ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਚਿਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਉਚਾਈ 6,060 ਤੋਂ 6,071 ਮੀਟਰ (19,882 ਤੋਂ 19,918 ) ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਦੀ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਟੋਪੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਨੇਵਾਡੋਸ ਡੀ ਕਿਮਸਾਚਟਾ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਸਮੂਹ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ-ਕੁਝ ਸਰੋਤ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਇੱਕ ਸਟ੍ਰੈਟੋਵੋਲਕੈਨੋ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕਈ ਫਿਊਮਰੋਲ ਹਨ। ਸਿਖਰ ਇੱਕ ਲਾਵਾ ਗੁੰਬਦ ਜਾਂ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਪਲੱਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਲਾਵਾ ਦੇ ਵਹਾਅ ਅਤੇ ਲਾਵਾ ਗੁੰਬਦਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਫਟਣ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਡਾਸਾਈਟ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਐਂਡੀਸਾਈਟ ਅਤੇ ਰਾਇਓਲਾਈਟ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਗਲੇਸ਼ੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਉੱਤੇ ਮੋਰਾਇਨ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ
ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ
ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੇ ਕ੍ਰੇਟਰ ਵਿੱਚ ਫੁਮਰੋਲ ਗਤੀਵਿਧੀ
Highest point
ਉਚਾਈ6,071 m (19,918 ft) Edit on Wikidata
Isolation29.1 km (18.1 mi) Edit on Wikidata
ਗੁਣਕ18°25′12″S 69°05′31″W / 18.42°S 69.092°W / -18.42; -69.092[1]
Naming
ਮੂਲ ਨਾਮਵੱਲਾਤੀਰੀ (Aymara)
ਭੂਗੋਲ
ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਚਿਲੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ
ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਚਿਲੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ
ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ
ਚਿਲੀ ਵਿੱਚ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦਾ ਸਥਾਨ
ਟਿਕਾਣਾਚਿਲੀ
Geology
Age of rockPleistocene-Holocene
Mountain typeVolcano
Last eruption1960

ਲਗਭਗ 2,600 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਿਸਫੋਟ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਿਸਫੋਟਾਂ ਨਾਲ ਸਰਗਰਮ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 1960 ਵਿੱਚ ਤਾਜ਼ਾ ਸੀ। ਫਿਊਮਰੋਲਿਕ ਅਤੇ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਜਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਉੱਤੇ ਗੰਧਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ 5,500 ਤੋਂ 5,800 ਮੀਟਰ (18,000 ਤੋਂ 19,000 ) ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੀ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਟੋਪੀ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ 20ਵੀਂ ਅਤੇ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸੁੰਗੜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਕਈ ਹੋਰ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ, ਲੌਕਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਚਿਲੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਜੀਓਲੋਜੀ ਐਂਡ ਮਾਈਨਿੰਗ ਸਰਵਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਨਾਮ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਤ

ਸੋਧੋ

ਸ਼ਬਦ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਵਾਲਾਤਿਰੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਐਮਾਰਾ ਵਿੱਚ ਹੰਸ ਦੀ ਭਰਪੂਰਤਾ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਕਸਰ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।[2][3][4] ਹੋਰ ਨਾਮ ਹਨ (ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕ ਆਈਮਾਰਾ ਸ਼ਬਦ ਹੁਆਲਾਟਿਰੀ, ਹੁਆਲਾਟਾਇਰ ਅਤੇ ਗੁਲੈਟਾਇਰ।[5][6][7] ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1926 ਵਿੱਚ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀ Friedrich Ahlfeld [de] ਦੁਆਰਾ ਚਾੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[de][8] ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਅਸਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਜੌਹਨ ਬਿੱਗਰ ਦੁਆਰਾ ਫ੍ਰੈਂਚ ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ ਦਰਜਾਬੰਦੀ 'ਤੇ ਐਫ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਸਿਖਰਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖ਼ਤਰਾ ਹਨ।[9]

ਭੂਗੋਲ ਅਤੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ

ਸੋਧੋ

ਇਹ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਪੁਤਰੇ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ, ਏਰਿਕਾ ਅਤੇ ਪਰਿਨਕੋਟਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।[10] ਇਹ ਚੁੰਗਰਾ ਝੀਲ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸੇਰੋ ਕੈਪੁਰਾਟਾ ਤੋਂ 4 km (2.5 mi) ਕਿਲੋਮੀਟਰ (2.5 ਮੀਲ) ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਹੈ।[10][11] ਬਾਅਦ ਵਾਲਾ ਨੇਵਾਡੋਸ ਡੀ ਕਿਮਸਾਚਾਟਾ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਲੜੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਮੁਰਾਟਾ, ਅਕੋਟੈਂਗੋ ਅਤੇ ਕੈਪੁਰਾਟਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਕਈ ਵਾਰ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਨੂੰ ਨੇਵਾਡੋਸ ਡੇ ਕਿਮਸਾਚਾਟ ਦਾ ਹਿੱਸੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[12][5][13] ਪੁਰਾਣੇ ਉਮੁਰਾਟਾ ਅਤੇ ਐਕੋਟਾਂਗੋ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਕੈਪੁਰਾਟਾ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[13][12] ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਵੱਡੇ ਪੱਛਮੀ ਕੋਰਡਿਲੇਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਲਟੀਪਲਾਨੋ ਉੱਚੇ ਪਠਾਰ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਸੀਮਾ ਹੈ।[14][15]

