ਸ਼ੀਤਲਾ
ਸ਼ੀਤਲਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੀਤਲ (शीतला) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਲੋਕ-ਦੇਵੀ ਹੈ,[1] ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਨੇਪਾਲ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੁਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਪਰੀਮ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਹ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੀਤਲਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅੱਠਵੇਂ ਦਿਨ ਸ਼ੀਤਲਾ ਅਸਠਮੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ (ਹੋਲੀ) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
| ਸ਼ੀਤਲਾ ਦੇਵੀ | |
|---|---|
ਜ਼ਖਮਾਂ, ਫਿਨਸੀਆਂ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਦੇਵੀ | |
 | |
| ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ | "ਬੁਖਾਰ" |
| ਤਾਮਿਲ ਲਿਪੀ | ஷீதலா தேவி ਸੀਤਲਾ ਦੇਵੀ |
| ਬੰਗਾਲੀ | শীতলা দেবী |
| ਮਾਨਤਾ | ਦੇਵੀ ਆਦਿ-ਸ਼ਕਤੀ ਪਾਰਵਤੀ |
| ਹਥਿਆਰ | ਝਾੜੂ, ਪੱਖਾ, ਘੜਾ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ |
| ਵਾਹਨ | ਖੋਤਾ (ਜਵਾਰਾਸੁਰ) |
| Consort | ਸ਼ਿਵ |
ਦੰਤਕਥਾ ਸੋਧੋ
ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਛੋਟੀ ਕਤਿਆਨੀ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਹੈ- ਜੋ ਕਤਿਆਨ ਦੀ ਧੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੰਕਾਰੀ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਟ ਸ਼ੈਤਾਨਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅਸਲ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ੈਤਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜੋ ਕਾਲਕਿਆ ਦੁਆਰਾ ਭੇਜੇ ਗਏ ਸਨ।
ਸ਼ੀਤਲਾ ਪੂਜਾ ਸੋਧੋ
ਸ਼ੀਤਲਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਅਤੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਿਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਿਨ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੀਤਲਾ ਅਸਠਮੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਮਾਂ ਸ਼ੀਤਲਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਰਤੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ੀਲਤਾ ਮਾਤਾ ਚਾਲੀਸਾ, ਸ਼ੀਲਤਾ ਮਾਂ ਕੀ ਆਰਤੀ, ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਅਸ਼ਟਕ ਹਨ।
ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਸੋਧੋ
ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿਚ, ਜਵਾਰਸੁਰਾ ਅਤੇ ਸ਼ੀਤਲਾ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਬੋਧੀ ਦੇਵੀ, ਪਰਨਾਸਾਬਰੀ ਦੇ ਸਾਥੀ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਵਾਰਸੁਰਾ ਅਤੇ ਸ਼ੀਤਲਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਬਿੰਬਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੋਧੀ ਦੇਵੀ ਵਾਜਰਾਯੋਗੀਨੀ ਦੇ ਕ੍ਰੋਧ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਉੱਡਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[2]
ਮੰਦਰ ਸੋਧੋ
.jpg)
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਮਗਧਾ, ਬਿਹਾਰ ਸ਼ਰੀਫ, ਨਾਲੰਦਾ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਮੈਨਪੁਰੀ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਮੇਰਠ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਚੌਕੀਆ ਧਾਮ ਮੰਦਰ, ਜੌਨਪੁਰ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਖੰਡਾ, ਸੋਨੀਪਤ
- ਮਾਂ ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਕਾਰਾ ਧਾਮ, ਜੌਨਪੁਰ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਜਲੌਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਰੇਂਗੁਸ, ਰਾਜਸਥਾਨ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਗਾਰੀਆ, ਕੋਲਕਾਤਾ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਉਨਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਪਾਲਮਪੁਰ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
- ਹੈਰੂਲੋਂਗਫਰ ਸ਼ੀਤਲਬਾੜੀ, ਲਮਡਿੰਗ, ਨਾਗਾਓਂ, ਅਸਾਮ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਜੋਧਪੁਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਕੌਸ਼ੰਬੀ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਨਿਜ਼ਾਮਬਾਦ, ਆਜ਼ਮਗੜ੍ਹ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਬਾੜਮੇਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਬਿਧਲਾਂ, ਸੋਨੀਪਤ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ, ਗੁੜਗਾਵਾਂ[3][4][5]
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਂ ਮੰਦਰ, ਸਮਤਾ
- ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਂ ਮੰਦਰ ਮੰਡ, ਮੰਡਲਾ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ਸੋਧੋ
ਸਰੋਤ ਸੋਧੋ
- Arnold, D. (1993) Colonizing the Body: State Medicine and Epidemic Disease in Nineteenth-Century India, Berkeley, University of California Press.
