ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ (27 ਅਪ੍ਰੈਲ 1916 – 11 ਜੂਨ 1996) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੀ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਪਠਾਰ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਰਾਜ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਕਸਫੋਰਡ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਸੀ।
ਜੀਵਨੀ
ਸੋਧੋਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਦਾ ਜਨਮ 27 ਅਪ੍ਰੈਲ 1916 ਨੂੰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।[1] ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਵਿਦਵਤਾ ਭਰਪੂਰ ਲੇਖ ਲਿਖੇ। ਉਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ "ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੌਰਾਨ ਦੀ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਆਫ਼ ਹੈਨਰੀ ਰਸਲ 1811–1820"[2] ਭਾਰਤੀ ਸਹਾਇਕ ਗਠਜੋੜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਵਿਦਵਤਾਪੂਰਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸੀ। ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ, "ਦ ਸੇਵੇਂਥ ਨਿਜ਼ਾਮ: ਦਿ ਫਾਲਨ ਏਮਪਾਇਰ," ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਯਾਦ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰਦੀਆਂ ਹਨ।[3] ਉਸਦੀ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਅਸਲ ਰਿਕਾਰਡਾਂ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਜਾਂਚਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।[2] ਡੂੰਘੇ ਪੁਰਾਲੇਖ, ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ।
ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਨਜ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ ਦੇਹਲਵੀ ਦੇ ਨਾਵਲ '' ਤੌਬਤ-ਅਲ-ਨੁਸੂਹ '' ( '' ਰਿਪੇਨਟੈਂਸ ਆਫ ਨੁਸੂਹ: ਦ ਟੇਲ ਆਫ ਏ ਹੰਡਰੇਡ ਈਅਰਜ਼ ਐਗੋ '' ) ਦੇ ਉਰਦੂ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਵੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਹੈ।
ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।[1] ਉਸਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸਕੂਲ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਓ ਅਤੇ ਏ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ, ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਗਣਿਤ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਧਿਐਨ, ਫ੍ਰੈਂਚ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਦੇ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ।[1][4]
ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਯਜ਼ਦਾਨੀ ਗੁਲਾਮ ਯਜ਼ਦਾਨੀ, ਡੀ.ਲਿਟ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਧੀ ਸੀ। ਜੋ ਖੁਦ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਦੱਖਣ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਅਥਾਰਟੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਸਨ। ਉਹ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸੀ ਅਤੇ ਅਜੰਤਾ ਅਤੇ ਏਲੋਰਾ ਦੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਕਲਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਨਮੂਨੇ ਹਨ। ਉਸਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ OBE ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ (ਭਾਰਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ) ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ[7]। ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮੀਰ ਯਾਸੀਨ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਨਿਪੁੰਨ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਹਿਤਕ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।[5]
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਮਹਿਬੂਬੀਆ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਉੱਚ ਅੰਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸੀਨੀਅਰ ਕੈਂਬਰਿਜ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਖਰਚੇ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਆਏ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਦਾਖਲਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲਈ ਬੈਠ ਸਕੇ। ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ 1935 ਵਿੱਚ ਆਕਸਫੋਰਡ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਹਿਲਡਾ ਦੇ ਕਾਲਜ ਲਈ ਦਾਖਲਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲਈ ਬੈਠੀ ਅਤੇ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ "ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੱਧ ਵਰਗ ਅਤੇ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਵਿਚੋਂ ਆਏ ਸਨ ... ਨਾ ਸਿਰਫ ਅਕਾਦਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕਰੀਮ ਸਨ, ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ... ਬਹੁਤ ਨਿਮਰ ਅਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ... ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। "[1]
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ (ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਰਹੂਮ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ) ਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਿਸਾਲ ਨੇ ਹੋਰ ਹੈਦਰਾਬਾਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਆਕਸਫੋਰਡ ਆਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੱਤੀ।[1] ਜਦੋਂ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ "ਉਹ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਮੀਲੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਅਤੇ ਚਰਚਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਬੋਲਦੀ ਸੀ।”[4]
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਜੂਨ 1940 ਵਿੱਚ ਆਕਸਫੋਰਡ ਤੋਂ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਆਕਸਫੋਰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ:
"ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਆਮ ਕੋਰਸਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਨੀਰ ਦੇ ਸੈਂਡਵਿਚ ਅਤੇ ਸੇਬ ਦੇ ਲੰਚ ਨਾਲ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਸ਼ੈਲਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਰਫ ਸਾਇਰਨ ਵੱਜਣ 'ਤੇ ਕੀਤੀ।[1]
ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਜੰਗ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਕਾਰਨ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਦੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਉਸ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਰਸਤੇ ਭਾਰਤ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਦੇ ਪਾਰ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਜਰਮਨ ਯੂ ਬੋਟਾਂ ਨੂੰ ਚਕਮਾ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਵਿੱਚ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ 175 ਸਹਿਯੋਗੀ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ 3500 ਵਪਾਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡੁੱਬ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਨਿਊਯਾਰਕ, ਸੈਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਅਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਦੇ ਰਸਤੇ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਖਤਰਨਾਕ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ 'ਤੇ ਵਾਪਸ ਪਹੁੰਚੀ। ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਮਾਪੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲੈਣ ਲਈ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੋਂ ਕਲਕੱਤਾ ਗਏ।
ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਾਪਸ ਆਉਣ 'ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਓਸਮਾਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਲੈਕਚਰਾਰ (1942) ਅਤੇ ਫਿਰ ਰੀਡਰ (1947) ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[6] ਉਸਨੇ ਉਥੇ ਐਮ.ਏ. ਦੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਥੇ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਅਤੇ ਉਥੇ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਖੋਜ ਵੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ।
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਇੱਛਾ ਸੀ। ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੇਵਾ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਆਪਨ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਮਾਰਚ 1963 ਵਿੱਚ ਬਰਤਾਨੀਆ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਓਰੀਐਂਟਲ ਐਂਡ ਅਫਰੀਕਨ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਸੇਂਟ ਹਿਲਡਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।
1967 ਤੋਂ 1969 ਤੱਕ ਉਹ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜ, ਓਸਮਾਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸੀਨੀਅਰ ਰੀਡਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਹ ਆਰਟਸ ਕਾਲਜ, ਓਸਮਾਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਪਾਠਕ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਈ।[1]
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ 1976 ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਮੀਰ ਯਾਸੀਨ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨਾਲ ਬਰਤਾਨੀਆ ਆ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਹੁਸੈਨ ਅਤੇ ਹਸਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵਸਨੀਕ ਸਨ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ (ਮੈਰੀ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਨਾਲ) ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ, ਦ ਸੇਵੇਂਥ ਨਿਜ਼ਾਮ : ਦਿ ਫਾਲਨ ਐਮਪਾਇਰ ਲਿਖੀ।
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਦੀ 11 ਜੂਨ 1996 ਨੂੰ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ[7]
ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਕੰਮ
ਸੋਧੋਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ "ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੌਰਾਨ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਆਫ਼ ਹੈਨਰੀ ਰਸਲ 1811 - 1820" ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ।[2] ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਉਸ ਦੀ ਬੀ.ਲਿਟ. ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਥੀਸਿਸ. ਇਹ ਮੂਲ ਸਰੋਤਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਵਿਦਵਤਾ ਭਰਪੂਰ ਕੰਮ ਸੀ ਜੋ ਆਕਸਫੋਰਡ ਦੀ ਬੋਡਲੀਅਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਸਲ ਅਤੇ ਪਾਮਰ ਪੇਪਰ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੇਪਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀ। ਰਸ਼ਬਰੂਕ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ (CBE, FRSA), ਜੋ ਆਲ ਸੋਲਸ ਕਾਲਜ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਮੁਖਬੰਧ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਅਧਿਐਨ ਨਵੇਂ ਆਧਾਰ ਨੂੰ ਤੋੜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੇ ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਂਚ ਹੈ।
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ 1985 ਵਿੱਚ "ਦ ਸੇਵੇਂਥ ਨਿਜ਼ਾਮ: ਦ ਫਾਲਨ ਐਂਪਾਇਰ"[3] ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਅਸਫ਼ ਜਾਹੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤਵੇਂ ਨਿਜ਼ਾਮ (1911-48) ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੀਤੀ 'ਤੇ ਦੋ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇੰਡੀਆ ਆਫਿਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਸਲ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਅਸਲ ਕਾਗਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਵਿਦਵਤਾ ਭਰਪੂਰ ਕੰਮ ਸੀ ਜੋ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਤਾਬ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਮੁਖਬੰਧ ਗੋਰਡਨ ਜੌਹਨਸਨ (ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਅਤੇ ਰਾਇਲ ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ ਆਫ਼ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਐਂਡ ਆਇਰਲੈਂਡ (2015-18) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ) ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਧਿਐਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਲਾਈਵ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਹੈ। ਆਖ਼ਰੀ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦਾ ਪਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਕਸਰ ਅਣਡਿੱਠ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਹਿਲੂ ਹੈ। ਡਾ. ਗੋਰਡਨ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਧਿਐਨ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਸਾਡੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।[3]
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਨਜ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ ਦੇਹਲਵੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਤੌਬਾਤ ਅਲ ਨੁਸੂਹ ਨਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਉਰਦੂ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਵੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਉਰਦੂ ਨਾਵਲਕਾਰ ਸਨ। ਨਜ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ ਸਰ ਸਈਅਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਤੌਬਤ ਅਲ ਨੁਸੂਹ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੇਪਰ ਅਤੇ ਲੇਖ ਵੀ ਲਿਖੇ ਜੋ ਵਿਦਵਾਨ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਕੰਮ
ਸੋਧੋਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਛੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲਾਭ ਲਈ ਸ਼ਾਮਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਵੱਖਰਾ ਹੈ।[1] ਜਦੋਂ ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜ, ਓਸਮਾਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਰੀਡਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਵੱਧ ਰਹੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਗ਼ਰੀਬ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆ ਰਹੀ ਸੀ।
ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੂਮੈਨ ਕਲਚਰਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੂਮੈਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜ ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸ਼੍ਰੀ ਦੇਵੀ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਲਈ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਤ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਅਮੀਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਘਰ-ਘਰ ਗਈ।[6] ਉਹ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਨਾਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਲਈ ਸਿਰਫ 20 ਤੋਂ 25 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਤਨਖਾਹ ਸੀ।
ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕਾਲਜ ਲਈ ਵੀ ਕੋਈ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਜ਼ਾਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਖਾਲੀ ਸਨ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਕਾਲਜ ਲਗਭਗ 35 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਾਖਲੇ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ[10]। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਵਾਪਰੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ।[6] ਸੁਲਤਾਨ ਬਜ਼ਾਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਆਖਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਾਪਸ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਕਾਲਜ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਬੇਨਤੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦੇ ਸਨ। ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਮ ਦ੍ਰਿੜ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਘਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਕਾਲਜ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਸੇ ਥਾਂ ਤੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲਜ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਸਨੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਆਮ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ। ਅਧਿਆਪਕ ਹੈਰਾਨ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਹ ਘਰ ਗਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਸਰ ਨਿਜ਼ਾਮਤ ਜੰਗ ਟਰੱਸਟ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਹਾਲ ਅਤੇ ਕਮਰੇ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸਾਂਗੇ। ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਮੇਟੀ ਬਣਨ ਤੱਕ ਕਾਲਜ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਫਿਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਕਾਲਜ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ। ਉਹ ਉਸਦੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਤੋਂ ਇੰਨੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਉਹ ਜਵਾਬ ਲਈ ਨਾਂਹ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਉਸਨੂੰ ਹਾਲ ਅਤੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਕਾਲਜ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲਜ ਦੀ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਾਲਜ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਥਾਈ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕਾਲਜ ਨੇ ਪਛੜੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸ, ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਆਰਟਸ ਦੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ। ਫਿਰ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਸੱਲੀਬਖਸ਼ ਨਤੀਜੇ ਆਏ। ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਉਸਮਾਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ (100,000 ਰੁਪਏ) ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਓਸਮਾਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰ ਰਾਏ ਸ਼ੰਕਰ ਜੀ ਨੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਕੀਤਾ। ਅਤੇ 1961 ਵਿੱਚ, ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, UWCA ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਉਸਮਾਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਹ ਹੁਣ, ਇਸਦੇ ਹਿੰਦੀ ਨਾਮ, ਸਰੋਜਨੀ ਨਾਇਡੂ ਵਨੀਤਾ ਮਹਾ ਵਿਦਿਆਲਿਆ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਨਾਮਪੱਲੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹੁਸੈਨ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਜੋ ਕਿ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੌਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਾਥੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਉਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ [8] "ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਰੇ; ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਆਪਣਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉਸਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ NO ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਅਮੀਰ ਜਾਂ ਤਾਕਤਵਰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖਣਾ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟਾ ਕਿਸ਼ੋਰ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬੈਂਕਰ, ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਆਦਿ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੌਕੇ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਕਰਿਸ਼ਮੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਜਾਦੂ ਵਾਂਗ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁੱਟੀ ਵਾਂਗ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਅਸਾਧਾਰਣ ਸੀ"।
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਨੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਹੈਕਨੀ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਸਕੂਲ ਫਰਵਰੀ 1981 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਰਦੂ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[4] ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਤੀ, ਮੀਰ ਯਾਸੀਨ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕਲਾਸਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਇਆ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਅੰਦਰੂਨੀ ਲੰਡਨ ਸਿੱਖਿਆ ਅਥਾਰਟੀ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਂਟ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਕੂਲ ਹੋਰ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਕੂਲ ਨੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ, ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਓ ਅਤੇ ਏ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਸਾਇੰਸ ਵਿਸ਼ੇ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨਿਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਸਕੂਲ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਯਜ਼ਦਾਨੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹੁਦੇਦਾਰ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਸੀ[6]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 St Hilda's College (1987–1988). Report and Chronicle. Memoir deposited in the library with the ASM archive.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link) ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid<ref>tag; name "auto" defined multiple times with different content - ↑ 2.0 2.1 2.2 Yazdani, Zubaida (1976). Hyderabad During the Residency of Henry Russell 1811–1820. A Case Study of the Subsidiary Alliance System. Printed at University Press, Oxford. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Auto2" defined multiple times with different content - ↑ 3.0 3.1 3.2 Yazdani, Zubaida (with Mary Chrystal) (1985). The Seventh Nizam: The Fallen Empire. Printed at Cambridge University Press. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Auto3" defined multiple times with different content - ↑ 4.0 4.1 4.2 Leach, Joy (1985). "Interview with Mrs Ali Khan (married name)". Rectory Neighborhood Warden. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "auto5" defined multiple times with different content - ↑ Weekly Ravi Bradford (11 May 1996). "Nawab Mir Yaseen Ali Khan". Ravi.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Siasat Publications Hyderabad (1963). "Professor Zubaida Yazdani". Siasat. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "auto1" defined multiple times with different content - ↑ Ravi Weekly Bradford (22 June 1996). "Urdu and English Writer Zubaida Yazdani Passed Away".
- ↑ Hussain Ali Khan (8 October 2017). "Zubaida Yazdani".