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸ਼ਹਿਰ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (5,9 ਮੀਲ) ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦੀ ਬਸਤੀ ਹੈ ਇਸ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਚਰਚ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਾਰੈਸਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਪਨਾਹ ਹੈ।[10][4] ਹੋਰ ਨੇੜਲੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅੰਕੁਟਾ, ਕਾਰਬੋਨੇਅਰ ਅਤੇ ਚੂਰੀਗੁਆ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। 2017 ਤੱਕ ਹਰੇਕ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 25 ਤੋਂ ਘੱਟ ਸੀ। ਸੂਬਾਈ ਰਾਜਧਾਨੀ ਪੁਤਰੇ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਤੋਂ 55 km (34 mi) ਕਿਲੋਮੀਟਰ (34 ਮੀਲ) ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤੱਟ ਉੱਤੇ 130 km (81 mi) ਕਿਲੋਮੀਟਰ (81 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ, ਏਰਿਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਟੈਂਬੋ ਕਵੇਮਾਡੋ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਨਾ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਪਰਬਤਾਰੋਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[10] ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸੰਭਵ ਕਾਰਨ ਲਗਾਤਾਰ ਬਰਫ਼ ਦਾ ਕਵਰ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਹਨ।[16] ਬੋਲੀਵੀਆ ਅਤੇ ਚਿਲੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਨੇਵਾਡੋਸ ਡੀ ਕਿਮਸਾਚਟਾ ਦੇ ਨਾਲ ਚਲਦੀ ਹੈ, ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।[17][6][10] ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[18]

ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ

ਸੋਧੋ

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ 6,060 m (19,880 ft) ਮੀਟਰ (19,880) ਜਾਂ 6,071 m (19,918 ft) ਮੀਟਰ (19,918]) ਉੱਚੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹਾਲੀਆ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਹਨ।[19][20][10][21][6][22][7] ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਜਾਂ ਸਟ੍ਰੈਟੋਵੋਲਕੈਨੋ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਾਵਾ ਗੁੰਬਦ, ਲਾਵਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਜਾਂ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਪਲੱਗ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਮਰੂਪ ਕੋਨ ਹੈ।[5][1][23][6]

ਲਾਵਾ ਗੁੰਬਦ, ਲਾਵਾ ਵਹਾਅ,[6] ਟੇਫਰਾ[lower-alpha 1] ਅਤੇ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਸੁਆਹ ਪਹਾੜ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।[19] ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਲਗਭਗ 1.7 km (1.1 mi) ਵਧਦਾ ਹੈ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਭੂਮੀ[5][lower-alpha 2] ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 85 km2 (33 sq mi) ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਕੁੱਲ ਮਾਤਰਾ ਲਗਭਗ 50 cubic kilometres (12 cubic miles) ਹੈ।[10] ਸੰਘਣੇ ਲਾਵੇ ਦਾ ਵਹਾਅ ਸਾਰੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ[12] ਪਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[6] ਵਹਾਅ 230 m (750 ft) ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ [5] ਅਤੇ 8 km (5 mi) ਦੀ ਲੰਬਾਈ । [10] ਲਾਵੇ ਦੇ ਵਹਾਅ ਦੀ ਇੱਕ ਲੋਬੇਟ ਦਿੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਲੇਵੀਜ਼, ਓਜੀਵਜ਼, ਬਹੁਭੁਜ ਦਰਾੜਾਂ ਅਤੇ ਬਲਾਕੀ ਸਤਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਵਹਾਅ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਟ ਗਏ ਹਨ। ਬਲਾਕ-ਅਤੇ-ਸੁਆਹ ਦੇ ਵਹਾਅ ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਪੱਖੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। Tephra ਡਿਪਾਜ਼ਿਟ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਹਨ।[26] ਟਫਸ ਅਤੇ ਪਾਇਰੋਕਲਾਸਟਿਕ ਵਹਾਅ ਜਮ੍ਹਾ ਦੋਵੇਂ ਸਿਖਰ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇਡੀਅਲ ਘਾਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, [5] ਹਾਲਾਂਕਿ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਡਿਪਾਜ਼ਿਟ ਨੂੰ ਮੁੜ-ਵਰਕ ਕੀਤੇ ਤਲਛਟ ਵਜੋਂ ਮੁੜ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।[27] ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਗਲੇਸ਼ੀਅਲ ਡਿਪਾਜ਼ਿਟ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ,[5] ਅਤੇ ਪੁੰਜ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਨ।[10]

ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ, ਡੋਮੋ ਟਿੰਟੋ ਅਤੇ ਡੋਮੋ ਸੁਰ ਨਾਮ ਦੇ ਦੋ ਲਾਵਾ ਗੁੰਬਦ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪਾਸੇ ਵਾਲੇ ਹਵਾਦਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।[10][10] ਡੋਮੋ ਟਿੰਟੋ 100 m (330 ft) ਮੀਟਰ (330) ਚੌੜਾ ਅਤੇ 100 m (330 ft) ਮੀਟਰ (300 ਉੱਚਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਡੋਮੋ ਸੁਰ (1.5 km (0.93 mi) ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਡੋਮੋ ਟਿੱਟੋ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ 120 m (390 ft) ਮੀਟਰ ਡੋਮੋ ਟਿੰਟੋ ਦੀ ਇੱਕ ਹਮੌਕੀ ਸਤਹ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੈਨਕੇਕ ਵਰਗੀ ਹੈ।[12]

ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਉੱਤੇ ਠੰਡੇ ਚਸ਼ਮੇ ਅਤੇ ਗਰਮ ਚਸ਼ਮੇ ਦੋਵੇਂ ਹਨ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਮੈਗਮੈਟਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਦੇ ਹਨ।[28] ਇੱਕ ਗਰਮ ਬਸੰਤ ਗੁਲਾਤਿਰੀ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪੈਰ ਉੱਤੇ ਚੀਰੀਗੁਆ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਤਾਪਮਾਨ 48 °C (118 °F) ° C (118) ਬੁਲਬੁਲਾ ਪੂਲ ਵਿੱਚ ਮਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਿੰਟਰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[5][29][27] ਕਈ ਨਦੀਆਂ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ ਉਹ ਚੁੰਗਾਰਾ ਝੀਲ ਅਤੇ ਲੌਕਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।[10]

ਬਰਫ਼

ਸੋਧੋ

5,500 m (18,000 ft) ਤੋਂ ਉੱਪਰ [30] - 5,800 m (19,000 ft) ਉਚਾਈ [5] ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[6] 2017 ਤੱਕ , ਗੁਲਾਤੀਰੀ 'ਤੇ ਆਈਸ ਕੈਪ ਨੇ 0.796 km2 (0.307 sq mi) ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 0.026 km3 (0.0062 cu mi) ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਸੀ।[10] ਬਰਫ਼ ਦਾ ਖੇਤਰ 0.07 square kilometres per year (0.027 square miles per year) (1988 ਅਤੇ 2017 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ) ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਟੋਪ ਨੂੰ ਕਈ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਬਰਫ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[31] ਰਿਵੇਰਾ ਐਟ ਅਲ ਦੁਆਰਾ 2005 ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਿਊਮਰੋਲ ਦੁਆਰਾ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਗਰਮੀ ਨੇ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਵਧੇ ਹੋਏ ਪਿਘਲਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।[32]

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਉੱਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਲ ਡਿਪਾਜ਼ਿਟ ਲਗਭਗ 2 ਮੀਲ) ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ 4,650 m (15,260 ft) ਮੀਟਰ (15 m (49 ft),260) ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਸੇ ਦੇ ਮੋਰੇਨ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (2.2 ਮੀਲ) ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ 15 ਮੀਟਰ (49 ਫੁੱਟ[5] ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ 13,500 ਅਤੇ 8,900 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਗਲੋਬਲ ਲਾਸਟ ਗਲੇਸ਼ੀਅਲ ਮੈਕਸਿਮਮ (ਐਲਜੀਐਮ) ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ ਜੋ 21,000 ਤੋਂ 19,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ।[10] ਇਹ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੀ ਹੱਦ ਘੱਟ ਰਹੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨਾਲੋਂ ਨਮੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸੀ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਲੋਬਲ ਐਲਜੀਐਮ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੇ ਗਠਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਕ ਸੀ।[5][33] ਕੁਝ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਹਾਲੇ ਵੀ ਹੋਲੋਸੀਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਹੋਲੋਸੀਨ-ਯੁੱਗ ਡੋਮੋ ਟਿੰਟੋ ਲਾਵਾ ਗੁੰਬਦ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਗਲੇਸ਼ੀਅਲ ਖੋਰ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮੋਰੇਨਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[12]

ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ

ਸੋਧੋ

ਸੀਵੀਜ਼ੈਡ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ 1,500 km (930 mi) ਕਿਲੋਮੀਟਰ (930 ਮੀਲ) ਲੰਬੀ ਲੜੀ ਹੈ ਜੋ ਦੱਖਣੀ ਪੇਰੂ, ਉੱਤਰੀ ਚਿਲੀ, ਪੱਛਮੀ ਬੋਲੀਵੀਆ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ।[29] ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 58 ਸਰਗਰਮ ਜਾਂ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਰਗਰਮ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 33 ਚਿਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।[5] ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਸੀਵੀਜ਼ੈਡ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਲਾਸਕਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ 1993 ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਚਿਲੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੰਡਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫਟਣਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।[19]

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਓਲੀਗੋਸੀਨ ਤੋਂ ਪਲਾਈਓਸੀਨ ਯੁੱਗ ਦੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਅਤੇ ਤਲਛਟੀ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਲੂਪਿਕਾ ਅਤੇ ਲੌਕਾ ਫਾਰਮੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।[10] ਲੂਪਿਕਾ ਫਾਰਮੇਸ਼ਨ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਚੱਟਾਨਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਲੌਕਾ ਫਾਰਮੇਸ਼ਨ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਅਤੇ ਤਲਛਟੀ ਚੱਟਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਬੇਸਿਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਦਲੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।[12] ਆਰਕੀਅਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰੀਕੈਂਬ੍ਰੀਅਨ-ਪਾਲੀਓਜ਼ੋਇਕ ਚੱਟਾਨਾਂ ਬੇਸਮੈਂਟ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।[5] ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਕੁਆਟਰਨੇਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਖੇਤਰ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਸੀ।[34]

ਰਚਨਾ

ਸੋਧੋ

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਐਂਡੀਸਾਈਟ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਡਾਸਾਈਟ ਤੋਂ ਲੈ ਕਰੋਰੀਓਲਾਈਟ ਤੱਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਡਾਸਾਈਟ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ।[6][5] ਸਿਖਰ ਦਾ ਗੁੰਬਦ ਡੈਸਾਈਟ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਾਹਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਟ੍ਰੈਚਿਐਂਡਸਾਈਟ ਅਤੇ ਟ੍ਰੈਚਿਡਸਾਈਟ ਹਨ।[5] ਚੱਟਾਨਾਂ ਇੱਕ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਕੈਲਕ-ਐਲਕਾਲੀਨ ਸੂਟ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਐਮਫੀਬੋਲੇ, ਅਪੇਟਾਈਟ, ਬਾਇਓਟਾਈਟ, ਕਲੀਨੋਪਾਈਰੋਕਸੀਨ, ਓਲੀਵਾਈਨ ਅਤੇ ਪਲਾਗੀਓਕਲੇਜ਼ ਫਿਨੋਕ੍ਰਿਸਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹੋਰ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹਨ।[13] ਆਬਸੀਡੀਅਨ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਇੱਕ ਲਾਵਾ ਬੰਬ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।[23] ਡੋਮੋ ਟਿੰਟੋ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਫਿਕ ਚੱਟਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵੇਖੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਫਿਕ ਮੈਗਮਾ ਨੂੰ ਮੈਗਮਾ ਚੈਂਬਰ ਵਿੱਚ ਟੀਕਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਮੈਗਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[10] ਫਰੈਕਸ਼ਨਲ ਕ੍ਰਿਸਟਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮੈਗਮਾ ਮਿਕਸਿੰਗ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੇ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੇ ਮੈਗਮਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।[5]

ਫਿਊਮਰੋਲਜ਼ ਨੇ ਐਨਹਾਈਡਰਾਈਟ, ਬੈਰੀਟ, ਕ੍ਰਿਸਟੋਬਲਾਇਟ, ਜਿਪਸਮ, ਕੁਬੈਰੇਟ, ਸੈਸੋਲਾਈਟ ਅਤੇ ਸਲਫਰ ਵਰਗੇ ਖਣਿਜ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਗੈਲੇਨਾ, ਔਰਪੀਮੈਂਟ ਅਤੇ ਪਾਇਰਾਈਟ ਘੱਟ ਆਮ ਹਨ।[35] ਸਲਫਰ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੀਲੇ, ਸੰਤਰੀ ਜਾਂ ਲਾਲ ਰੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਆਰਸੈਨਿਕ-ਸਲਫਰ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹੈਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਇਓਡੀਨ, ਪਾਰਾ, ਸੇਲੇਨੀਅਮ ਅਤੇ ਟੇਲੂਰੀਅਮ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹੈ।[35][35] ਮਾਈਨ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲੀ ਪੈਨਮੇਰਿਕਨ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 1942 ਵਿੱਚ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 800,000 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ (790,000 ਲੰਬਾ ਟਨ) 880,000 ਛੋਟਾ ਟਨ ਗੰਧਕ ਧਾਤ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 55% ਗੰਧਕ ਦਾ ਗ੍ਰੇਡ ਸੀ।[10][36] ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਰਸੈਨਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।[15]

ਬਨਸਪਤੀ, ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ

ਸੋਧੋ
 
ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲੈਂਡਸਕੇਪ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫਿਊਮਰੋਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ

ਇਹ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਝੀਲਾਂ (Spanish: Bofedales) ਦੀ ਖੇਤਰੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ।[37][38] ਇੱਥੇ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿੱਚ ਅਰੇਨੇਰੀਆ ਰਿਵੁਲਾਰਿਸ, ਕੈਲੰਡਰੀਨੀਆ ਕੰਪੈਕਟਾ, ਡੇਯੂਕਸੀਆ ਕਰਵੁਲਾ, ਡਿਸਟੀਚਲਿਸ ਹਿਊਮਿਲਿਸ, ਲੋਬੈਲੀਆ ਓਲੀਗੋਫਿਲਾ ਅਤੇ ਆਕਸੀਕਲੋਏ ਐਂਡੀਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਐਂਡੀਅਨ ਫਲੇਮਿੰਗੋ, ਐਂਡੀਅਨ ਗੁੱਲ, ਐਂਡੀਯਨ ਗੂਜ਼, ਬੱਫ-ਵਿੰਗਡ ਸਿਨਕਲੋਡਸ, ਚਿਲੀਅਨ ਫਲੇਮਿੱਗੋ, ਕੰਡੋਰ, ਜਾਇੰਟ ਕੋਟ, ਜੇਮਜ਼ ਫਲੇਮਿੰਗ, ਪਹਾੜੀ ਪੈਰਾਕੀਟ, ਪੁਨਾ ਆਈਬਿਸ, ਪੁਨਾ ਟਿਨਾਮੌ ਅਤੇ ਟੋਰੈਂਟ ਡਕ ਵਰਗੇ ਪੰਛੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਥਣਧਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਲਪਾਕਾ, ਅਲਟੀਪਲੋ ਚਿਨਚਿਲਾ ਮਾਊਸ, ਐਂਡੀਅਨ ਦਲਦਲ ਚੂਹਾ, ਘੱਟ ਗ੍ਰਿਸਨ, ਲਾਮਾ, ਪਹਾੜੀ ਡੀਗੂ, ਓਸਗੁਡ ਦਾ ਪੱਤਾ-ਕੰਨ ਵਾਲਾ ਮਾਊਸ, ਛੋਟੀ ਪੂਛ ਵਾਲਾ ਚਿਨਚਿਲਾ ਅਤੇ ਵਿਕੁਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[4] ਪੌਲੀਲੇਪਿਸ ਤਾਰਾਪਾਕਾਨਾ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਜੰਗਲਾਤ ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ 'ਤੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਹ ਰੁੱਖ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ।[39] ਪਹਾੜ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਲਗਭਗ 5,500 m (18,000 ft) ਮੀਟਰ (18,000 ) ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਚੱਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਪਾਇਨੀਅਰ ਬਨਸਪਤੀ ਨਾਲ ਢਕੇ ਹੋਏ ਹਨ।[9]

ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਟੁੰਡਰਾ ਜਲਵਾਯੂ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਰਖਾ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਲਗਭਗ 236 mm (9.3 in) ਇੰਚ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ, 1997 ਅਤੇ 2017 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਔਸਤਨ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।[10] ਨਮੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਅਤੇ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਅਲ ਨੀਨੋ-ਦੱਖਣੀ ਔਸੀਲੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਠੰਡੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਨਮੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਵਧਦੀ ਹੈ।[39] ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਵਿਖੇ ਉੱਗਣ ਵਾਲੇ ਪੋਲੀਲੇਪਿਸ ਤਾਰਾਪਾਕਾਨਾ ਦੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਰੁੱਖ ਰਿੰਗ ਕਾਲਕ੍ਰਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਲਵਾਯੂ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।[40]

ਵਿਸਫੋਟਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਸੋਧੋ
 
ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦਾ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਨਕਸ਼ਾ

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਵਿਖੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਲਗਭਗ 710,000 ਜਾਂ 262,000-130,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਪਲੀਸਟੋਸੀਨ ਅਤੇ ਹੋਲੋਸੀਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧਿਆ।[19][10] ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਵਿਖੇ ਕੁੱਲ ਮੈਗਮਾ ਸਪਲਾਈ 0.19–0.36 cubic kilometres per millennium (0.046–0.086 cubic miles per millennium)) ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪਰਿਨਕੋਟਾ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੈ ਪਰ ਲਾਸਕਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।[30][5]

ਜੋਰਕੇਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ 2019 ਵਿੱਚ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਦੋ ਪੜਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, "ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ I" ਪੜਾਅ ਐਂਡਿਸਿਟਿਕ ਅਤੇ ਡੈਸਿਟਿਕ ਲਾਵਾ ਦੇ ਵਹਾਅ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਪਾਈਰੋਕਲਾਸਟਿਕ ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ, ਜੋ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਡੈਸੀਟਿਕ "ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ II" ਕੇਂਦਰੀ ਵੈਂਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ "ਗੁਆਲਾਤੀਰੀ I" ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਉਲਟ ਇਹ ਗਲੇਸ਼ੀਏਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਅਜੇ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।[10] ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਹੋਲੋਸੀਨ ਯੁੱਗ ਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੈਰੀਫਿਰਲ ਹਿੱਸੇ ਪਲੀਸਟੋਸੀਨ ਦੇ ਹਨ।[5] 2021 ਵਿੱਚ, ਸੇਪੁਲਵੇਦਾ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਛੇ ਵੱਖਰੇ ਪੜਾਵਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਦੋ ਫਸਲਾਂ.[5] ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਵੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਫਟ ਗਈਆਂ ਸਨ।[5] ਕੁਝ ਲਾਵਾ ਦੇ ਵਹਾਅ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰ ਗਲੇਸ਼ੀਏਟਿਡ ਹਨ।[39][10]

1993 ਵਿੱਚ ਲਾਸਕਰ ਦੇ ਫਟਣ ਦੇ ਸਮਾਨ ਵੱਡੇ ਫਟਣ ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।[19] ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਵਿਖੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੋਲੋਸੀਨ ਘਟਨਾ ਇੱਕ ਪਲੀਨੀਅਨ ਜਾਂ ਉਪ-ਪਲੀਨੀਅਨ ਸੀ ਫਟਣ ਨਾਲ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱ ਟੇਫਰਾ ਅਤੇ ਪਿਊਮਿਸ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਏ, ਜੋ ਲਗਭਗ 2,600 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 12 km (7.5 mi) ਕਿਲੋਮੀਟਰ (7,5 ਮੀਲ) ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ 3 ਮੀਟਰ (4 ਇੰਚ) ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ।[30][10] ਗੈਰ-ਵਿਸਫੋਟਕ ਫਟਣ ਵੀ ਹੋਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡੋਮੋ ਟਿੰਟੋ ਫਟਣ 5,000 ± 3,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ.[10] ਫਟਣ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮਤਲ ਸਤਹ ਉੱਤੇ ਲਾਵਾ ਦੇ ਲੋਬਸ ਨਿਕਲੇ।[12]

