ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਅਮਰ ਸਿੰਘ (ਮਹਾਰਾਜਾ ਪਟਿਆਲਾ)


ਅਮਰ ਸਿੰਘ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Amar Singh; 1748–1781) ਪਟਿਆਲਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਰਾਜਾ -ਏ-ਰਾਜਗਨ (ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜਾ) ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ 1765 ਵਿਚ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ।[1] 1767 ਵਿੱਚ, ਅਫਗਾਨ ਦੁਰਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਾਜਾ-ਏ-ਰਾਜਗਾਨ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਅਤੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਿਤਾਬ ਸੀ।[2]

ਅਮਰ ਸਿੰਘ
ਪਟਿਆਲਾ ਦਾ ਰਾਜਾ-ਏ-ਰਾਜਗਨ
ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ, ਸੀ.ਏ. 1880
ਮਹਾਰਾਜਾ ਪਟਿਆਲਾ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ1765 – 1781
ਰਾਜਗੱਦੀ1765
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀਆਲਾ ਸਿੰਘ
ਵਾਰਸਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ
ਜਨਮ(1748-06-07)7 ਜੂਨ 1748
ਮੌਤਫਰਵਰੀ 1781
ਔਲਾਦਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਰਾਜਵੰਸ਼ਫੁਲਕੀ ਰਾਜਵੰਸ਼
ਪਿਤਾਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ
ਧਰਮਸਿੱਖ ਧਰਮ

ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਪਟਿਆਲਾ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਯਮੁਨਾ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜ ਬਣਾਇਆ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਅਤੇ ਦੁਰਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੋਵਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਸਬੰਧ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ, ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਹਾਰਕ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।[3]

1781 ਵਿੱਚ 34 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਇੱਕ ਦੁਖਾਂਤ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦੇ ਹਨ।[4][5] ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਸਿੰਘ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਟਿਆਲਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਦਾ ਚਿਹਰਾ। ਉਸ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਛੇ ਸਾਲ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਬਣਿਆ।[6]

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ

ਸੋਧੋ

ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਜੂਨ 1748 ਨੂੰ ਹੋਇਆ।[7] ਉਹ ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਜਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ।[8] ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਫੁਲਕੀਆਂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ, ਸਿੰਘ ਵੀ ਰਾਵਲ ਜੈਸਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ, ਜੋ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਜੈਸਲਮੇਰ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸਨ।[9][10] ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਸਕਾਰ ਦੀ ਰਸਮ ਅਦਾ ਕੀਤੀ।[11]

ਰਾਜ

ਸੋਧੋ

ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਸਨ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਨ। 1765 ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੰਘ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ 18 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਦਾਦੀ ਅਤੇ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਫਤਿਹ ਕੌਰ ਦੁਆਰਾ ਪਟਿਆਲੇ ਦੀ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[12] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਿੰਘ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਸੌਤੇਲੇ ਭਰਾ ਹਿਮਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਵਾਨੀਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਫਤਿਹ ਕੌਰ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਦੋਵਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ, ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਵਰਗਵਾਸ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।[6]

 
ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਤੋਂ ਦਰਬਾਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੂਰਤੀ, 1845-62

ਲੜਾਈਆਂ

ਸੋਧੋ

ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। 1766 ਵਿਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੋਟਲਾ ਅਤੇ ਈਸੜੂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। 1767 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਵਾਬ ਅਤਾਉੱਲਾ ਖਾਨ ਤੋਂ ਟਿੱਬਾ ਪਿੰਡ ਲੈ ਲਿਆ। 1768 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਗਰੀਬਦਾਸ ਤੋਂ ਪਿੰਜੌਰ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਨਾਹਨ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ; 1771 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਸੁਖਚੈਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ, ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ; 1774 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਿਸਾਰ ਵਿੱਚ ਭੱਟੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ, ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਝੱਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ; 1778 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਈ ਹੋਰ ਭੱਟੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਲਿਆ। 1779 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਯੁਕਤ ਤਾਕਤ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ

ਸੋਧੋ

ਸਿੰਘ 1781 ਵਿੱਚ 34 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਕਾਰਨ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਧੀ, ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ, ਕਈ ਵਾਰ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਨਰਲ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।

ਵਿਰਾਸਤ

ਸੋਧੋ

ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਯਮੁਨਾ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਹੋਰ ਵੀਹ ਸਾਲ ਜੀਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ, ਤਾਂ ਦੋ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਉਭਰ ਸਕਦੇ ਸਨ: ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਸਤਲੁਜ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਯਮੁਨਾ ਤੋਂ ਸਤਲੁਜ ਤੱਕ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੋਂ ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬੀਕਾਨੇਰ [4] [5] ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚਕਾਰ ਬਫਰ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਹ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿ ਸਿੰਘ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੇਤੁਕਾ ਜਾਂ ਹੇਡੋਨਿਸਟਿਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਇੱਕ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਮੰਨਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।[13][14][15][16]

ਗੈਲਰੀ

ਸੋਧੋ
  •  
    ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲਘੂ ਪੇਂਟਿੰਗ, ਸੀ.ਏ. 1830
  •  
    ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ। 1850-1860 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਪੁਰਖੂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਕੰਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000016-QINU`"'</ref>" does not exist.
  2. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000017-QINU`"'</ref>" does not exist.
  3. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000018-QINU`"'</ref>" does not exist.
  4. ↑ 4.0 4.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000019-QINU`"'</ref>" does not exist.
  5. ↑ 5.0 5.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001A-QINU`"'</ref>" does not exist. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name ":3" defined multiple times with different content
  6. ↑ 6.0 6.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001B-QINU`"'</ref>" does not exist. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name ":6" defined multiple times with different content
  7. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001C-QINU`"'</ref>" does not exist.
  8. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001D-QINU`"'</ref>" does not exist.
  9. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001E-QINU`"'</ref>" does not exist.
  10. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001F-QINU`"'</ref>" does not exist.
  11. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000020-QINU`"'</ref>" does not exist.
  12. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000021-QINU`"'</ref>" does not exist.
  13. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000022-QINU`"'</ref>" does not exist.
  14. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000023-QINU`"'</ref>" does not exist.
  15. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000024-QINU`"'</ref>" does not exist.
  16. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000025-QINU`"'</ref>" does not exist.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਅਮਰ_ਸਿੰਘ_(ਮਹਾਰਾਜਾ_ਪਟਿਆਲਾ)&oldid=777790" ਤੋਂ ਲਿਆ