ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ

ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ (ਜਨਮ 14 ਫਰਵਰੀ 1952-ਮੌਤ 6 ਅਗਸਤ 2019) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸੀ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਵਕੀਲ ਰਹੀ ਅਤੇ 26 ਮਈ, 2014 ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮੰਤਰੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਨੇਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਦੂਜੀ ਔਰਤ ਸੀ। ਉਹ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੱਤ ਵਾਰ ਅਤੇ ਵਿਧਾਇਕ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ। 1977 ਵਿੱਚ 25 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀ। ਉਸਨੇ 1998 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੀ 5ਵੀਂ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[3]

ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ
2017 ਵਿੱਚ ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ
ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮੰਤਰੀ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
26 ਮਈ 2014 – 30 ਮਈ 2019
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਸਲਮਾਨ ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਸੁਬਰਮਨਯਮਮ ਜੈਸ਼ੰਕਰ
ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਰਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
26 ਮਈ 2014 – 7 ਜਨਵਰੀ 2016
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਵਾਇਲਰ ਰਾਵੀ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਅਹੁਦਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ
ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਨੇਤਾ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
21 ਦਸੰਬਰ 2009 – 26 ਮਈ 2014
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਐੱਲ. ਕੇ. ਅਡਵਾਨੀ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਖਾਲੀ
ਸੰਸਦੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮੰਤਰੀ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
29 ਜਨਵਰੀ 2003 – 22 ਮਈ 2004
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਪ੍ਰਮੋਦ ਮਹਾਜਨ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਗੁਲਾਮ ਨਬੀ ਅਜ਼ਾਦ
ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰੀ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
29 ਜਨਵਰੀ 2003 – 22 ਮਈ 2004
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਸੀ ਪੀ ਠਾਕੁਰ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਅੰਬੂਮਨੀ ਰਾਮਦੋਸ
ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰੀ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
30 ਸਤੰਬਰ 2000 – 29 ਜਨਵਰੀ 2003
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਅਰੁਣ ਜੇਤਲੀ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਪ੍ਰਸਾਦ
ਦਿੱਲੀ ਦੀ 5ਵੀਂ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
13 ਅਕਤੂਬਰ 1998 – 3 ਦਸੰਬਰ 1998
ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰਵਿਜੇ ਕਪੂਰ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਵਰਮਾ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਸ਼ੀਲਾ ਦੀਕਸ਼ਤ
ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਲੋਕ ਸਭਾ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
13 ਮਈ 2009 – 24 ਮਈ 2019
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਰਾਮਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਰਮਾਕਾਂਤ ਭਾਰਗਵ
ਹਲਕਾਵਿਦਿਸ਼ਾ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
7 ਮਈ 1996 – 3 ਅਕਤੂਬਰ 1999
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਮਦਨ ਲਾਲ ਖੁਰਾਣਾ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਮਲਜੋਤਰਾ
ਹਲਕਾਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ
ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ

(1952-02-14)14 ਫਰਵਰੀ 1952[1]
ਅੰਬਾਲਾ ਛਾਉਣੀ, ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ
(ਹੁਣ ਹਰਿਆਣਾ, ਭਾਰਤ)
ਮੌਤ6 ਅਗਸਤ 2019(2019-08-06) (ਉਮਰ 67)[2]
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਦਿੱਲੀ, ਭਾਰਤ
ਕੌਮੀਅਤਭਾਰਤੀ
ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ
ਸਵਰਾਜ ਕੌਸ਼ਲ
​
(ਵਿ. 1975⁠–⁠2019)​
ਬੱਚੇ1
ਅਲਮਾ ਮਾਤਰਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਕਾਲਜ
ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
ਪੇਸ਼ਾ

2014 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਸ਼ਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਚੋਣ 400,000 ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਫਰਕ[4] ਨਾਲ ਜਿੱਤੀ। ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਵਾਲ ਸਟਰੀਟ ਜਰਨਲ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਦੇ 'ਸਰਵਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ ਦਰਜਾ ਗਿਆ ਸੀ।[5][6]

ਏਮਜ਼ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 6 ਅਗਸਤ 2019 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 2020 ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[7][8]

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ

ਸੋਧੋ

ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ (née ਸ਼ਰਮਾ)[9] ਦਾ ਜਨਮ 14 ਫਰਵਰੀ 1952 ਨੂੰ ਅੰਬਾਲਾ ਛਾਉਣੀ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹਰਦੇਵ ਸ਼ਰਮਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।[10] ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮ ਸੇਵਕ ਸੰਘ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ।[11][12] ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ।[13] ਉਸ ਨੇ ਅੰਬਾਲਾ ਛਾਉਣੀ ਦੇ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਮੇਜਰਸ ਦੇ ਨਾਲ ਬੈਚਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।[14] ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।[15][14][16] ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਰਾਜ-ਪੱਧਰੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਿਤਾ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਸਰਵੋਤਮ ਹਿੰਦੀ ਸਪੀਕਰ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ ਗਿਆ।[11]

