ਅਰਨੈਸਟ ਬਲੋਖ਼
ਅਰਨੈਸਟ ਬਲੋਖ਼
ਅਰਨੈਸਟ ਬਲੋਖ਼ (8 ਜੁਲਾਈ,1885 - 8 ਅਗਸਤ 1977) ਇੱਕ ਜਰਮਨ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸੀ।
ਬਲੋਖ਼ , ਹੇਗਲ ਅਤੇ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਥਾਮਸ ਮੁਨਟਜ਼ਰ, ਪੈਰਾਸੇਲਸਸ, ਅਤੇ ਜੈਕਬ ਬੋਹਮੇ ਵਰਗੇ ਸਾਧਾਰਨ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਗਾਇਓਰਗੀ ਲੂਕਾਕਸ, ਬਰਟੋਲਟ ਬ੍ਰੇਚਟ, ਕਰਟ ਵੇਲ, ਵਾਲਟਰ ਬੈਂਜਾਮਿਨ, ਅਤੇ ਥੀਓਡਰ ਡਬਲਯੂ. ਅਡੋਰਨੋ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਬਲੋਖ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਮਨੁੱਖਜਾਤੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਟੈਲੀਓਲੋਜੀ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ।
ਜੀਵਨ ਸੋਧੋ
ਬਲੋਖ਼ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਜੁਲਾਈ 1885 ਈ ਵਿੱਚ ਬਾਵੇਰੀਆ ਦਾ ਰਾਜ, ਜਰਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ । ਉਹ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਰੇਲਵੇ-ਕਰਮਚਾਰੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ 1913 ਵਿੱਚ ਬਾਲਟਿਕ ਸ਼ਰਾਬ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਧੀ ਐਲਸੇ ਵਾਨ ਸਟ੍ਰਿਟਜ਼ਕੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦੀ 1921 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਲਿੰਡਾ ਓਪਨਹਾਈਮਰ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਕੁਝ ਸਾਲ ਹੀ ਚੱਲਿਆ। ਉਸਦੀ ਤੀਜੀ ਪਤਨੀ ਕਾਰੋਲਾ ਪਿਓਰੋਵਸਕਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਪੋਲਿਸ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਵਿਏਨਾ ਵਿੱਚ 1934 ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਨਾਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਆਈ, ਤਾਂ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਭੱਜਣਾ ਪਿਆ, ਪਹਿਲਾਂ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ, ਫਿਰ ਆਸਟਰੀਆ, ਫਰਾਂਸ, ਚੈਕੋਸਲੋਵਾਕੀਆ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ। ਉਹ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ, ਮੈਸੇਚਿਉਸੇਟਸ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿਊ ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰਿਹਾ।
ਹਾਰਵਰਡ ਦੀ ਵਾਈਡਨਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਰੀਡਿੰਗ ਰੂਮ ਵਿੱਚ ਬਲੋਖ਼ ਨੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਾ ਲੰਬਾ ਸਿਧਾਂਤ "The Principle of Hope" ਲਿਖਿਆ। ਉਸਨੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਡ੍ਰੀਮਜ਼ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ।
1948 ਵਿੱਚ, ਬਲੋਖ਼ ਨੂੰ ਲੀਪਜ਼ੀਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਪੂਰਬੀ ਜਰਮਨੀ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ। 1955 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਜੀਡੀਆਰ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਬਰਲਿਨ (AdW) ਵਿਖੇ ਜਰਮਨ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹ ਜੀਡੀਆਰ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸਦਾ ਸਹਾਇਕ ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਬੁਹਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1957 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੀਫਸਵਾਲਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ, ਬਰਲਿਨ ਵਿੱਚ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ (ਏਡੀਸੀ) ਦੇ ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜੋ ਕਿ ਬਲੋਖ਼ ਦਾ ਆਲੋਚਕ ਬਣ ਗਿਆ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, 1956 ਵਿੱਚ ਹੰਗਰੀ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਨੇ ਬਲੋਖ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, SED (ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਏਕਤਾ ਪਾਰਟੀ) ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ 1957 ਵਿੱਚ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਸੀ ਪਰ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ 72 ਸਾਲ ਉਮਰ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਜਬਰੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਐਮਿਲ ਫੁਚਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫੂਕਸ ਦੇ ਪੋਤੇ ਕਲੌਸ ਫੁਚਸ-ਕਿਟੋਵਸਕੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਜਦੋਂ 1961 ਵਿੱਚ ਬਰਲਿਨ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਜੀਡੀਆਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਇਆ, ਪਰ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਟੂਬਿੰਗੇਨ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਫਿਲਾਸਫੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਨਰੇਰੀ ਕੁਰਸੀ ਮਿਲੀ। 8 ਅਗਸਤ, 1977 (ਉਮਰ 92) ਟ੍ਰਿਬਿੰਗੇਨ, ਬੈਡਨ ਵਰਟਮਬਰਗ, ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਵਿਚਾਰ ਸੋਧੋ
ਬਲੋਖ਼ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੌਲਿਕ ਅਤੇ ਸਨਕੀ ਚਿੰਤਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲਿਖਤ-ਖਾਸ ਕਰਕੇ, ਉਸ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ਦ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਆਫ਼ ਹੋਪ-ਇੱਕ ਕਾਵਿਕ, ਅਫੋਰਿਸਟਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਆਸ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਧਰੇ ਹੋਏ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਮਨੁੱਖਜਾਤੀ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਬਲੋਖ਼ ਦੀ ਵਿਆਪਕਤਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।
ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਿਹਤਰ ਭਵਿੱਖ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਬਲੋਖ਼ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਬਲੋਖ਼ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਆਪਣੇ ਮੁੱਢਲੇ ਕਾਰਨ (ਉਰਗਰੰਡ) ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਅੰਤਮ ਟੀਚੇ (ਐਂਡਜ਼ੀਲ) ਵੱਲ ਇੱਕ ਤਬਦੀਲੀ ਤੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ ਦਵੰਦਵਾਦੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਬੂਤ ਦੇਖੇ।
ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੋਧੋ
ਬਲੋਖ਼ ਦਾ ਕੰਮ 1968 ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਰੋਧ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਧਰਮਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਗਿਆ ਇਸ ਨੂੰ ਜਰਗਨ ਮੋਲਟਮੈਨ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਥੀਓਲੋਜੀ ਆਫ਼ ਹੋਪ (1967, ਹਾਰਪਰ ਅਤੇ ਰੋ, ਨਿਊਯਾਰਕ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਡੋਰੋਥੀ ਸੋਲ ਅਤੇ ਅਰਨੈਸਟੋ ਬਲਦੁਕੀ ਦੁਆਰਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਜੋਏਲ ਕੋਵਲ ਨੇ ਬਲੋਖ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, "ਆਧੁਨਿਕ ਯੂਟੋਪੀਅਨ ਚਿੰਤਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਹਾਨ" ਰੌਬਰਟ ਐਸ. ਕੋਰਿੰਗਟਨ ਬਲੋਖ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਬਲੋਖ਼ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਢਾਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬਲੋਖ਼ ਦੀ ਉਮੀਦ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਠੋਸ ਯੂਟੋਪੀਆਸ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਜੋਸ ਐਸਟੇਬਨ ਮੁਨੋਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਨੇ ਯੂਟੋਪੀਅਨ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦੇ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਬਲੋਖ਼ ਦੁਆਰਾ ਯੂਟੋਪੀਆ ਦੇ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਵਿਦਵਾਨ ਓਨਟੋਲੋਜੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਸਟੇਜਿੰਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਕਲਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਪੈਗੀ ਫੇਲਨ ਦਾ ਕੰਮ, ਜੋ ਪ੍ਰਜਨਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੀਵਨ ਘਟਨਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦਾ ਹੈ।
ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ ਸੋਧੋ
ਕਿਤਾਬਾਂ ਸੋਧੋ
• Geist der Utopie (1918) (ਯੂਟੋਪੀਆ ਦੀ ਆਤਮਾ, ਸਟੈਨਫੋਰਡ, 2000)
• Thomas müntzer alstheologe der revolution (1921) (ਥੌਮਸ ਮੁਨਟਜ਼ਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਥੀਓਲੋਜੀਅਨ ਵਜੋਂ)
• Spuren(1930) (ਟਰੇਸ, ਸਟੈਨਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ, 2006)
• Erbschaft dieser Zeit (1935) (ਹੈਰੀਟੇਜ ਆਫ ਅਵਰ ਟਾਈਮਜ਼, ਪੋਲੀਟੀ, 1991)
• Freiheit und Ordnung (1947) (ਫ੍ਰੀਡਮ ਐਂਡ ਆਰਡਰ)
•ਸਬਜੈਕਟ-ਓਬਜੈਕਟ (1949)
• ਕ੍ਰਿਸ਼ਚੀਅਨ ਥੌਮਾਸੀਅਸ (1949)
• Avicenna und die aristotelische linke (1949) (ਐਵਿਸੇਨਾ ਅਤੇ ਅਰਿਸਟੋਟਲਿਅਨ ਖੱਬੇ)
• ਦਾਸ ਪ੍ਰਿੰਜ਼ਿਪ ਹੋਫਨੰਗ (3 ਭਾਗ: 1938-1947)
(ਦਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਆਫ ਹੋਪ, ਐਮਆਈਟੀ ਪ੍ਰੈਸ, 1986)
• Naturrecht und menschliche Würde (1961)
(ਕੁਦਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਣ, MIT ਪ੍ਰੈਸ 1986)
•ਟੂਬਿੰਗਰ ਆਇਨਲੀਟੰਗ ਡਾਈ ਫਿਲਾਸਫੀ (1963) (ਫਿਲਾਸਫੀ ਵਿਚ ਟੂਬਿੰਗਨ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ)
•ਰਿਲੀਜਨ ਇਮ ਏਰਬੇ (1959-66) (ਟ੍ਰਾਂਸ.: ਮੈਨ ਆਨ ਹਿਜ਼ ਓਨ, ਹਰਡਰ ਐਂਡ ਹਰਡਰ, 1970)
• ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ (1968) ਹਰਡਰ ਅਤੇ ਹਰਡਰ, 1971 'ਤੇ।
• ਨਾਸਤਿਕ ਇਮ ਕ੍ਰਿਸਟੈਂਟਮ (1968) (ਟ੍ਰਾਂਸ.: ਈਸਾਈਅਤ ਵਿਚ ਨਾਸਤਿਕਤਾ, 1972)
• ਪੋਲੀਟਿਸ਼ ਮੇਸੁੰਗੇਨ, ਪੇਸਟਜ਼ੀਟ, ਵੋਰਮਾਰਜ਼
(1970) (ਰਾਜਨੀਤਕ ਮਾਪ, ਪਲੇਗ,ਮਾਰਚ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ)
• Das Materialismusproblem, seine Geschichte und Substanz (1972) (ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ, ਇਸਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥ)
•ਮੁੰਡੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ।ਫ੍ਰੇਜ, ਕੈਟੇਗੋਰਿਅਨ ਡੇਸ ਹੇਰਾਸਬ੍ਰਿੰਜੇਂਸ, ਪ੍ਰੈਕਸਿਸ (1975) ( ਪ੍ਰਯੋਗਾਤਮਕ ਮੁੰਡੀ। ਪ੍ਰਸ਼ਨ, ਅਨੁਭੂਤੀ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ, ਪ੍ਰੈਕਸਿਸ )
ਲੇਖ ਸੋਧੋ
•"ਕਾਰਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਅੰਤਮਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ, ਉਦੇਸ਼ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ: ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ"। TELOS 21 (ਪਤਝੜ 1974)। ਨਿਊਯਾਰਕ: ਟੈਲੋਸ ਪ੍ਰੈਸ