ਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ
ਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ (21 ਜੁਲਾਈ 1915 - 24 ਅਕੂਬਰ 1991) ਉਰਦੂ ਦੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਿਕਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਟਿਕੇ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। ਉਰਦੂ ਸਾਹਿਤਕ ਜਗਤ ਦੇ ਚਾਰ ਥੰਮਾਂ (ਸਾਅਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰ, ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ਅਤੇ ਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ) ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।[1] ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮ ਚੰਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਮ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਬੜੀ ਬੇਬਾਕੀ ਅਤੇ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਵਰਨਣ ਕਰਨਾ ਆਰੰਭਿਆ। ਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ ਅਤੇ ਮੰਟੋ ਨੇ ਵੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਚੌਂਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਦਲੇਰ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰਸ਼ੀਦ ਜਹਾਨ, ਵਾਜਦਾ ਤਬੱਸੁਮ ਅਤੇ ਕੁੱਰਤੁਲਏਨ ਹੈਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ ਦੀ ਲੇਖਣੀ ਬੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਉਰਦੂ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਨਾਰੀ ਕਾਮੁਕਤਾ, ਮਧਵਰਗੀ ਭੱਦਰਤਾ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਰ ਰਹੀਆਂ ਹੋਰ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ਾਂ ਦੀ ਘੋਖ ਕੀਤੀ।[2]
ਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ | |
|---|---|
| ਤਸਵੀਰ:IsmatChughtaiPic.jpg | |
| ਜਨਮ | 21 ਅਗਸਤ 1915 ਬਦਾਯੂੰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 24 ਅਕਤੂਬਰ 1991 (ਉਮਰ 76) ਮੁੰਬਈ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ |
| ਕਿੱਤਾ |
|
| ਭਾਸ਼ਾ | ਉਰਦੂ |
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ | ਭਾਰਤੀ |
| ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ | ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ |
| ਸ਼ੈਲੀ |
|
| ਬੱਚੇ | ਸੀਮਾ ਸਾਹਨੀ ਸਬਰਿਨਾ ਲਤੀਫ |
ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ ਦਾ ਜਨਮ 21 ਅਗਸਤ 1915 ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਦਾਯੂੰ ਵਿਖੇ ਨੁਸਰਤ ਖਾਨਮ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਕ਼ਾਸਿਮ ਬੇਗ ਚੁਗ਼ਤਾਈ ਕੋਲ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਦਸ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਨੌਵੀਂ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਛੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਚਾਰ ਭੈਣਾਂ ਸਨ। ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਿਵਿਲ ਨੌਕਰੀ ਕਾਰਨ ਅਕਸਰ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਜਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਜੋਧਪੁਰ, ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭੈਣਾਂ ਦੇ ਸੰਗ ਬਿਤਾਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ 'ਚ ਸੀ। ਚੁਗ਼ਤਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਕਾਰਕ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੂਸਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਭਰਾ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਜ਼ੀਮ ਬੇਗ ਚੁਗ਼ਤਾਈ, ਇੱਕ ਨਾਵਲਕਾਰ, ਇੱਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ, ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। ਚੁਗ਼ਤਾਈ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇੰਡੀਅਨ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਤੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਆਗਰਾ ਆ ਗਿਆ।[3]
ਚੁਗ਼ਾਤਾਈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵੁਮੈਨ'ਸ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1940 ਵਿੱਚ ਇਸਾਬੇਲਾ ਥੋਬਰਨ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਬੈਚੁਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਡਿਗਰੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੁਏਟ ਕੀਤਾ।[4] ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸ ਨੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਚੁਗ਼ਤਾਈ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਈ, 1936 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਔਰਤ ਲੇਖਿਕਾ ਰਾਸ਼ਿਦ ਜਹਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਚੁਗ਼ਤਾਈ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।"[5][6] ਚੁਗਤਾਈ ਨੇ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਲਗਭਗ ਨਿੱਜੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਪਰੰਤੂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਲਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਦੀ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।
ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
ਸੋਧੋਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਾਤਾਈ
ਸੋਧੋ- Ismat: Her Life, Her Times. Sukrita Paul Kumar, Katha, New Delhi,2000. ISBN 81-85586-97-7.
- Ismat Chughtai, A Fearless Voice. Manjulaa Negi, Rupa and Co, 2003.81-29101-53-X.
- "Torchbearer of a literary revolution". The Hindu, Sunday, 21 May 2000.[1] Archived 2008-01-17 at the Wayback Machine.
