ਭਾਈ ਦੂਜ
ਭਾਈ ਦੂਜ, ਭਾਉਬੀਜ, ਭਾਈ ਟਿੱਕਾ ਜਾਂ ਭਾਈ ਫੋਂਟਾ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਰਮ ਸੰਵਤ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਕਾਰਤਿਕਾ ਦੇ ਸ਼ਾਲੀਵਾਹਨ ਸ਼ਕ ਕੈਲੰਡਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ (ਚਮਕੀਲੇ ਪੰਦਰਵਾੜੇ) ਦੇ ਦੂਜੇ ਚੰਦਰ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੀਵਾਲੀ ਜਾਂ ਤਿਹਾੜ ਤਿਉਹਾਰ ਅਤੇ ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਰੱਖੜੀ ਵਰਗਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਭਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਯਮ ਦਵਿਤੀਆ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2] ਕਾਇਆਸਥ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਭਾਈ ਦੂਜ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਹ ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਦੀਵਾਲੀ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਰੀਤ ਵੀ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਸੁੱਕਾ ਨਾਰੀਅਲ (ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ "ਗੋਲਾ" ਹੈ) ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸਦੀ ਚੌੜਾਈ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਕਲੇਵਾ ਵੀ ਇੱਕ ਭਰਾ ਦੀ ਆਰਤੀ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3]
| ਭਾਈ ਟਿੱਕਾ | |
|---|---|
 ਪੰਚਖਲ ਘਾਟੀ, ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਭਾਈਟਿਕਾ ਦਾ ਜਸ਼ਨ | |
| ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਭਾਈ ਦੂਜ, ਭਾਈ ਬੀਜ, ਭਾਉ ਬੀਜ, ਭਾਈ ਫੋਂਟਾ |
| ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ | ਹਿੰਦੂ |
| ਕਿਸਮ | ਧਾਰਮਿਕ |
| ਮਿਤੀ | ਕਾਰਤਿਕ ਮਾਸਾ, ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ, ਦਵਿਤੀਆ ਤਿਥੀ |
| ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ | ਸਲਾਨਾ |
ਭਾਈ ਦੂਜ ਭੈਣ ਭਰਾ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਚਾਨਣੇ ਪੱਖ ਦੀ ਦੂਜ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਪਿੱਛੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭੈਣ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਨ੍ਹਾ ਧੋ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਤੇ ਸੁੱਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਸੁੱਖ ਮੰਗਦੀ ਹੈ। ਭਰਾ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉੱਪਰ ਕੇਸਰ ਦਾ ਟਿੱਕਾ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਟਿੱਕੇ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।ਮਠਿਆਈ ਨਾਲ ਭਰਾ ਦਾ ਮੂੰਹ ਮਿੱਠਾ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਭਰਾ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਸ਼ਗਨ (ਰੁਪੈ) ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਭੈਣ ਵਿਆਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਭਰਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਭਰਾ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ਤਾਂ ਭੈਣ ਕੰਧ ਉੱਪਰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਭਰਜਾਈ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਮਠਿਆਈ ਦਾ ਭੋਗ ਲਾ ਕੇ ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਹੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[4]
ਖੇਤਰੀ ਨਾਮ
ਸੋਧੋਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
- ਭਾਈ ਦੂਜ (ਹਿੰਦੀ:भाई दूज) ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਕਰਮੀ ਸੰਵਤ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦਾ ਦੂਜਾ ਦਿਨ ਵੀ ਹੈ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ (ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਮੇਤ), ਜੋ ਕਿ ਕਾਰਤਿਕ ਦੇ ਚੰਦਰ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਅਵਧ ਅਤੇ ਪੂਰਵਾਂਚਲ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ , ਇਸਨੂੰ ਭਈਆ ਦੂਜ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਮੈਥਿਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਰਦੂਤੀਆ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਗੋਵਰਧਨ ਪੂਜਾ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[5]
- ਭਾਈ ਟਿੱਕਾ (Nepali: भाई टीका ) ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਦਸ਼ੈਨ (ਵਿਜਯਾ ਦਸ਼ਮੀ / ਦੁਸਹਿਰਾ) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਤਿਹਾੜ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਦਿਨ, ਇਹ ਖਾਸ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[6] ਭਾਈ ਟੀਕਾ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਸਪਤਰੰਗੀ ਟੀਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਭਾਈ ਫੋਂਟਾ (ਬੰਗਾਲੀ: ভাই ফোঁটা) ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਅਸਾਮ, ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਭਾਈ ਜਿਊਂਟੀਆ ( ਉੜੀਆ: ଭାଇ ଜିଉନ୍ତିଆ ਸਿਰਫ਼ ਪੱਛਮੀ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ।
- ਭਾਉ ਬੀਜ, ਜਾਂ ਭਾਵ ਬੀਜ (Marathi भाऊ बीज) ਜਾਂ ਭਾਈ ਬੀਜ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਗੋਆ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਕੋਂਕਣੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
- ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਯਮ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਯਮੁਨਾ (ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਦੀ) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਵਿਥੇਆ (ਨਵੇਂ ਚੰਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜੇ ਦਿਨ) 'ਤੇ ਇੱਕ ਮੁਲਾਕਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਮ ਯਮਦਵਿਥੇਯਾ ਜਾਂ ਯਮਦਵਿਤੀਆ ਪਿਆ ਹੈ।
- ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿਚ ਇਸਦੇ ਹੋਰ ਨਾਮ ਭਤ੍ਰੁ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ, ਜਾਂ ਭਤ੍ਰੀ ਦਿਤਿਯਾ ਜਾਂ ਭਗਿਨੀ ਹਸ੍ਥਾ ਭੋਜਨੁ ਹਨ।
ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ , ਦੁਸ਼ਟ ਰਾਕਸ਼ ਨਰਕਾਸੁਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਸੁਭਦਰਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਏ ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਠਾਈਆਂ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਨਿੱਘਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਤਿਲਕ ਵੀ ਲਗਾਇਆ। ਕੁਝ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਮੂਲ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Nepali Calendar 2078 Kartik | Hamro Nepali Patro". english.hamropatro.com. Retrieved 2021-07-27.
- ↑ "Bhai Dooj 2020 date, time and significance". The Times of India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). November 15, 2020. Retrieved 2020-11-15.
- ↑ "भाई-बहन के परस्पर प्रेम और स्नेह का प्रतीक भाई दूज". Dainik Jagran (in ਹਿੰਦੀ). Retrieved 2020-11-15.
- ↑ ਕਹਿਲ, ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ (2013). ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼. ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: Unistar books pvt.ltd. ISBN 978-93-82246-99-2.
- ↑ "Bhai Dooj 2018 Date in India: When is Bhai Dooj in 2018". The Indian Express (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2018-11-09. Retrieved 2020-11-16.
- ↑ "Happy Bhai Dooj 2020: Wishes, greetings, messages, quotes, SMS, WhatsApp and Facebook status to share on 'Bhai Tika'". Jagran English. 2020-11-15. Retrieved 2020-11-18.