ਪਾਈਰੋਕਲਾਸਟਿਕ ਪ੍ਰਵਾਹ ਡਿਪਾਜ਼ਿਟ ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਤੋਂ 10 km (6.2 mi) ਕਿਲੋਮੀਟਰ (6.2 ਮੀਲ) ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਰੇਡੀਓਕਾਰਬਨ ਡੇਟਿੰਗ ਨੇ 6,255 ± 41 ਅਤੇ 140 ± 30 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।[10] ਇਹ ਵਹਾਅ ਲਾਵਾ ਗੁੰਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਢਹਿਣ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਾਈਰੋਕਲਾਸਟਿਕ ਪ੍ਰਵਾਹ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।[5] ਲਹਿਰ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 2 m (6 ft 7 in) ਮੀਟਰ (6 ਇੰਚ) ਮੋਟਾਈ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।[40] ਉਹ ਉਦੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਪਦਾਰਥ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਪਿਘਲਣ ਜਾਂ ਤੀਬਰ ਵਰਖਾ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[10] ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਤੋਂ ਹੋਲੋਸੀਨ-ਯੁੱਗ ਦੇ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਮਿਲੇ ਹਨ।[27]

ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਭੁਚਾਲ ਗਤੀਵਿਧੀ

ਸੋਧੋ

ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਗਰਮ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਹੈ (ਉੱਤਰੀ ਚਿਲੀ ਵਿੱਚ ਲਾਸਕਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ)। 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ, ਕਈ ਛੋਟੇ ਵਿਸਫੋਟਕ ਫਟਣ ਨੇ ਪਤਲੀਆਂ ਟੇਫਰਾ ਪਰਤਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।[5][26] ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੇ ਫਟਣ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫਟਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[41][13] 2 ਦੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਵਿਸਫੋਟਕ ਸੂਚਕਾਂਕ ਦੇ ਨਾਲ ਫਟਣ 1825 ± 25,1913, ਜੁਲਾਈ 1959 ਅਤੇ ਦਸੰਬਰ 1960 ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਫਟਣਾ 1908 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ 1862,1864,1870,1902,1904 ਅਤੇ 1987 ਤੋਂ ਵਾਧੂ ਮਾੜੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਫਟਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।[6][10] ਰੇਡੀਓਕਾਰਬਨ ਡੇਟਿੰਗ ਨੇ ਪਿਛਲੇ 200 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇੱਕ ਫਟਣ ਦੇ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।[10]

ਵਧਿਆ ਹੋਇਆ ਭਾਫ਼ ਨਿਕਾਸ ਦਸੰਬਰ 1985 ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਅਕੋਟੈਂਗੋ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਇਹ ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਇਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫਟਣ ਵਾਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।[6][6] ਮਈ 2015 ਵਿੱਚ ਚਿਲੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਜੀਓਲੋਜੀ ਐਂਡ ਮਾਈਨਿੰਗ ਸਰਵਿਸ (SERNAGEOMIN) ਨੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਭੂਚਾਲ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ 200 m (660 ft) ਮੀਟਰ (660) ਉੱਚਾ ਪਲੂਮ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ, ਸਿਰਫ ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਜਦੋਂ ਗਤੀਵਿਧੀ ਘੱਟ ਗਈ।[10][6]

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਵਿਖੇ ਘੱਟ ਭੂਚਾਲ ਅਤੇ ਛਿਟਪੁਟ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਝੁੰਡ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਜਿਹਾ ਇੱਕ ਝੁੰਡ 2001 ਦੇ ਪੇਰੂ ਭੂਚਾਲ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[34][19][42] ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਇਮੇਜਿੰਗ ਨੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਵਿਗਾੜ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ।[43]

ਫਿਊਮਰੋਲਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ

ਸੋਧੋ

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਵਿੱਚ ਫਿਊਮਰੋਲ ਅਤੇ ਸੋਲਫਟਾਰਸ ਹਨ, ਅਤੇ ਚਿੱਕੜ ਦੇ ਪੂਲ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।[6][35][6] ਇੱਥੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਹਨ, ਇੱਕ ਸਿਖਰ ਤੋਂ 50 m (160 ft) ਮੀਟਰ (160) ਹੇਠਾਂ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਦੱਖਣ-ਦੱਖਣ ਪੱਛਮੀ ਕਿਨਾਰੇ ਉੱਤੇ। ਫਿਊਮਰੋਲਜ਼ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 400 m (1,300 ft) ਮੀਟਰ (1,300 ਫੁੱਟ) ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[29][35] ਕੁਝ ਸਰੋਤ ਉੱਪਰਲੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਤੀਜੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।[6] ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਫਿਊਮਰੋਲਜ਼ ਦੇ ਹਵਾਦਾਰੀ ਕਈ ਵਾਰ 5 m (16 ft)" data-mw='{"parts":[{"template":{"target":{"wt":"convert","href":"./Template:Convert"},"params":{"1":{"wt":"6"},"2":{"wt":"m"},"adj":{"wt":"on"},"abbr":{"wt":"on"}},"i":0}}]}' data-ve-no-generated-contents="true" id="mwAng" typeof="mw:Transclusion">6 ਮੀਟਰ (20 ਫੁੱਟ) ਚੌੜੇ ਅਤੇ 3 m (10 ft) ਮੀਟਰ (10 ਫੁੰਟ ਉੱਚੇ ਸ਼ੰਕੂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਸਿਖਰਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 5 ਮੀਟਰ (16, 16 ਫੁੱਟੀ) ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ ਵਿਸਫੋਟ ਖੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 15 m (50 ft) ਮੀਟਰ (50 ਫੁੱਟ) ਲੰਬੇ ਪਾਹੋਹੋ ਵਰਗੇ ਵਹਾਅ ਤਰਲ ਗੰਧਕ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਫਿਊਮਰੋਲਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੋਰ ਖਣਿਜ ਸਲਫੇਟ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੈਰੀਟ ਅਤੇ ਸਲਫਾਈਡ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਨਾਬਾਰ, ਐਂਟੀਮੋਨੀ ਸਲਫਾਈਡ ਅਤੇ ਆਰਸੈਨਿਕ ਸਲਫਾਈਡ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[44]

