ਝੋਨਾ

ਝੋਨਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Rice/Paddy Crop) ਏਸ਼ਿਆ ਦੀ ਮੁੱਖ ਖਾਣੇ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਹੈ, ਜੋ ਘਾਹ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਹੈ, ਪਹਿਲੀ Oryza Sativa ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ Oryza glaberrima ਹੈ। ਇਸ ਫਸਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਨੂੰ ਚਾਵਲ (ਜਾਂ ਚੌਲ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਲ 2006 ਤੱਕ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ 618144 ਮਿਲਅਨ ਟਨ ਸੀ।^[1] ਅਨਾਜ ਵਜੋਂ, ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਨੁੱਖੀ ਆਬਾਦੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ, ਪਾਲਤੂ ਚੌਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਭੋਜਨ ਹਨ। ਇਹ ਗੰਨੇ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਾਲੀ ਖੇਤੀ ਵਸਤੂ ਹੈ।^[2] ਕਿਉਂਕਿ ਗੰਨੇ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਮਨੁੱਖੀ ਖਪਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮਨੁੱਖੀ ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕੈਲੋਰੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਚੌਲ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੋਜਨ ਫਸਲ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।^[3] ਚੌਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰਸੋਈ ਦੀਆਂ ਤਰਜੀਹਾਂ ਖੇਤਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਝੋਨੇ (ਚੌਲਾਂ) ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਰਵਾਇਤੀ ਢੰਗ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰਨਾ (ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ: ਕੱਦੂ ਕਰਨਾ) ਹੈ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਨੀਰੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣਾ। ਇਸ ਸਧਾਰਨ ਵਿਧੀ ਲਈ ਠੋਸ ਸਿੰਚਾਈ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਘੱਟ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨਦੀਨਾਂ ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਕੋਈ ਅਵਸਥਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਫਲੱਡ (ਕੱਦੂ) ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਲਈ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਨਦੀਨਾਂ ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਖਾਦ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਬਿਜਾਈ ਵੀ ਇੱਕ ਕਾਰਗਰ ਤਰੀਕਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੱਚਤ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਤਰਾਂ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ।

ਚਾਵਲ, ਇੱਕ ਮੋਨੋਕੋਟ ਬੀਜ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਲਾਨਾ ਪੌਦੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਗਰਮ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੀਉਂਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 30 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਰੇਟੂਨ ਫਸਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।^[4] ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਲਾਗਤਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਾਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਚਾਵਲ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਪਹਾੜੀ ਜਾਂ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਛੱਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਦੀਆਂ ਮੂਲ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। 2010 ਵਿੱਚ ਆਲਮੀ ਗ੍ਰੀਨਹਾਊਸ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਦੇ 4% ਲਈ ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਖਪਤ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਹੋਰ ਜਾਨਣ ਲਈ ਪੜ੍ਹੋ: ਝੋਨੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਅੱਜ ਤੋਂ 4500 ਸਾਲ ਪਹਿਲੋਂ ਝੋਨਾ ਚੀਨ ਦੀ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਸੀ। ਸਮਾਂ ਪੈਣ ਨਾਲ ਇਹ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਮੱਕੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੋਨਾ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ ਬੀਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਾਵਲ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇੱਕ ਅੰਤਰ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਦੱਸਣ ਲਈ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਬੂਤਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਚੌਲਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਲਤੂ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਦਾ ਫੈਲਾਅ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ।

ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਹਿਮਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਓਰੀਜ਼ਾ ਸਾਤੀਵਾ ਚੌਲ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 13,500 ਤੋਂ 8,200 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਯਾਂਗਸੀ ਨਦੀ ਦੇ ਬੇਸਿਨ ਵਿੱਚ ਪਾਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਸ਼ਤ, ਪ੍ਰਵਾਸ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਨੇ ਚੌਲਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਇਆ - ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੱਗੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕੋਲੰਬੀਅਨ ਐਕਸਚੇਂਜ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ। ਲਗਭਗ 3,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਘੱਟ ਆਮ ਓਰੀਜ਼ਾ ਗਲੇਬਰਿਮਾ ਚੌਲ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੋਰ ਜੰਗਲੀ ਚੌਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਭੂਗੋਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ।

