ਆਗਰੇ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ

ਆਗਰੇ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ: قلعہ آگرہ ;ਕਿਲ੍ਹਾ ਆਗਰਾ) ਇੱਕ ਯੂਨੈਸਕੋ ਘੋਸ਼ਿਤ ਸੰਸਾਰ-ਅਮਾਨਤ ਥਾਂ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਆਗਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਗਭਗ 2.5 ਕਿ:ਮੀ: ਜਵਾਬ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਹੀ, ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਾਰਕ ਤਾਜ ਮਹਿਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਮਹਿਲ (ਮਹੱਲ) ਨਗਰੀ ਕਹਿਣਾ ਬਿਹਤਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਮਰਾਟ ਬਾਬਰ, ਹੁਮਾਯੂੰ, ਅਕਬਰ, ਜਹਾਂਗੀਰ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਇੱਥੇ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਰਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ, ਜਾਇਦਾਦ ਅਤੇ ਟਕਸਾਲ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਜਦੂਤ, ਪਾਂਧੀ ਅਤੇ ਉੱਚ-ਪਦਾਂ ਉੱਤੇ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ ਲੱਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਰਚਿਆ।

ਆਗਰੇ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ आगरा का किला
ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ਾ
ਸਥਿਤੀ	ਆਗਰਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ
ਗੁਣਕ	27.179542°N 78.021101°E / 27.179542; 78.021101
Invalid designation
ਕਿਸਮ	ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ
ਮਾਪਦੰਡ	iii
ਅਹੁਦਾ	1983 (7ਵਾਂ ਸੈਸ਼ਨ)
ਹਵਾਲਾ ਨੰ.	251

ਇਤਿਹਾਸ

ਇਹ ਮੂਲ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਚੌਹਾਨ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਟੀਕਾ 1080 ਈ. ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ (1487-1517), ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਲਤਾਨ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਆਗਰੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਇੱਥੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਆਗਰੇ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 1517 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਨੇ ਗੱਦੀ ਨੌਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸਾਂਭੀ, ਤਦ ਤੱਕ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ (1526) ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਇੱਥੇ ਕਈ ਸਥਾਨ, ਮਸਜਿਦਾਂ ਅਤੇ ਕੁਵਾਂ ਬਣਵਾਏ।

ਪਾਣੀਪਤ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਅਗਾਧ ਜਾਇਦਾਦ ਉੱਤੇ ਵੀ। ਇਸ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਹੀਰਾ ਵੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਬਰਾਹਿਮ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਬਾਬਰ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਬਾਉਲੀ ਬਣਵਾਈ। ਸੰਨ 1530 ਵਿੱਚ, ਇੱਥੇ ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਰਾਜਤਿਲਕ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਹੁਮਾਯੂੰ ਇਸ ਸਾਲ ਬਿਲਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਕੋਲੋਂ ਹਾਰ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਰਿਹਾ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਖੀਰ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੇ 1556 ਵਿੱਚ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਸੰਨ 1558 ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਆਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਬੁਲ ਫ਼ਜ਼ਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਕਿ ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਇੱਕ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬਾਦਲਗੜ੍ਹ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਖ਼ਸਤਾ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਵਾਉਣਾ ਪਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਲਾਲ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਨਾਲਕਰਵਾਇਆ। ਇਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਵੱਡੇ ਵਾਸਤੂਕਾਰਾਂ ਨੇ ਰੱਖੀ। ਇਸਨੂੰ ਅੰਦਰਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਸੋਹਣੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲਾਲ ਰੇਤਲਾ ਪੱਥਰ ਲਗਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਚੌਦਾਂ ਲੱਖ ਚੁਤਾਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਕਾਰੀਗਰ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਸੰਨ 1573 ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਣ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਪੋਤੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਰੂਪ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇਹ ਵੀ ਕਿੱਸੇ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਪਤਨੀ ਲਈ ਤਾਜਮਹਿਲ ਬਣਵਾਇਆ, ਉਹ ਪ੍ਰਯਾਸਰਤ ਸੀ,ਕਿ ਇਮਾਰਤਾਂ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਬਣਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਨਾ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਰਤਨ ਜੜੇ ਹੋਏ ਹੋਣ। ਉਸਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਈ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਭਵਨਾਂ ਨੂੰ ਤੁੜਵਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਕਿ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬਣਵਾਈਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਹੋਣ।

ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤਮ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇਸੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਜ਼ਾ, ਜੋ ਕਿ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮਹਿਲਾਂ ਦੀ ਵਿਲਾਸਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਓਨੀ ਕਰੜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੁਸੰਮਨ ਗੁੰਬਦ ਵਿੱਚ, ਤਾਜਮਹਿਲ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਗੁੰਬਦ ਦੇ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਦੇ ਝਰੋਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਾਜਮਹਿਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਿਸਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ 1857 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲੜਾਈ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵੀ ਬਣਿਆ। ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡਿਆ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਰਾਜ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਤੱਕ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਸ਼ਾਸਨ ਚੱਲਿਆ। ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸਿੱਧੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੀ ਮਿਲੀ।

ਤਸਵੀਰਾਂ

• 
  ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ
• 
• 
• 
  ਦੀਵਾਨ
• 
  ਜਹਾਂਗੀਰ ਪੈਲੇਸ
• 
  ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਖ਼ਾਸ
• 
  ਦਿੱਲੀ ਗੇਟ, 1814–15
• 
  ਅੰਦਰੂਨੀ ਦ੍ਰਿਸ਼
• 
• 
• 
• 
• 
  ਆਗਰਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼
• 
  ਆਗਰਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼
• 
  ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਆਮ,ਕਿਲਾ ਆਗਰਾ