ਕਪਾਹ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਕਪਾਹ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਦੇ ਟਾਈਮ ਤੋਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਪਾਹ ਨੇ ਭਾਰਤ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਫਸਲ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਹੈ।

ਕਪਾਹ ਦੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ।^[1] ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਲਤੂ ਕਪਾਹ ਨੂੰ ਫੈਬਰਿਕ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸੰਦਾਂ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੰਘੀ, ਕਮਾਨਾਂ, ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਸਪਿੰਡਲ, ਅਤੇ ਲੂਮ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।^[2]

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਇਤਿਹਾਸ

ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜੇ, ਸੁੱਕੇ ਮੌਸਮ ਦੀਆਂ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਬਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਏ ਸਨ, ਜਿਥੇ ਫੈਬਰਿਕਸ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟਦੇ ਸਨ।^[3]

ਅਮਰੀਕਾ

ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਸੂਤੀ ਫੈਬਰਿਕ ਪੇਰੂ ਦੇ ਹੁਆਕਾ ਪ੍ਰੀਟਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਮਿਤੀ ਤਕਰੀਬਨ 6000 ਬੀ.ਸੀ.ਈ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਥੇ ਹੈ ਕਿ ਗੌਸਪੀਅਮ ਬਾਰਬਾਡੈਂਸ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਲਤੂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[4] ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸੂਤੀ ਗੇਂਦਾ ਮੈਕਸੀਕੋ ਦੀ ਟੇਹੂਆਨ ਵੈਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਲੱਭੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਲਗਭਗ 5500 ਸਾ.ਯੁ.ਪੂ. ਪੇਰੂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 2500 ਬੀਸੀਈ ਤੱਕ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬੀਜਾਂ ਅਤੇ ਤਾਰਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ।^[1] 3000 ਬੀ ਸੀ ਈ ਦੁਆਰਾ ਮੈਕਸੀਕੋ ਅਤੇ ਐਰੀਜ਼ੋਨਾ ਵਿੱਚ ਨਰਮੇ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।^[5]

ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ

ਮੇਹਰਗੜ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਮ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਕਪਾਹ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਨਰਮੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 5000 ਬੀ.ਸੀ.ਈ ਦੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।^[6] ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਨੇ 3000 ਸਾ.ਯੁ.ਪੂ. ਵਿੱਚ ਕਪਾਹ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨੀ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।^[7] ਕਪਾਹ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹਿੰਦੂ ਭਜਨ ਵਿੱਚ 1500 ਸਾ.ਯੁ.ਪੂ. ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।^[5] ਹੇਰੋਡੋਟਸ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ, ਨੇ 5 ਵੀਂ ਸਦੀ ਸਾ.ਯੁ.ਪੂ. ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੂਤੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ “ਭੇਡਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉੱਨ ਦੀ ਵੱਧ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਭਲਿਆਈ” ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸਿਕੰਦਰ ਮਹਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਸੂਤੀ ਕਪੜੇ ਪਹਿਨਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਉਨ ਵਾਲੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਆਰਾਮਦੇਹ ਸਨ।^[8] ਇੱਕ ਹੋਰ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ, ਸਟ੍ਰਾਬੋ ਨੇ, ਭਾਰਤੀ ਫੈਬਰਿਕਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਹੋਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਅਰਿਅਨ ਨੇ 130 ਸਾ.ਯੁ. ਵਿੱਚ ਸੂਤੀ ਫੈਬਰਿਕਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ-ਅਰਬ ਵਪਾਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ।^[9]

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਂ

ਭਾਰਤ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜੇ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਾਰਕੋ ਪੋਲੋ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 13 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਯਾਤਰੀ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ, 1498 ਵਿੱਚ ਕੈਲਿਕਟ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਵਾਸਕੋ ਦਾ ਗਾਮਾ ਅਤੇ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਟਾਵਰਨੀਅਰ ਵਰਗੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫੈਬਰਿਕ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।^[10]