ਇਸ ਦੇ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੌਲ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇੱਕ ਗਲੋਬਲ ਮੁੱਖ ਫਸਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। Oryza sativa ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਸਮਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਤਾਜ਼ਾ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸੋਨੇ ਦੇ ਚਾਵਲ ਵਰਗੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਜੋ ਕਿ ਬੀਟਾ ਕੈਰੋਟੀਨ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜੈਨੇਟਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਝੋਨੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਦੇਸ਼

2020 ਵਿੱਚ, ਝੋਨੇ ਦੇ ਚੌਲਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਉਤਪਾਦਨ 756.7 ਮਿਲੀਅਨ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ (834.1 ਮਿਲੀਅਨ ਛੋਟਾ ਟਨ) ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਕੁੱਲ ਦੇ 52% ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ। ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਕ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਸਨ। ਪੰਜ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੇ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ 72% ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੋਟੀ ਦੇ ਪੰਦਰਾਂ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੇ 2017 ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਵਿਸ਼ਵ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ 91% ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ (ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਰਣੀ ਦੇਖੋ)। ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ 95% ਹਿੱਸਾ ਹੈ।

ਚੌਲਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ – 2020
ਦੇਸ਼	ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ
ਚੀਨ	211.9
ਭਾਰਤ	178.3
ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼	54.9
ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ	54.6
ਵੀਅਤਨਾਮ	42.8
ਥਾਈਲੈੰਡ	30.2
ਮਿਆਂਮਾਰ	25.1
ਫਿਲਿਪਾਈਨ	19.3
ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ	11.1
ਕਮਬੋਡੀਆ	11.0
ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ	756.7
ਸਰੋਤ: FAOSTAT - ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ^[5]

ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ

ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਖੇ ਝੋਨੇ ਦਾ ਝਾੜ ਕੱਢਦਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ੋਟੋ

ਜਲਵਾਯੂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ

ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ, ਉੱਚ ਨਮੀ, ਲੰਮੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਝੋਨੇ ਦੀ ਵਧੀਆ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਰਵੋਤਮ ਵਿਕਾਸ ਲਈ 20 ਤੋਂ 37.5 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫੁੱਲ ਲਈ ਤਾਪਮਾਨ ਦੀ ਲੋੜ 26.5 ਅਤੇ 29.5 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਹੈ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ

ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਖਾਸਕਰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਨਰਸਰੀ (ਪਨੀਰੀ) ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ 15-30 ਮਈ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 15-30 ਜੂਨ (ਲੇਟ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ) ਤੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੰਦਰਵਾੜਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫਤੇ ਤੱਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਪਨੀਰੀ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਵੋਤਮ ਹੈ।

ਕਿਸਮਾਂ

ਝੋਨਾ ਦੋ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: ਏਸ਼ੀਅਨ ਝੋਨਾ ਅਤੇ ਅਫਰੀਕਨ ਝੋਨਾ। ਇਸ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ 13500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਚੀਨ ਦੀ 'ਮੋਤੀ ਨਦੀ' ਉੱਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ 'ਯੰਗਤੀਜ' ਦਰਿਆ ਲਾਗੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਹ ਬਾਕੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇਹ 1700 ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਏਸ਼ੀਅਨ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਾਲੇ ਨੇ ਝੋਨੇ ਦਾ ਇੱਕ ਥੈਲਾ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਲਈ ਸੇਵਾ ਬਦਲੇ ਦਿੱਤਾ। ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਸਾਲਾਨਾ ਫ਼ਸਲ ਹੈ, ਪਰ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਇਹ ਕਮਾਦ ਵਾਂਗ 30 ਸਾਲ ਤੱਕ ਉੱਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਝੋਨੇ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 1861 ਈ: ਵਿਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੁਧਾਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਿਸਮਾਂ^[6]