- Auboyer, J. and M.T. de Mallmann (1950). ‘Śītalā-la-froide: déesse indienne de la petite vérole’, Artibus Asiae, 13(3): 207-227.
- Bang, B.G. (1973). ‘Current concepts of the smallpox goddess Śītalā in West Bengal’, Man in India, 53(1):79-104.
- Kinsley, D. Hindu Goddesses: Visions of the Divine Feminine in the Hindu Religious Tradition
- Dimock, E.C. Jr. (1982) ‘A Theology of the Repulsive: The Myth of the Goddess Śītalā’, in J.S. Hawley and D.M. Wulff (eds), The Divine Consort: Rādhā and the Goddesses of India, Berkeley, University of California Press, 184-203
- Ferrari, Fabrizio M. (2009). “Old rituals for new threats. The post-smallpox career of Sitala, the cold mother of Bengal”. In Brosius, C. & U. Hüsken (eds.), Ritual Matters, London & New York, Routledge, pp. 144–171.
- Ferrari, Fabrizio M. (2015). Religion, Devotion and Medicine in North India. The Healing Power of Śītalā. London: Bloomsbury.
- Inhorn, M.C. and P.J. Brown (eds) (2005). The Anthropology of Infectious Disease. International Health Perspectives, Amsterdam, Routledge.
- Junghare, I.Y. (1975) ‘Songs of the Goddess Shitala: Religio-cultural and Linguistic Features’, Man in India, 55(4): 298-316.
- Katyal, A. and N. Kishore (2001) ‘Performing the goddess: sacred ritual into professional performance’, The Drama Review, 45(1), 96-117.
- Kolenda, P. (1982) ‘Pox and the Terror of Childlessness: Images and Ideas of the Smallpox Goddess in a North Indian Village’, in J.J. Preston (ed.), Mother Worship, Chapel Hill, University of North Carolina Press, 227-250
- Mukhopadhyay, S.K. (1994) Cult of Goddess Śītalā in Bengal: An Enquiry into Folk Culture, Calcutta, Firma KLM.
- Nicholas, R. (2003). Fruits of Worship. Practical Religion in Bengal, Chronicle Books, New Delhi.
- Stewart, T.K. (1995) ‘Encountering the Smallpox Goddess: The Auspicious Song of Śītalā’, in D.S. Lopez, Jr. (ed.), Religious of India in Practice, Princeton, Princeton University Press, 389-397.
- Wadley, S.S. (1980) ‘Śītalā: The Cool One’, Asian Folklore Studies, 39: 33-62.
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ Folk Religion: Change and Continuity Author Harvinder Singh Bhatti Publisher Rawat Publications, 2000 Original from Indiana University Digitized 18 Jun 2009, 9788170336082
- ↑ Mishra, P. K (1999). Studies in Hindu and Buddhist art By P. K. Mishra. ISBN 9788170173687.
- ↑ "Shri Mata Sheetla Devi Temple". Archived from the original on 2009-07-16. Retrieved 2019-10-15.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Sheetala Mata Temple in Gurgaon". religiousportal.com. Archived from the original on 22 September 2007. Retrieved 5 March 2018.
- ↑ "Sheetala Devi Mandir in Gurgaon city, Haryana". hinduismtheopensourcefaith.blogspot.in. 2011-01-19. Retrieved 5 March 2018.