ਢਾਕਾ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲੀ ਮਸਲਿਨ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਿਰਮਾਣ ਉਦਯੋਗ ਸੂਤੀ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਨਿਰਮਾਣ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਟੁਕੜੇ ਦੇ ਸਮਾਨ, ਕੈਲੀਕੋਸ ਅਤੇ ਮਸਲਿਨ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਬਿਨਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਅਤੇ ਉਪਲਬਧ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ। ਸੂਤੀ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਉਦਯੋਗ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।^[11] 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪੜਾ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ 25% ਹਿੱਸਾ ਸੀ।^[12] 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਨਿਰਮਿਤ ਸਾਮਾਨ ਸੀ, ਜੋ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਜਾਪਾਨ ਤੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਪਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।^[13] ਸੂਤੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਬੰਗਾਲ ਸੁਬਾਹ ਪ੍ਰਾਂਤ ਸੀ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਇਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਢਾਕਾ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ।^[14]

ਆਧੁਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸ

ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ

ਕਪਾਹ ਦੇ ਕਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਉਦਯੋਗ ਨੇ ਕੱਚੀ ਸੂਤੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਰੋਤਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ। ਪੱਛਮੀ ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਮੌਜ਼ੰਬੀਕ ਦੀਆਂ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਕਲੋਨੀਆਂ ਨੇ ਸਸਤੀ ਸਪਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਟੈਕਸਾਂ ਅਤੇ ਵਾਧੂ ਮਾਰਕੀਟ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦੁਬਾਰਾ ਸਥਾਨਕ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਨਾ। ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਬੇਰਹਿਮ ਸਨ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਕਾਂਗੋ, ਅੰਗੋਲਾ ਅਤੇ ਮੋਜ਼ਾਮਬੀਕ ਵਿੱਚ। ਕਈ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੂਤੀ ਕਾਲੀ ਮਾਰਕੀਟ ਨੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਉਦਯੋਗ ਬਣਾਇਆ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਬਸਿਡੀਆਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਫਰੀਕੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਇਆ ਹੈ।^[15]

ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਪਾਹ ਉਦਯੋਗ 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਕਣਕ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚ ਨਿਰਵਿਘਨ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਦਬਦਬੇ ਕਾਰਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ, ਸੂਤੀ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਬਰਾਮਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੂਤੀ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਰਾਮਦਕਾਰ ਬਣ ਗਿਆ।^[16] ਮੋਹਨਦਾਸ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸੂਤ ਭਾਰਤੀ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਖਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੂਤੀ ਮਾਲ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਹੋਮਸਪਨ ਸੂਤੀ ਟੈਕਸਟਾਈਲ, ਖਾਦੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਕਪਾਹ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ। ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਘਾਟ ਨੇ ਖਾਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਉੱਚ ਮੰਗ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਨੌਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ 16 ਮਿਲੀਅਨ ਗਜ਼ ਦਾ ਕੱਪੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨੇ ਖਾਦੀ ਨੂੰ ਨਸਬੰਦੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ। ਜ਼ਬਤ ਕਰਨਾ, ਭੰਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਅਤੇ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਿਆ ਜਿਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਵੱਧ ਗਿਆ।^[2] ^{: 309–311} 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿਚ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਸੂਤੀ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਈ ਗਿਰਾਵਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਕਪਾਹ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਉਭਾਰਿਆ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ।

ਆਰਥਿਕਤਾ

ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਮਿੱਲਾਂ ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ ਤੋਂ, ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਹੇਠਲੇ ਤਨਖਾਹ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਉਦਯੋਗਿਕ ਉਤਪਾਦਨ ਇਸ ਵੇਲੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਤ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਚੀਨ ਅਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤ ਪਹਿਲੀ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਹਿੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।^[15] ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਕਪਾਹ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੈਨੇਟਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸੋਧੀ ਹੋਈ ਕਪਾਹ ਜੋ ਰਾਊਂਡ ਅੱਪ (ਜੋ ਮੋਨਸੈਂਟੋ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਜੜੀ-ਬੂਟੀ ਨਾਸ਼ਕ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।^[2]^: 277 ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਫਾਈਬਰਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਕਪਾਹ ਘੱਟ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ^: 301