- Kashmir Uzma Urdu weekly, Srinagar, 27 December 2004, 2 January 2005.[2]
- "Ismat Chughtai – Pakistan-India (1915–1991)", World People, 5 May 2006.[3]
- Eyad N. Al-Samman, "Ismat Chughtai: An Iconoclast Muslim Dame of Urdu Fiction", Yemem Times, 13 April 2009
ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ
ਸੋਧੋ| ਸਾਲ | ਨਾਂ | ਭੂਮਿਕਾ | Notes |
|---|---|---|---|
| 1948 | ਸ਼ਿਕਾਇਤ | – | ਸੰਵਾਦ ਲੇਖਕ |
| 1948 | ਜ਼ਿੱਦੀ | – | |
| 1950 | ਆਰਜ਼ੂ | – | |
| 1951 | ਬੁਜ਼ਦਿਲ | – | |
| 1952 | ਸ਼ੀਸ਼ਾ | – | |
| 1953 | ਫ਼ਰੇਬ | – | Also co-director |
| 1954 | ਦਰਵਾਜ਼ਾ | – | |
| 1955 | ਸੋਸਾਇਟੀ | – | |
| 1958 | ਸੋਨੇ ਕੀ ਚਿੜੀਆ | – | ਨਿਰਮਾਤਾ ਵੀ |
| 1958 | Lala Rukh | – | ਸਹਿ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵੀ |
| 1966 | ਬਹਾਰੇਂ ਫਿਰ ਭੀ ਆਏਂਗੀ | – | |
| 1973 | ਗਰਮ ਹਵਾ | – | ਫ਼ਿਲਮਫੇਅਰ ਬੈਸਟ ਸਟੋਰੀ ਅਵਾਰਡ (ਕੈਫ਼ੀ ਆਜ਼ਮੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ) |
| 1978 | ਜਨੂਨ | ਮਿਰੀਅਮ ਲਾਬਾਦੁਰ | ਕੈਮਿਓ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ |
ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ
ਸੋਧੋ| ਸਾਲ | ਕਾਰਜ | ਅਵਾਰਡ | ਸ਼੍ਰੈਣੀ | ਸਿੱਟਾ | Ref. |
|---|---|---|---|---|---|
| 1974 | ਤੇਰੀ ਲਕੀਰ | ਗ਼ਾਲਿਬ ਅਵਾਰਡ | ਬੈਸਟ ਉਰਦੂ ਡਰਾਮਾ | Won | [7] |
| 1974/75 | ਗਰਮ ਹਵਾ | ਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਅਵਾਰਡ | ਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਅਵਾਰਡ ਫੌਰ ਬੈਸਟ ਅਵਾਰਡ | Won | |
| ਫ਼ਿਲਮਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ | ਬੈਸਟ ਅਵਾਰਡ | Won | |||
| – | ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਰਾਜ ਅਵਾਰਡ | – | Won | ||
| 1976 | – | ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਅਵਾਰਡ | ਪਦਮਾ ਸ਼੍ਰੀ | Won | [8] |
| 1979 | – | ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਉਰਦੂ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ | ਮਖਦੂਮ ਸਾਹਿਤਕ ਅਵਾਰਡ | Won | |
| 1982 | – | ਸੋਵੀਅਤ ਲੈਂਡ ਨਹਿਰੂ ਅਵਾਰਡ | – | Won | [9] |
| 1990 | – | ਰਾਜਸਥਾਨ ਉਰਦੂ ਅਕਾਦਮੀ | Iqbal Samman | Won | [9] |
ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ
ਸੋਧੋਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ". Archived from the original on 2023-05-16. Retrieved 2012-11-21.
- ↑ Urdu Studies
- ↑ Parekh, Rauf (30 ਅਗਸਤ 2015). "Essay: Ismat Chughtai: her life, thought and art". Dawn. Archived from the original on 6 ਦਸੰਬਰ 2017. Retrieved 24 ਅਪਰੈਲ 2018.
- ↑ Bhandare, Namita (11 ਨਵੰਬਰ 2014). "The fine print of the AMU Library row". Mint. Archived from the original on 12 ਅਕਤੂਬਰ 2017. Retrieved 24 ਅਪਰੈਲ 2018.
- ↑ Bahuguna, Urvashi (15 ਅਗਸਤ 2017). "Born on India's future Independence Day, Ismat Chughtai wrote of the world she saw, not aspired to". Scroll.in. Archived from the original on 16 ਅਕਤੂਬਰ 2017. Retrieved 25 ਅਪਰੈਲ 2017.
- ↑ McLain, Karline. "The Fantastic as Frontier: Realism, the Fantastic and Transgression in Mid-Twentiet century Urdu fiction" (PDF). University of Texas, Austin. Archived (PDF) from the original on 4 ਦਸੰਬਰ 2013. Retrieved 11 ਜਨਵਰੀ 2012.
- ↑ "List of winners of Ghalib Award in Urdu, 1976 onwards". Ghalib Institute. Archived from the original on 20 October 2013. Retrieved 15 May 2018.
- ↑ "Previous Awardees". Padma Awards. Archived from the original on 23 ਅਪਰੈਲ 2018. Retrieved 23 ਅਪਰੈਲ 2018.
- ↑ 9.0 9.1 Khan, Hafiza Nilofar (2008). Treatment of a Wife's Body in the Fiction of Indian Sub-Continental Muslim Women Writers. (The University of Southern Mississippi, PhD dissertation). p. 11. OCLC 420600128.
ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ
ਸੋਧੋ