ਫਿਊਮਰੋਲ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 83.2-265 °C (′ID1] °F) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਾਫ਼ ਵਾਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਕਲੋਰਾਈਡ, ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਫਲੋਰਾਈਡ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਸਲਫਾਈਡ, ਮੀਥੇਨ ਅਤੇ ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਵਾਧੂ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਹਾਈਡ੍ਰੋਥਰਮਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਤੀਬਰ ਚੱਟਾਨ-ਗੈਸ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਮੈਗਮਾ ਤੋਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੱਥ ਵਰਖਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[28] ਵਰਖਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਡਿਗਰੀਆਂ ਇਹ ਸਮਝਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਦੱਖਣ-ਦੱਖਣ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਫਿਊਮਰੋਲ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਸਿਖਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਬਣਤਰ ਕਿਉਂ ਹੈ।[29] ਫਿਊਮਰੋਲਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਪੂਰਬ-ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਉਚਾਈ ਤੇ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੀ ਤੀਬਰ ਹਾਈਡ੍ਰੋਥਰਮਲ ਤਬਦੀਲੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।[10][5]

ਫਿਊਮਰੋਲ ਪਲੂਮ

ਸੋਧੋ

ਫੁਮਾਰੋਲ ਬੱਦਲ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਫੁਮਾਰੋਲ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹਨ, 200 km (125 mi) ਕਿਲੋਮੀਟਰ (125 ਮੀਲ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਤੇ ਇਨਫਰਾਰੈੱਡ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਚਿੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[6][17][45] ਫਿਊਮਰੋਲ ਬੱਦਲ ਸਥਾਨਕ ਆਬਾਦੀ ਦੁਆਰਾ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।[46]

ਪਫਿੰਗ ਵਿਵਹਾਰ 1 km (0.62 mi) ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ 1987 ਵਿੱਚ ਹਰ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਨਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ 1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (0.62 ਮੀਲ) ਉੱਚੇ ਪੀਲੇ-ਚਿੱਟੇ ਪਲਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[6][6] ਫਿਊਮਰੋਲਜ਼ ਤੋਂ ਜੈੱਟ ਵਰਗੇ ਸ਼ੋਰ ਸੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[6] 1966 ਵਿੱਚ ਪਰਬਤਾਰੋਹੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਿਊਮਰੋਲ ਹਵਾਦਾਰੀ ਤੋਂ ਅੱਗ ਲੱਗੀ ਸੀ।[17]

ਖਤਰੇ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ

ਸੋਧੋ

ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਵਾ ਗੁੰਬਦਾਂ ਜਾਂ ਲਾਵਾ ਦੇ ਵਹਾਅ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਸਫੋਟਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਅੰਕੁਤਾ ਅਤੇ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਵਿਸਫੋਟਕ ਫਟਣ ਨਾਲ ਸੈਂਕੜੇ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਈਰੋਕਲਾਸਟਿਕਸ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਫਟਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹਵਾ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।[19] ਲਹਿਰਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਬਰਫ ਦਾ ਘੇਰਾ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੈ। ਲਾਵਾ ਦੇ ਵਹਾਅ ਵੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨਗੇ। ਪਾਈਰੋਕਲਾਸਟਿਕ ਪ੍ਰਵਾਹ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੇ 12 km (7.5 mi) ਕਿਲੋਮੀਟਰ (7,5 ਮੀਲ) ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਕੁਟਾ ਅਤੇ ਗੁਆਲਾਤੇਰੀ ਦੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[41] ਚਿਲੀ ਵਿੱਚ ਅੰਕੁਤਾ ਅਤੇ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਬੋਲੀਵੀਆ ਦੇ ਕਸਬਿਆਂ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਆਲਾਤੀਰੀ ਤੋਂ ਸੁਆਹ ਦੇ ਬੱਦਲ ਪੈਰਾਗੁਏ ਤੱਕ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।[13][27] ਸਥਾਨਕ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਆਪਕ ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਹਾਸ਼ੀਏ 'ਤੇ, ਅਤੇ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਘਣਤਾ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।[27] ਸਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸਫੋਟਾਂ ਦੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।[10]

ਗੁਆਲਾਟਿਰੀ ਚਿਲੀ ਦੇ ਖਤਰਨਾਕ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 30 ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ।[30] 2013 ਵਿੱਚ, ਦੱਖਣੀ ਐਂਡੀਅਨ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ ਨੇ ਵੀਡੀਓ, ਭੂਚਾਲ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਮਾਪ ਅਤੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਗਾੜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।[10] ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਖਤਰੇ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।[27]

ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ

ਸੋਧੋ

ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ apu ਜਾਂ ਮਾਲਕੂ, ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਹਾੜੀ ਆਤਮਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[47][2] ਪਹਾੜ ਸੀ ਅਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਸਥਾਨਕ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਚਰਚ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰੇ।[16] ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ, ਗੁਆਲਾਟਾਇਰ ਦਾ ਆਈਮਾਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹਰ ਜਨਵਰੀ 1 ਨੂੰ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਦੀ ਤਲਹਟੀ ਵਿੱਚ ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦਾ ਸੀ।[3] ਉਹ ਗੁਲਾਤਿਰੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਕਪੁਰਾਟਾ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਤਨੀ (ਪੂਰਬੀ ਮਾਰੀਆ ਕਪੁਰਾਟਾ) ਇੱਕ ਪਤੀ (ਪੱਛਮੀ ਪੇਡਰੋ ਕਪੁਰਾਟਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਧੀ (ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਐਲੇਨਾ ਕਪੁਰਾਟਾ[3]

ਚਿਪਾਇਆ ਦੀ ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ, soqo ਨਾਮਕ ਠੰਡੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਤੋਂ ਅਲਟੀਪਲਾਨੋ ਅਤੇ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਵੱਲ ਵਗਦੀਆਂ ਹਨ।[48] ਉੱਥੇ ਦਾ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਨਰਕ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[48] ਚਿਪਾਇਆ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਲੌਕਾ ਨਦੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਧਾ ਨਰਕ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।[49]

ਨੋਟਸ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ The word "tephra" is used to describe various non-consolidated volcanic rocks derived from the fallout of pyroclastic material.[24]
  2. ↑ The height of the nearest key col is 4,633 m (15,200 ft), leading to a topographic prominence of 1,437 m (4,715 ft) with a topographical dominance of 23.67%. Its parent peak is Parinacota and the topographic isolation is 29.1 km (18.1 mi).[25]

ਸਰੋਤ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ GVP, General Information.
  2. ↑ 2.0 2.1 Díaz Araya 2020.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Mamani 2010.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Espinosa 2013.
  5. ↑ 5.00 5.01 5.02 5.03 5.04 5.05 5.06 5.07 5.08 5.09 5.10 5.11 5.12 5.13 5.14 5.15 5.16 5.17 5.18 5.19 5.20 5.21 5.22 Sepúlveda et al. 2021.
  6. ↑ 6.00 6.01 6.02 6.03 6.04 6.05 6.06 6.07 6.08 6.09 6.10 6.11 6.12 6.13 6.14 6.15 6.16 6.17 6.18 GVP.
  7. ↑ 7.0 7.1 CONAF.
  8. ↑ Echevarría 1963.
  9. ↑ 9.0 9.1 Panajew & Gałaś 2020.
  10. ↑ 10.00 10.01 10.02 10.03 10.04 10.05 10.06 10.07 10.08 10.09 10.10 10.11 10.12 10.13 10.14 10.15 10.16 10.17 10.18 10.19 10.20 10.21 10.22 10.23 10.24 10.25 10.26 10.27 10.28 10.29 Jorquera et al. 2019.
  11. ↑ Zeil 1964.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 Watts, Clavero Ribes & J. Sparks 2014.
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 Sepúlveda, Inostroza & Esquivel 2018.
  14. ↑ Charrier 1997.
  15. ↑ 15.0 15.1 Tapia et al. 2021.
  16. ↑ 16.0 16.1 Reinhard 2002.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 Bión 1966.
  18. ↑ Gliß et al. 2018.
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5 19.6 Alvaro, Bertin & Orozco 2012.
  20. ↑ Chacón Cruz et al. 2016.
  21. ↑ Echevarría 1999.
  22. ↑ Bond & de Schauensee 1942.
  23. ↑ 23.0 23.1 Wörner et al. 1994.
  24. ↑ Jorquera et al. 2019, p. 45.
  25. ↑ Kausch 2020.
  26. ↑ 26.0 26.1 Stern et al. 2007.
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 27.3 27.4 27.5 Reyes-Hardy et al. 2021.
  28. ↑ 28.0 28.1 Inostroza et al. 2018.
  29. ↑ 29.0 29.1 29.2 29.3 Inostroza et al. 2020.
  30. ↑ 30.0 30.1 30.2 30.3 Rodriguez & Bertin 2018.
  31. ↑ Glaciología.
  32. ↑ Rivera et al. 2005.
  33. ↑ Ammann et al. 2001.
  34. ↑ 34.0 34.1 David 2002.
  35. ↑ 35.0 35.1 35.2 35.3 35.4 Inostroza et al. 2020.
  36. ↑ Primer Congreso Panamericano de Ingeniería de Minas Y Geología 1942.
  37. ↑ Cáceres, Godoy & Wörner 2011.
  38. ↑ Jaksic, Market & González 1997.
  39. ↑ 39.0 39.1 Christie et al. 2009.
  40. ↑ Villalba et al. 2011.
  41. ↑ 41.0 41.1 Reyes et al. 2018.
  42. ↑ Jay et al. 2013.
  43. ↑ Pritchard & Simons 2002.
  44. ↑ Inostroza et al. 2021.
  45. ↑ Francis 1986.
  46. ↑ Romero & Albornoz 2013.
  47. ↑ Muñoz 2020.
  48. ↑ 48.0 48.1 Cereceda 2010.
  49. ↑ Bouysse-Cassagne 2014.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਗੁਆਲਾਟੀਰੀ&oldid=774598" ਤੋਂ ਲਿਆ