1980 ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਨਰਮੇ/ਕਪਾਹ ਦੀ ਮੰਗ ਦੁੱਗਣੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।^[17] ਦਸੰਬਰ, 2016 ਤੱਕ ਕਪਾਹ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਕ, ਭਾਰਤ 26% ਤੇ, ਚੀਨ ਪਿਛਲੀ 20% ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ 16% ਹੈ।^[18] ਕਪਾਹ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸਟੇਟ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਬਸਿਡੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, 1995 ਅਤੇ 2003 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 14 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੀ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇ ਨਾਲ। ਕਪਾਹ ਦੀ ਰੂੰ ਦਾ ਮੁੱਲ ਸੱਠ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਘਟ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਪਾਹ ਦਾ ਮੁੱਲ 1997-2007 ਵਿੱਚ 50% ਘਟਿਆ ਹੈ। ਗਲੋਬਲ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਅਤੇ ਕਪੜੇ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ 23.6 ਮਿਲੀਅਨ ਕਾਮੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 75% ਔਰਤਾਂ ਹਨ।

ਹਵਾਲੇ

↑ ^1.0 ^1.1 Huckell, Lisa W. (1993). "Plant Remains from the Pinaleño Cotton Cache, Arizona". Kiva, the Journal of Southwest Anthropology and History. 59: 148–149.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001C-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001D-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Splitstoser et al, Early pre-Hispanic use of indigo blue in Peru, 2016 https://advances.sciencemag.org/content/2/9/e1501623.full
↑ ^5.0 ^5.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001E-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001F-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000020-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Volti, Rudi (1999). "cotton". The Facts On File Encyclopedia of Science, Technology, and Society.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000022-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000023-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Karl J. Schmidt (2015), An Atlas and Survey of South Asian History, page 100, Routledge
↑ Angus Maddison (1995), Monitoring the World Economy, 1820-1992, OECD, p. 30
↑ Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, p. 2, ISBN 978-1-139-49889-0
↑ Richard Maxwell Eaton (1996), The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204-1760, page 202, University of California Press
↑ ^15.0 ^15.1 "Cotton – a history". New Internationalist. Vol. 399. 1 April 2007.
↑ "Cotton – history". Plant Cultures. Royal Botanical Gardens, Kew. Archived from the original on 16 ਜੂਨ 2011. Retrieved 13 June 2011. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
↑ "The Cotton Chain – The Facts". New Internationalist. Vol. 399. 1 April 2007.
↑ "Cotton: World Markets and Trade" (PDF). United States Department of Agriculture, Foreign Agricultural Service. Retrieved 26 December 2016.

ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.

[Kiva-1] 1.0 ^1.1 Huckell, Lisa W. (1993). "Plant Remains from the Pinaleño Cotton Cache, Arizona". Kiva, the Journal of Southwest Anthropology and History. 59: 148–149.

[Cotton-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001C-QINU`"'</ref>" does not exist.

[Cotton2-3] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001D-QINU`"'</ref>" does not exist.

[4] Splitstoser et al, Early pre-Hispanic use of indigo blue in Peru, 2016 https://advances.sciencemag.org/content/2/9/e1501623.full

[International-5] 5.0 ^5.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001E-QINU`"'</ref>" does not exist.

[6] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001F-QINU`"'</ref>" does not exist.

[7] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000020-QINU`"'</ref>" does not exist.

[Facts-8] Volti, Rudi (1999). "cotton". The Facts On File Encyclopedia of Science, Technology, and Society.

[Fabric-9] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000022-QINU`"'</ref>" does not exist.

[10] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000023-QINU`"'</ref>" does not exist.

[schmidt-11] Karl J. Schmidt (2015), An Atlas and Survey of South Asian History, page 100, Routledge

[12] Angus Maddison (1995), Monitoring the World Economy, 1820-1992, OECD, p. 30

[Parthasarathi-13] Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, p. 2, ISBN 978-1-139-49889-0

[Eaton-14] Richard Maxwell Eaton (1996), The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204-1760, page 202, University of California Press

[Newint-15] 15.0 ^15.1 "Cotton – a history". New Internationalist. Vol. 399. 1 April 2007.

[Kew-16] "Cotton – history". Plant Cultures. Royal Botanical Gardens, Kew. Archived from the original on 16 ਜੂਨ 2011. Retrieved 13 June 2011. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[Newint2-17] "The Cotton Chain – The Facts". New Internationalist. Vol. 399. 1 April 2007.

[18] "Cotton: World Markets and Trade" (PDF). United States Department of Agriculture, Foreign Agricultural Service. Retrieved 26 December 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]