ਵਕਾਲਤ ਕਰੀਅਰ

ਸੋਧੋ

1973 ਵਿੱਚ, ਸਵਰਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਵਕੀਲ ਵਜੋਂ ਅਭਿਆਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।[15][14] ਉਸ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਖਿਲ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਤੀ, ਸਵਰਾਜ ਕੌਸ਼ਲ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਜਾਰਜ ਫਰਨਾਂਡੀਜ਼ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ 1975 ਵਿੱਚ ਜਾਰਜ ਫਰਨਾਂਡੀਜ਼ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਬਚਾਅ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਰਾਇਣ ਦੀ ਕੁੱਲ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇਤਾ ਬਣ ਗਈ।[17]

ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ

ਸੋਧੋ

ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, 13 ਜੁਲਾਈ 1975 ਨੂੰ, ਸੁਸ਼ਮਾ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਸਵਰਾਜ ਕੌਸ਼ਲ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਵਕੀਲ ਸੀ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਫਿਰ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਜਾਰਜ ਫਰਨਾਂਡੀਜ਼ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਟੀਮ ਬਣਾਈ।[18][19] ਸਵਰਾਜ ਕੌਸ਼ਲ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧਿਕ ਵਕੀਲ, ਨੇ 1990 ਤੋਂ 1993 ਤੱਕ ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ 1998 ਤੋਂ 2004 ਤੱਕ ਸੰਸਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ।[20]

ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ, ਬੰਸੂਰੀ, ਹੈ ਜੋ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਬੈਰਿਸਟਰ ਹੈ।[21][22]

ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਭੈਣ ਵੰਦਨਾ ਸ਼ਰਮਾ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਇੱਕ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਡਾ: ਗੁਲਸ਼ਨ ਸ਼ਰਮਾ ਅੰਬਾਲਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਆਯੁਰਵੇਦ ਡਾਕਟਰ ਹੈ।[23]

10 ਦਸੰਬਰ 2016 ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਏਮਜ਼, ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਿਡਨੀ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਗੈਰ-ਸੰਬੰਧਿਤ ਦਾਨੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਰਜਰੀ ਨੂੰ ਸਫਲ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[24]

ਮੌਤ

ਸੋਧੋ

6 ਅਗਸਤ 2019 ਨੂੰ, ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਨੂੰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਏਮਜ਼ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[25][26][27] ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਧੀ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵਿਖੇ ਪੂਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[28]

ਅਹੁਦੇ

ਸੋਧੋ
  • 1977–82 Elected as Member, Haryana Legislative Assembly.[14]
  • 1977–79 Cabinet Minister, Labour and Employment, Government of Haryana.[14]
  • 1987–90 Elected as Member, Haryana Legislative Assembly.[14]
  • 1987–90 Cabinet Minister, Education, Food and Civil Supplies, Government of Haryana.[14]
  • 1991–1996 Member of Rajya Sabha
  • 1996 [16 May – 1 June] – Union Cabinet Minister, Information and Broadcasting.[14]
  • 2000–06 Member, Rajya Sabha (4th term).[12]
  • 2006–09 [April 2006 -] Member, Rajya Sabha (5th term).[29]
  • 2009–14 [16 May 2009 – 18 May 2014] Member, 15th Lok Sabha (6th term).[14]
  • 2009-09 [3 June 2009 – 21 December 2009] Deputy Leader of the Opposition in the Lok Sabha.[14]
  • 2009–2014 [21 December 2009 – 26 May 2014] Leader of Opposition in the Lok Sabha.
  • 2014–2019 [26 May 2014 – 24 May 2019] Member, 16th Lok Sabha (7th term).[14]
  • 2014–2019 [26 May 2014 – 29 May 2019] Minister of External Affairs in the Union of India.[14]

ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ

ਸੋਧੋ

ਰਾਜ ਸਨਮਾਨ

ਸੋਧੋ

ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਥਾਂਵਾਂ

ਸੋਧੋ
  • In 2020, Government of India renamed Foreign Service Institute of India after her as Sushma Swaraj Institute of Foreign Service.
  • In 2020, Government of India renamed Pravasi Bharatiya Kendra after her as Sushma Swaraj Bhawan.
  • The bus station of Ambala City is named after her in 2020.

