁਧਿਆਣਾ ਗਰਮੀ,ਸਰਦੀ ਅਤੇ ਮੌਨਸੂਨ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਔਸਤ 'ਤੇ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ 730 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦਰਜਾ ਹਰਾਰਤ (ਤਾਪਮਾਨ) 50 °C (122 °F) ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ 0 °C (32 °F) ਤੱਕ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਮੌਸਮ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖ਼ੁਸ਼ਕ, ਪਰ ਮਈ ਤੋਂ ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਸਿਲ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੀਂਹ ਦੱਖਣੀ-ਪੱਛਮੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋ ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਸੋਧੋ
ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ 13 ਕਿ.ਮੀ. ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ 'ਲੁਧਿਆਣਵੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ 100 ਕਿ.ਮੀ. ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਰਗ 95 ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਂਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਰਗ 1 ਉੱਤੇ ਸਥਿੱਤ ਹੈ। ਇਹ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨਾਲ ਹਵਾ, ਸੜਕ ਅਤੇ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਬਖੂਬੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਜਨਸੰਖਿਆਸੋਧੋ
2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਆਰਜ਼ੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਆਬਾਦੀ[3] 16,18,879 ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 9,50,123 ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ 7,43,530 ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 82.50 ਫੀਸਦੀ ਸੀ।[4]
ਸਿੱਖਿਆ
ਜਨਰਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਆਈਲੈਟਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਾਬਤ ਸੰਸਥਾਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਅਤੇ ਪੱਖੋਵਾਲ ਰੋਡ ਵਿੱਚ ਹਨ।
ਸਕੂਲਸੋਧੋ
ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿੱਚ 398.770 ਵਿਦਿਆਰਥੀ, 361 ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ, 367 ਉੱਚ, 322 ਮੱਧ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਅਤੇ 1129 ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਹਨ । ਇਹ ਸਕੂਲ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਬੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾ ਵਿੱਚ ਵਰਧਮਾਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਪਵਿੱਤਰ ਦਿਲ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, BCM ਸਕੂਲ, ਰਿਆਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਆਦਿ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ ।
ਖੇਤੀਬਾੜੀਸੋਧੋ
ਲੁਧਿਆਣਾ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਘਰ ਹੈ । ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪੀ.ਏ.ਯੂ ਅਤੇ ਵੈਟਰਨਰੀ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਕਾਲਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਵੈਟਨਰੀ ਐਂਡ ਐਨੀਮਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਗਡਵਾਸੂ) ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ ।
ਮੈਡੀਕਲਸੋਧੋ
ਮਸੀਹੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਲੁਧਿਆਣਾ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਮਹਿਲਾ ਮੈਡੀਕਲ ਸਕੂਲ ਹੈ। ਸੰਨ 1894 ਵਿਚ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਡਾ: ਡਮੇ ਈਡਥ ਮਰਿਯਮ ਭੂਰੇ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਇਕ ਤੀਜੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਡੀਕਲ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ । ਇਹ ਕਾਲਜ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਸਿਹਤ ਵਿਗਿਆਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।
ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗਸੋਧੋ
Guru Nanak Dev Engineering College
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ, ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਈਕਲਾਂ ਅਤੇ ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਲਈ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।[5] ਇਸ ਕਾਲਜ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ 8 ਅਪ੍ਰੈਲ 1956 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮਾਨਯੋਗ ਡਾ. ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਕੈਂਪਸ 87 ਏਕੜ (35 ਹੈਕਟੇਅਰ) ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਲੁਧਿਆਣਾ-ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਲੁਧਿਆਣਾ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (3.1 ਮੀਲ) ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜੰਕਸ਼ਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ 6.5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (4.0 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ।
ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕੋਰਸਸੋਧੋ
ਕਾਰੋਬਾਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਬੈਚਲਰ ਕੋਰਸ, ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਹੋਸਪਿਟੈਲਿਟੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ (ATHM), ਕੰਪਿਊਟਰ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਦੇ ਬੈਚਲਰ (ਬੀਸੀਏ), ਅਤੇ ਕਾਮਰਸ ਦੇ ਬੈਚਲਰ (B.Com ) ਕੋਰਸ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ 'ਏ' ਇਲਾਵਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਜਿਵੇ ਕਿ ਬਿਜ਼ਨਸ ਸਕੂਲ (ਯੂ ਬੀ), ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਖੇਤਰੀ, ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਕਾਲਜ (PCTE) ਇਹ ਕੋਰਸ ਦੋਨੋ ਪਾਰਟ-ਟਾਈਮ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੂਰਾ-ਟਾਈਮ ਵੀ ਮੁਹੱਈਆ ਹਨ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਪੀ.ਏ.ਯੂ.), ਕਾਮਰਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ (SACCM) ਅਤੇ ਲੜਕੇ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਸ੍ਰੀ ਅਰਬਿੰਦੋ ਕਾਲਜ, ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਆਰੀਆ ਕਾਲਜ ਵੀ ਇੱਕ ਪਾਰਟ-ਟਾਈਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਚੰਗੇ ਕਾਲਜ ਹਨ।
ਆਵਾਜਾਈਸੋਧੋ
A DMU Train in Ludhiana
ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜਲੰਧਰ, ਪਟਿਆਲਾ, ਪਠਾਨਕੋਟ, ਕਾਨਪੁਰ, ਜੈਪੁਰ, ਦਿੱਲੀ, ਮੁੰਬਈ ਅਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਆਦਿ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸੜਕੀ ਨੈਟਵਰਕ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ-ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਮਾਰਗ ਲੁਧਿਆਣਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਾਰਗ ਹੈ ।
ਰੇਲ ਮਾਰਗ'ਸੋਧੋ
ਲੁਧਿਆਣਾ ਕਈ ਮੈਟਰੋ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ - ਲੁਧਿਆਣਾ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇੱਥੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਸੜਕੀ ਮਾਰਗਸੋਧੋ
ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੜਕ ਅਤੇ ਰੇਲ ਮਾਰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਜਲੰਧਰ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਧੂਰੀ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੀ ਲਾਈਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੇਲਵੇ ਜੰਕਸ਼ਨ ਹੈ ।
ਹਵਾਈ ਮਾਰਗਸੋਧੋ
ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਸਾਹਨੇਵਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਹੈ ਜੋ ਲੁਧਿਆਣਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ (3.1 ਮੀਲ) ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਸਥਿਤ । ਇਹ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ 130 ਏਕੜ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[6]
ਵਣਜਸੋਧੋ
Feroze Gandhi Market, Ludhiana
ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣੇ ਨੂੰ 2009 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ।[7] ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਛੋਟੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਯੂਨਿਟ ਹਨ ।[8] ਕੱਪੜੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਇਕਲ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਇਹ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੈ । ਲੁਧਿਆਣਾ ਸਟਾਕ ਐਕਸਚੇਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਚੈਸਟਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[9]
ਹਵਾਲੇਸੋਧੋ
- ↑ "Mercs and Ludhiana - it's all in the DNA!". Hindustan Times-Business Page. 26-August-2007. Archived from the original on 2012-11-11. Retrieved 2012-06-19. Check date values in:
|date=(help) - ↑ "Falling Rain Genomics, Inc – Ludhiana". fallingrain.com.
- ↑ "Area and Population". ludhiana.nic.in. Retrieved 2016-03-04.
- ↑ "Urban Agglomerations/Cities having population 1 lakh and above" (PDF). Provisional Population Totals, Census of India 2011. Retrieved 7 July 2012.
- ↑ "www.bsrdindia.com". Retrieved 27 July 2015.
- ↑ http://www.aai.aero/allAirports/ludhiana.jsp Archived 2013-03-24 at the Wayback Machine. Airport website
- ↑ "Doing Business in India 2009". World Bank. Retrieved 8 June 2010.
- ↑ Entrepreneurship in India's small-scale industries. Richard P. Taub, Doris L. Taub
- ↑ "India's Manchester". BBC. 28 February 2006.