ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਹਸਨ ਅਸਕਰੀ (ਲੇਖਕ)

ਮੁਹੰਮਦ ਹਸਨ ਅਸਕਰੀ (Urdu: محمد حسَن عسکری ) (1919 – 18 ਜਨਵਰੀ 1978) ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਵਿਦਵਾਨ, ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਕ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ "ਪੱਛਮੀਕ੍ਰਿਤ", ਉਸਨੇ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਮਰੀਕੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਕਲਾਸਿਕ ਲਿਖਤਾਂ ਦਾ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ। [1] ਪਰ ਨਿੱਜੀ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ, ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਰੇਨੇ ਗੁਏਨਨ ਵਰਗੇ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਮੌਲਾਨਾ ਅਸ਼ਰਫ ਅਲੀ ਥਨਵੀ, [2] ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਪੱਛਮ ਦਾ ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਸਮਰਥਕ।ਬਣ ਗਿਆ। [3] [4]

ਹਸਨ ਅਸਕਰੀ
ਜਨਮ5 ਨਵੰਬਰ 1919
ਬੁਲੰਦ ਸ਼ਹਿਰ, ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ
ਮੌਤ18 ਜਨਵਰੀ 1978(1978-01-18) (ਉਮਰ 58)
ਕਰਾਚੀ, ਸਿੰਧ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ
ਅਲਮਾ ਮਾਤਰਇਲਾਹਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
ਪੇਸ਼ਾਵਿਦਵਾਨ, ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਕ
ਲੇਖਕ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ

ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੇਖਕ, ਸਮਕਾਲੀ ਫੌਜੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਹਸਨ ਅਸਕਰੀ ਰਿਜ਼ਵੀ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ।

ਜੀਵਨੀ

ਸੋਧੋ

ਮੁਹੰਮਦ ਹਸਨ ਅਸਕਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 5 ਨਵੰਬਰ 1919 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬੁਲੰਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ "ਰਵਾਇਤੀ, ਮੱਧ-ਵਰਗੀ" ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਹੌਲ ਅਜਿਹਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਨੌਜਵਾਨ ਕੁਰਾਨ ਵੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਕਲਾਸਿਕ ਸ਼ਾਇਰ ਹਾਫ਼ਿਜ਼ ਅਤੇ ਸਾਦੀ ਵੀ। ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ, ਮੌਲਵੀ ਹੁਸਾਮੁਦੀਨ, ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਮੁਹੰਮਦ ਮੋਇਨੁਲ ਹੱਕ, ਨੇੜਲੇ ਕਸਬੇ ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੇਖਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਛੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ। [5]

ਉਸਨੇ 1938 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਡਰਗਰੈਜੂਏਟ ਵਜੋਂ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ 1942 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। [6] [7] ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ, ਦਿੱਲੀ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ। 1944-1946 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਸਮੇਂ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਮੇਰਠ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਇਆ। [8] ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ, ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਨੌਕਰੀ ਲੱਭਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਰਾਜ [9] ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਫੈਸਲਾਕੁਨ ਕਾਰਕ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਏ ਘਰੇਲੂ ਕਲੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੰਗੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 1947 ਵਿਚ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨੂੰ ਮੇਰਠ ਛੱਡਣ ਲਈ ਕਹਿ ਕੇ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਲਾਹੌਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। [10] ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਉਰਦੂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਹੁੰਚ ਅਪਣਾਈ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਨਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇਸਲਾਮੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦਾ "ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਇੱਕ ਯੂਰਪੀਅਨ/ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਮਾਡਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਨਿਆਂ ਨੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਚੱਲਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਵਰਗ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਵੀ ਅਤੇ ਲੇਖਕ, ਰਾਜ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਦਬਾਅ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੂਝਵਾਨ, ਅਨੁਭਵੀ ਆਲੋਚਕਾਂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।" [11] [7]

ਫਰਵਰੀ 1950 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਾਚੀ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾ ਚੱਲ ਸਕਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਇਸਲਾਮੀਆ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਲਾਹੌਰ ਵਾਪਸ ਨਾ ਪਰਤਿਆ। ਕਰਾਰ ਹੁਸੈਨ ਵਰਗੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹ ਜਨਵਰੀ 1978 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਉੱਥੇ ਰਿਹਾ। [12]

ਉਸਦੀ ਮੌਤ 18 ਜਨਵਰੀ 1978 ਨੂੰ 57 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ "ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ" ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਫੀ ਦੇ ਕੋਲ, ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਦਾਰੁਲ ਉਲਮ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਮੁਫ਼ਤੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਫੀ ਦੇ ਕੁਰਾਨ ਦੇ ਟੀਕੇ, ਮਾਆਰੀਫੁਲ ਕੁਰਾਨ, ਦਾ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, [13] ਅੰਤਮ ਜਨਾਜ਼ੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਮੁਫਤੀ ਮੁਹੰਮਦ ਤਾਕੀ ਉਸਮਾਨੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। [14]

ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ

ਸੋਧੋ

"ਪੱਛਮੀਕ੍ਰਿਤ" ਤੋਂ "ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਸਲਾਮਿਸਟ" ਤੱਕ

ਸੋਧੋ

ਅਸਕਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਐਂਤਨ ਚੈਖਵ ਵਾਲ਼ੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਕਹਾਣੀ ਲੇਖਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਇੱਕ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਲਹਿਰ ਸੱਜਾਦ ਜ਼ਹੀਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗਠਿਤ ਇੱਕ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਹਿਤ ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਹੈ। [15] ਉਸਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ "ਪੱਛਮੀਕਰਨ" ਦੇ ਤਸਦੀਕ ਲਈ ਇਹ ਤੱਥ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਲੇਖਕ ਮੌਲਵੀ ਨਜ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ ਜਾਂ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੇਖਕ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਸਤਾਵ ਫਲੌਬੈਰ, ਚੈਖੋਵ, ਐਮਿਲ ਜ਼ੋਲਾ, ਜੇਮਸ ਜੋਇਸ, ਰਿਮਬੌਡ ਅਤੇ "ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੌਡੇਲੇਅਰ " ਸਨ।[16] ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ "ਅਸ਼ਲੀਲ" ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਐਂਗਲੋ-ਇੰਡੀਅਨ ਅਤੇ ਹੋਮਿਓਇਰੋਟਿਕਿਜ਼ਮ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। [17]

ਉਸ ਨੇਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਸ ਮੂਡ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਲਿਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਨੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦੇ ਅੱਗੇ ਲੈ ਆਂਦੇ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਹੁੰਚ, ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇੱਕ ਇਸਲਾਮੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਅਸਿਆਸੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ-ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਰੋਧੀ ਹੋ ਗਿਆ। [18]

ਸੁਹਜਾਤਮਿਕਤਾ

ਸੋਧੋ

ਹਾਇਡਗਰ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਅਤੇ ਹੋਲਡਰਲਿਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਮਲਾਰਮੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਪਰ ਇਸਲਾਮੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਵਹਿਦਤ ਅਲ ਵਜੂਦ (ਹੋਂਦ ਦੀ ਏਕਤਾ) ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਅਸਕਰੀ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਦੇ "ਹੋਣ" ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰ , ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਕਲਾਸਿਕਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਵਿਸਫੋਟਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਕ ਹੋਵੇ। [19] ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਪੱਛਮੀ ਦਰਸ਼ਨ ਅਪਣਾਉਣ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਭਾਵਨਾਤਮਕਤਾ ਵਿੱਚ ਨੀਵਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ, ਅਤੇ ਉਹ ਕੁਰਾਨ ਅਤੇ ਰੂਮੀ ਬਾਰੇ ਦੇਵਬੰਦੀ ਵਿਦਵਾਨ ਮੌਲਾਨਾ ਅਸ਼ਰਫ ਅਲੀ ਥਨਵੀ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੜਿਆਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਇਸਲਾਮੀ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਸੂਫ਼ੀ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।[20]

ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾਇਸਲਾਮੀ ਸਮਾਜਵਾਦ, ਇੱਕ "ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਗੇ" ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ -ਹੱਕ ਦਾ ਇੱਕ ਕਠੋਰ ਆਲੋਚਕ ਸੀ। [21]

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ Nasir Ahmad Farooki, A selection of contemporary Pakistani short stories, Ferozsons (1955), p. 79
  2. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001B-QINU`"'</ref>" does not exist.
  3. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 43
  4. ↑ Farrukh Kamrani (21 November 2015). "The lost world of Ishtiaq Ahmad (plus Hasan Askari)". The Express Tribune (newspaper). Retrieved 1 May 2018.
  5. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 19
  6. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 6
  7. ↑ 7.0 7.1 Asif Farrukhi (16 September 2012). "COVER STORY: The critical world of Muhammad Hasan Askari". Pakistan: Dawn. Retrieved 29 April 2018.
  8. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 26
  9. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 31
  10. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 34
  11. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 35
  12. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), pp. 37–38
  13. ↑ Maulana Mufti Muhammad Shafi, Ma'ariful Qur'an, Maktaba-eDarul-'Uloom, volume 1, p. viii
  14. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), pp. 44–45
  15. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), pp. 76–77
  16. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 82
  17. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), pp. 89–90
  18. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 107
  19. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), pp. 158–162
  20. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 180
  21. ↑ Mehr Afshan Farooqi, Urdu Literary Culture: Vernacular Modernity in the Writing of Muhammad Hasan Askari, Springer (2012), p. 220
ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਹਸਨ_ਅਸਕਰੀ_(ਲੇਖਕ)&oldid=749499" ਤੋਂ ਲਿਆ