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ "Lok Sabha Members Bioprofile Sushma Swaraj". Lok Sabha. Retrieved 7 August 2019.
  2. ↑ "Former External Affairs Minister Sushma Swaraj passes away". The Economic Times. 6 August 2019. Retrieved 6 August 2019.
  3. ↑ "At a glance: Sushma Swaraj, from India's 'youngest minister' to 'aspiring PM'". India TV. 15 June 2013. Retrieved 6 August 2013.
  4. ↑ BJP's Sushma Swaraj to contest Lok Sabha polls from Vidisha constituency.
  5. ↑ "Sushma Swaraj is 'India's Best-Loved Politician', opines US magazine Wall Street Journal". Zee News. July 25, 2017.
  6. ↑ Varadarajan, Tunku (July 24, 2017). "India's Best-Loved Politician". Wall Street Journal.
  7. ↑ "MINISTRY OF HOME AFFAIRS" (PDF). padmaawards.gov.in. Retrieved 25 January 2020.
  8. ↑ "Arun Jaitley, Sushma Swaraj, George Fernandes given Padma Vibhushan posthumously. Here's full list of Padma award recipients". The Economic Times. 26 January 2020. Retrieved 26 January 2020.
  9. ↑ "Sushma Swaraj". Encyclopædia Britannica. http://global.britannica.com/EBchecked/topic/1949332/Sushma-Swaraj. 
  10. ↑ "The push for a Swaraj party". Tehelka. Archived from the original on 12 December 2013. Retrieved 19 December 2013.
  11. ↑ 11.0 11.1 "Sushma Swaraj Biography". Archived from the original on 25 June 2014. Retrieved 28 August 2014.
  12. ↑ 12.0 12.1 "Brief Bio-data. Member of Rajya Sabha. Sushma, Shrimati". Archived from the original on 28 May 2006. Retrieved 13 April 2009.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  13. ↑ "Indian FM Sushma Swaraj's parents hailed from Lahore – Pakistan – Dunya News". dunyanews.tv. Dunya News. Archived from the original on 12 December 2015. Retrieved 18 December 2015.
  14. ↑ 14.00 14.01 14.02 14.03 14.04 14.05 14.06 14.07 14.08 14.09 14.10 14.11 "Detailed Profile – Smt. Sushma Swaraj – Members of Parliament (Lok Sabha) – Who's Who – Government: National Portal of India". India.gov.in. Archived from the original on 27 April 2014. Retrieved 27 April 2014.
  15. ↑ 15.0 15.1 Sushma Swaraj Archived 3 June 2016 at the Wayback Machine.. India Today. Retrieved 28 May 2016.
  16. ↑ "Cabinet reshuffle: Modi government's got talent but is it being fully utilised?", The Economic Times, 10 July 2016, archived from the original on 15 July 2016, retrieved 13 July 2016
  17. ↑ Archis Mohan (27 December 2015). "How Sushma Swaraj helped Modi get his Pak groove back". Business Standard. Archived from the original on 31 December 2015. Retrieved 7 January 2016.
  18. ↑ "ushma Swaraj birthday special: Top 8 interesting facts about the External Affairs Minister of India". India.com. 14 February 2017. Retrieved 7 August 2019.
  19. ↑ "Awww: Sushma Swaraj's pic with her husband outside Parliament is too adorable!". Daily News and Analysis. 11 August 2016. Retrieved 7 August 2019.
  20. ↑ "Sushma Swaraj Bumped into Husband at Work, Tweeted This Fab Photo". NDTV.com. Archived from the original on 20 December 2016. Retrieved 11 December 2016.
  21. ↑ "A sneak peek into Sushma Swaraj's life". Dainik Bhaskar. 28 March 2013. Archived from the original on 27 April 2014. Retrieved 27 April 2014.
  22. ↑ "Sushma Swaraj re-invents herself in a party dominated by Narendra Modi". The Economic Times. 25 February 2014. Archived from the original on 27 April 2014. Retrieved 27 April 2014.
  23. ↑ "Sushma vows to double women cops in Haryana". The Times of India. Archived from the original on 1 August 2015. Retrieved 28 May 2016.
  24. ↑ "Foreign Minister Sushma Swaraj Undergoes Kidney Transplant at AIIMS Hospital in Delhi". NDTV.com. Archived from the original on 10 December 2016. Retrieved 11 December 2016.
  25. ↑ "Sushma Swaraj, Former Foreign Minister and BJP Stalwart, Passes Away at 67 from cardiac arrest.| LIVE". News18. 6 August 2019. Retrieved 6 August 2019.
  26. ↑ "Sushma Swaraj passes away at 67". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 6 August 2019. Retrieved 6 August 2019.
  27. ↑ "Former External Affairs Minister Sushma Swaraj passes away". The Economic Times. 6 August 2019. Retrieved 6 August 2019.
  28. ↑ "Sushma Swaraj funeral; latest updates: Ex-minister cremated with State honours in Delhi as top NDA leaders bid farewell". Firstpost. 7 August 2019. Retrieved 7 August 2019.
  29. ↑ Detailed Profile – – Members of Parliament (Rajya Sabha) – Who's Who – Government: National Portal of India. India.gov.in. Retrieved 30 July 2011. Archived 17 February 2012 at the Wayback Machine.

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

ਸੋਧੋ
 
ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ Sushma Swaraj ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ।
 
ਵਿਕੀਕੁਓਟ ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੁਓਟੇਸ਼ਨਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਸੁਸ਼ਮਾ_ਸਵਰਾਜ&oldid=756829" ਤੋਂ ਲਿਆ