ਪੀ. ਆਰ. 131 (2022)
ਪੀ. ਆਰ. 130 (2022)
ਪੀ. ਆਰ. 129 (2020)
ਪੀ. ਆਰ. 128 (2020)
ਪੀ. ਆਰ. 127 (2018)
ਪੀ. ਆਰ. 126 (2017)
ਪੀ. ਆਰ. 124 (2015)
ਪੀ. ਆਰ. 123 (2014)
ਪੀ. ਆਰ. 122 (2013)
ਪੀ. ਆਰ. 121 (2013)
ਪੀ. ਆਰ. 114 (1999)
ਪੀ. ਆਰ. 115 (2000)
ਪੀ. ਆਰ. 113 (1998)

ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਲੋੜ

ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ (ਕਿਲੋ / ਏਕੜ)			ਖਾਦ (ਕਿਲੋ / ਏਕੜ)
N	P2O5	K2O	ਯੂਰੀਆ	ਡੀ.ਏ.ਪੀ	ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ	ਐਮ.ਓ.ਪੀ
50	12	12	110	27	75	20

ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤ

**ਝੋਨੇ 'ਚੋਂ ਕੱਢੇ ਹੋਏ ਚਾਵਲ (100 ਗ੍ਰਾਮ) ਦੀ ਖੁਰਾਕੀ ਸਮਰੱਥਾ**
ਤੱਤ ਦਾ ਨਾਮ	ਮਾਤਰਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ	ਤੱਤ ਦਾ ਨਾਮ	ਮਾਤਰਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ	ਤੱਤ ਦਾ ਨਾਮ	ਮਾਤਰਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
ਪਾਣੀ	12.00	ਤਾਕਤ	1528 KJ	ਪ੍ਰੋਟੀਨ	7.1
ਫੈਟ	0.66	ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ	80	ਫਾਇਬਰ	1.3
ਮਿੱਠਾ	0.12	ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ	2.8	ਲੋਹਾ	0.8
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ	25	ਫਾਸਫੋਰਸ	115	ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ	115
ਸੋਡੀਅਮ	5	ਜਿੰਕ	1.09	ਕਾਪਰ	0.22
ਮੈਗਨੀਜ਼	.09,	ਸਲੇਨੀਅਮ	15.1	ਥੀਅਮਿਨ	0.07
ਰਿਬੋਫਲੈਵਿਨ	0.05	ਨਾਇਸਿਨ	1.6	ਪੈਂਟੋਥੈਨਿਕ ਏਸਿਡ	1.01
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ	0.16	ਫੋਲੇਟ	8	ਵਿਟਾਮਿਨ ਈ	0.11
ਵਿਟਾਮਿਨ ਕੇ	0.1	ਸੈਚੂਰੇਟਿਡ ਫੈਟੀ ਏਸਿਡ	0.18	ਮੋਨੋ ਸੈਚੂਰੇਟਿਡ ਫੈਟੀ ਏਸਿਡ	0.21
ਪੋਲੀ ਸੈਟੂਰੇਟਿਡ ਫੈਟੀ ਏਸਿਡ	0.18

ਜ਼ਹਿਰ

ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਚਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ 'ਆਰਸਨਿਕ' ਅਤੇ 'ਬੈਕੀਲਸ ਸੀਰਸਨ'। ਪਰ ਇਹ ਖਤਰੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਉਤਪਾਦਨ

ਦੁਨੀਆ ਦਾ 92 ਫ਼ੀਸਦੀ ਝੋਨਾ ਚੀਨ, ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਦਿ ਏਸ਼ੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਦੇ ਸਬੂਤ 1970 ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲੇ ਹਨ।

ਹੇਠ ਦਰਜ ਟੇਬਲ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ 19 ਵੱਡੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਂਕੜੇ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ:

ਦੁਨਿਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਝੋਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਕੇਂਦਰ (2005)^[7]
ਰੈਂਕ	ਦੇਸ਼	ਮਿਕਦਾਰ (ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ)	ਰੈਂਕ	ਦੇਸ਼	ਮਿਕਦਾਰ (ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ)
1	ਚੀਨ	181.900	11	ਯੂ.ਐਸ.ਏ.	10.126
2	ਹਿੰਦ	130.513	12	ਪਾਕ	7.351
3	ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ	53.985	13	ਕੋਰੀਆ	6.435
4	ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼	40.054	14	ਮਿਸਰ	6.200
5	ਵੀਅਟਨਾਮ	36.341	15	KHM	4.200
6	ਥਾਈਲੈਂਡ	27.000	16	ਨੈਪਾਲ	4.100
7	ਮੈਂਆਮਾਰ	24.500	17	NGA	3.542
8	ਫਿਲੀਪਾਈਨ	14.615	18	ਇਰਾਨ	3.500
9	BRA	13.141	19	ਸ੍ਰੀ ਲੰਕਾ	3.126
10	ਜਾਪਾਨ	11.342	ਕੁੱਲ	ਦੁਨੀਆ	618.440

ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ^[8]

ਝੋਨੇ ਦੇ ਕੀੜੇ, ਕੋਈ ਵੀ ਜੀਵ ਜਾਂ ਰੋਗਾਣੂ ਹਨ ਜੋ ਵੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ (ਜਾਂ ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ) ਦੇ ਝਾੜ ਜਾਂ ਮੁੱਲ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਝੋਨੇ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਦੀਨ, ਜਰਾਸੀਮ, ਕੀੜੇ, ਨਿਮਾਟੋਡ, ਚੂਹੇ ਅਤੇ ਪੰਛੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਕ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮੀ ਕਾਰਕ, ਗਲਤ ਸਿੰਚਾਈ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀਆਂ ਉੱਚ ਦਰਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮੌਸਮ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵੀ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਰਾਈਸ ਗਾਲ ਮਿਜ਼ ਅਤੇ ਆਰਮੀਵਾਰਮ ਕੀੜੇ (ਸੁੰਡੀ) ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਗਿੱਲੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰ ਦਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਥ੍ਰਿਪਸ (ਤੇਲੇ) ਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ ਸੋਕੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਝੋਨੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

ਭੂਰਾ ਪਲਾਂਟਹੋਪਰ (Brown Planthopper; BPH),

ਤਣੇ ਦੀ ਸੁੰਡੀ; ਸਟੈਂਮ ਬੋਰਰਸ (stem borers) ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ,
ਰਾਇਸ ਗਾਲ ਮਿਜ (the rice gall midge),
ਰਾਇਸ ਬੱਗ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ,
ਡੀਫੋਲੀਏਟਰ (ਪੱਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ) ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਪੱਤਾ ਲਪੇਟ ਸੁੰਡੀ (leaf roller), ਹਿਸਪਾ (hispa) ਅਤੇ ਹੌਪਰ/ਟਿੱਡੇ (grasshoppers),
ਫਾਲ ਆਰਮੀ ਕੀੜਾ (fall army worm), ਲੇਪੀਡੋਪਟੇਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਜੋ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ,
ਰਾਇਸ ਵੀਵਲਸ (Rice weevils) - ਜੋ ਸਟੋਰ ਕੀਤੇ ਉਪਜਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਬਿਮਾਰੀਆਂ^[9]

ਮੈਗਨਾਪੋਰਥ ਗ੍ਰੀਸੀਆ ਉੱਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭੁਰੜ ਰੋਗ; ਬਲਾਸਟ (Rice Blast) ਚਾਵਲ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ। ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਲੀਫ ਸਟ੍ਰੀਕ: ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਧਾਰੀਆਂ ਪੈਣ ਦਾ ਰੋਗ (Xanthomonas oryzae pv. oryzae ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ) ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਚੌਲਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੀਆਂ 10 ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫੰਗਲ ਅਤੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਸੰਬੰਧੀ ਚੌਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

ਤਣੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਝੁਲਸ ਰੋਗ (Sheath Blight) ਰਾਈਜ਼ੋਕਟੋਨੀਆ ਸੋਲਾਨੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀ,
ਝੂਠੀ ਕਾਂਗਿਆਰੀ (False Smut) ਕਾਰਨ: Ustilaginoidea virens),
ਝੁਲਸ ਰੋਗ; ਬੈਕਟੀਰੀਲ ਪੈਨਿਕਲ ਬਲਾਈਟ (Bacterial panicle blight),
ਤਣੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਗਲਣਾ: ਸ਼ੀਥ ਰੋਟ (Sheath Rot), ਆਦਿ।

ਵਾਇਰਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਝੋਨੇ ਦਾ ਮਧਰਾਪਣ; ਰਾਇਸ ਰੈਗਡ ਸਟੰਟ ਵਾਇਰਸ (ਵੈਕਟਰ: ਬ੍ਰਾਊਨ ਪਲਾਂਟ ਹੌਪਰ), ਅਤੇ ਤੁੰਗਰੋ ਵਾਇਰਸ (ਵੈਕਟਰ: ਨੇਫੋਟੇਟਿਕਸ ਐਸ.ਪੀ.ਪੀ.)। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਾਇਰਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੋ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਪੱਤੇਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੈਕਟਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਇੱਕ ਐਸਕੋਮਾਈਸੀਟ ਉੱਲੀ ਵੀ ਹੈ, ਕੋਚਲੀਓਬੋਲਸ ਮੀਆਬੀਨਸ, ਜੋ ਝੋਨੇ ਵਿੱਚ ਭੂਰੇ ਧੱਬੇ ਦਾ ਰੋਗ (Brown Spot) ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।

ਹਵਾਲੇ

↑ Food and Agriculture OrganizationFAO, ਅਗ: 2006
↑ "Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists), Rice (paddy), 2018". FAOSTAT (UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database). 2020. Archived from the original on May 11, 2017. Retrieved October 11, 2019.
↑ Smith, Bruce D. (1998) The Emergence of Agriculture. Scientific American Library, A Division of HPHLP, New York, ISBN 0-7167-6030-4.
↑ "The Rice Plant and How it Grows". International Rice Research Institute. Archived from the original on January 6, 2009.
↑ "Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists), Rice (paddy), 2019". FAOSTAT (UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database). 2021. Retrieved May 7, 2021.
↑ ਸਾਉਣੀ 2023. ਲੁਧਿਆਣਾ: ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ. 2023. {{cite book}}: Check |title-link= value (help); External link in |title-link= (help)
↑ Food and Agriculture OrganizationFAO, Faostat Statistik der FAO 2006
↑ ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ. Ludhiana: Punjab Agricultural University. 2016.
↑ "Punjab Agricultural University Packages of practices" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2017-06-18. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[1] Food and Agriculture OrganizationFAO, ਅਗ: 2006

[faostat16-2] "Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists), Rice (paddy), 2018". FAOSTAT (UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database). 2020. Archived from the original on May 11, 2017. Retrieved October 11, 2019.

[3] Smith, Bruce D. (1998) The Emergence of Agriculture. Scientific American Library, A Division of HPHLP, New York, ISBN 0-7167-6030-4.

[4] "The Rice Plant and How it Grows". International Rice Research Institute. Archived from the original on January 6, 2009.

[faostat19-5] "Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists), Rice (paddy), 2019". FAOSTAT (UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database). 2021. Retrieved May 7, 2021.

[6] ਸਾਉਣੀ 2023. ਲੁਧਿਆਣਾ: ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ. 2023. {{cite book}}: Check |title-link= value (help); External link in |title-link= (help)

[7] Food and Agriculture OrganizationFAO, Faostat Statistik der FAO 2006

[8] ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ. Ludhiana: Punjab Agricultural University. 2016.

[9] "Punjab Agricultural University Packages of practices" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2017-06-18. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]