ਦਿੱਲੀ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ

ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 1766 ਤੋਂ 1788 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 19 ਵਾਰ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਰ ਵਾਰ ਦਿੱਲੀ ਜਿੱਤੀ। ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਦਿੱਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਘਿਣਾਉਣੇ ਸਨ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਹੁਕਮ 'ਤੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ ਵਿਖੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਝੱਲੇ। ਉਹਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ, ਦੋ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੋ ਨੂੰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ (ਸੂਬਾ ਸਰਹਿੰਦ) ਨੇ ਜਿੰਦਾ ਇੱਟਾਂ ਵਿੱਚ (ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ) ਚਿਣਵਾ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਤਿਆਚਾਰ ਵਰਗੇ ਕਤਲੇਆਮ ਝੱਲੇ। ^[1]

ਪਹਿਲਾ ਰੇਡ

ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਲੜਾਈ (1764) ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ^[2] ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਨਜੀਬ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦੀ ਜਗੀਰ ਲੁੱਟ ਲਈ। ਨਜੀਬ ਨੇ ਅਫਜ਼ਲ ਖਾਨ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪਹਾੜਗੰਜ ਵਿੱਚ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ। ^[1]

ਦੂਜਾ ਰੇਡ

ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 1770 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਚੌਥੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀਪਤ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਅਤੇ ਨਜੀਬ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਥੋਂ ਸਿੱਖ ਨੇ ਦਿੱਲੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜ਼ਬੀਤਾ ਖਾਨ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ।^[3] ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦੋਸਤੀ ਲਈ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਪਰ ਜ਼ਬੀਤਾ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤੀ।^[4]

ਤੀਜਾ ਰੇਡ

1770 ਵਿੱਚ, ਨਜੀਬ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ਬੀਤਾ ਖਾਨ ਨੇ ਰੋਹਿਲਾ ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਲੈ ਲਿਆ। ਸਿੱਖ ਫਿਰ ਦਿੱਲੀ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਜ਼ਬੀਤਾ ਖਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ^[5]

ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ

1772 ਵਿਚ ਨਾਸਿਰ ਉਲ ਮੁਲਕ ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਕੋਲ ਮੁਗਲਾਂ, ਅਫਗਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੇ 19,000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਸੀ। ਕੁੰਜਪੁਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵੇਲੇ, ਉਸ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ, ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਲੱਜਾ ਸਿੰਘ 6,000 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ। ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ 500 ਆਦਮੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਨਾਸਿਰ ਉਲ ਮੁਲਕ ਦਲੇਰ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 13 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। 14ਵੇਂ ਦਿਨ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ। ^[5]

ਚੌਥਾ ਰੇਡ

18 ਜਨਵਰੀ 1774 ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਚੌਥੀ ਵਾਰ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਰਈਸ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ^[1] ^[6]

ਪੰਜਵਾਂ ਛਾਪਾ

ਅਕਤੂਬਰ 1774 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ। ^[1]

ਛੇਵਾਂ ਰੇਡ

ਇੱਕ 15 ਜੁਲਾਈ 1775 ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਪਹਾੜਗੰਜ ਅਤੇ ਜੈਸਿੰਘਪੁਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਮੁਗਲ ਸਿੱਖ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ^[1] ^[7]

ਸੱਤਵੀਂ ਰੇਡ

ਸੱਤਵਾਂ ਹਮਲਾ ਨਵੰਬਰ 1776 ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਜਫ ਖਾਨ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ। ^[1]

ਅੱਠਵਾਂ ਰੇਡ

ਅੱਠਵਾਂ ਹਮਲਾ ਸਤੰਬਰ 1778 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ ਨੇੜੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦਾਵਤ 'ਤੇ ਬੁਲਾਇਆ। ^[1]

ਨੌਵਾਂ ਰੇਡ

1 ਅਕਤੂਬਰ 1778 ਨੂੰ, ਜੋ ਕਿ ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਰਕਾਬਗੰਜ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ^[1] ਸਿੱਖ ਫੜੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ।

ਦਸਵੀਂ ਰੇਡ

12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1781 ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬਾਗਪਤ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖੇੜਾ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਨਜਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਦੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਖਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। 13 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਰਧਾਣਾ ਅਤੇ ਮਵਾਨਾ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਰਾਦਨਗਰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਦੇ ਬਚੀ ਮਨੂ ਲਾਲ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਨਜਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਅਫ਼ਰਾਸਿਯਾਬ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਇਗੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਨਜਫ ਕੋਲ ਉਸਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ^[8]

16 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਪਟਪੜਗੰਜ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਲੋਕ ਡਰ ਗਏ। 50 ਮੀਲ ਦੂਰ ਵੀ ਲੋਕ ਡਰ ਗਏ। ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਸ਼ੇਖਪੁਰਾ ਅਤੇ ਬਰਨਾਵਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਉਥੋਂ ਦਾ ਅਮਿਲ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਕੇ ਭੱਜ ਗਿਆ। 17 ਵੇਂ ਦਿਨ ਨਜਫ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕਰੀਨਾਨਾ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। ਨਜਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਵਿਰੁੱਧ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ ਕੋਲ 4,100 ਫ਼ੌਜਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ। ^[8]

20 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਯਮੁਨਾ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਲੁੱਟੀ ਹੋਈ ਜਾਇਦਾਦ ਅਤੇ ਮਾਲ ਵੇਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 24 ਤਰੀਕ ਨੂੰ 500 ਹੋਰ ਸਿੱਖ 300 ਮਾਲ ਲੁੱਟ ਕੇ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਕਰ ਗਏ। ਇੱਕ ਝੜਪ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਮੀਰ ਮਨਸੂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬਟਲੇ ਵਿੱਚ ਮਰ ਗਿਆ। ^[8]

ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਰੇਡ

28 ਮਾਰਚ, 1782 ਨੂੰ, ਨਜਫ ਖਾਨ ਨੇ ਸ਼ਫੀ ਨੂੰ 10,000 ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਨਜਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਹੁਕਮ ਦੇ ਕੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮਰ ਜਾਵੇਗਾ। ਸ਼ਫੀ ਨੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਬੁਲਾ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸਤੰਬਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹਰਦੁਆਰ ਤੱਕ ਸਭ ਕੁਝ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ^[9]

ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਰੇਡ

ਸੰਨ 1783 ਵਿਚ 40,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ 3 ਗਰੁੱਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। 5,000 ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦੋ ਗਰੁੱਪ ਮਜਨੂੰ-ਕਾ-ਟਿੱਲਾ ਅਤੇ ਅਜਮੇਰੀ ਗੇਟ ' ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ 30,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ' ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੀਸ ਹਜ਼ਾਰੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ (1783) ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ^[10] ^[11] ^[12] ^[13] ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ ਪਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ^[14] ਮੁਗਲ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 7 ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ। ^[10] ^[11] ^[15] ^[13]

ਗੁਰਦੁਆਰੇ

ਮੁਗਲ ਸਲੈਬ ਦੀ ਫੋਟੋ

ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਮੁਗ਼ਲ ਸਲੇਬ ਨੂੰ ਘੋੜੇ ਨਾਲ ਰੱਸੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ^[20] ^[21]

ਤੇਰ੍ਹਵਾਂ ਰੇਡ

ਦਸੰਬਰ 1784 ਵਿਚ ਨਜਫ ਕੁਲੀ ਖਾਨ ਦੇ ਉਕਸਾਉਣ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਲੁੱਟਿਆ। ਸਿੱਖ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਲਦੀ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ। ^[22]

ਚੌਦ੍ਹਵਾਂ ਰੇਡ

ਜਨਵਰੀ 1786 ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਗੁੱਜਰਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀਪਤ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤੱਕ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 5000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਘੌਸਗੜ੍ਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮੇਰਠ, ਹਾਪੁੜ ਅਤੇ ਘਰਮੁਕਤਸਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰਵਜੋਲੀ ਸਿੰਧਾ ਨੇ 7,000 ਕਲਵਰੀ ਅਤੇ 10 ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਵਾਪਸ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕਰ ਗਏ। ^[23]

ਪੰਦਰਵਾਂ ਰੇਡ

27 ਜੁਲਾਈ 1787 ਨੂੰ 500 ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਗਰਾ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤੱਕ ਸਭ ਕੁਝ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ^[24]

ਸੋਲ੍ਹਵਾਂ ਰੇਡ

ਸੋਲ੍ਹਵਾਂ ਹਮਲਾ ਅਗਸਤ 1787 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹਦਰੇ ਉੱਤੇ ਫਿਰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਰੇਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਲੜੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਮਰਾਠਾਨ ਜਨਰਲ ਮਾਧੋ ਰਾਓ ਫਾਲਕੇ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਲੜਿਆ। ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਦਮੀ ਨਦੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਗਏ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਜਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਸ਼ਾਹ ਨਿਜ਼ੂਮ-ਉਦ-ਦੀਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਕਈ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ। ਫਾਲਕੇ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਜਰਨੈਲ ਭੱਜ ਗਏ। ^[1]

ਸਤਾਰ੍ਹਵਾਂ ਰੇਡ

ਗ਼ੁਲਾਮ ਕਾਦਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਨੇ 30 ਅਕਤੂਬਰ, 1787 ਨੂੰ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ^[1]

ਅਠਾਰ੍ਹਵਾਂ ਰੇਡ

1788 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਗੁਲਾਮ ਕਾਦਿਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਮੇਤ ਇਲਾਕੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ^[25]

ਉਨੀਵੀਂ ਰੇਡ

12 ਮਾਰਚ, 1788 ਦੀ ਰਾਤ, ਨਜਫ ਕੁਲੀ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੂਜਾ ਦੇ ਤੰਬੂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੂਜਾ ਇੱਕ ਭਾਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਲੇ ਤੰਬੂ ਵਿੱਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ। ^[1]

ਹਵਾਲੇ

↑ ^1.00 ^1.01 ^1.02 ^1.03 ^1.04 ^1.05 ^1.06 ^1.07 ^1.08 ^1.09 ^1.10 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002B-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002C-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002D-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002E-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ ^5.0 ^5.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002F-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000030-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000031-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ ^8.0 ^8.1 ^8.2 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000032-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000033-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ ^10.0 ^10.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000034-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ ^11.0 ^11.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000035-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000036-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ ^13.0 ^13.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000037-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000038-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Singha 2000.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000039-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003A-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ "A Gurdwara steeped in history". The Times of India. 25 Mar 2012.
↑ "Majnu ka Tila and the romance of sepak takraw". Indian Express. 28 Jul 2011.
↑ "sikhchic.com | The Art and Culture of the Diaspora | Restoration of The Bunga Ramgharia". www.sikhchic.com. Retrieved 6 February 2023.
↑ "Untitled Document". sikh-heritage.co.uk.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000040-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000041-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000042-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000043-QINU`"'</ref>" does not exist.

ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.

[Sikhs_In_The_Eighteenth_Century-1] 1.00 ^1.01 ^1.02 ^1.03 ^1.04 ^1.05 ^1.06 ^1.07 ^1.08 ^1.09 ^1.10 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002B-QINU`"'</ref>" does not exist.

[2] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002C-QINU`"'</ref>" does not exist.

[Sikhs_In_The_Eighteenth_Century2-3] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002D-QINU`"'</ref>" does not exist.

[Gupta_19442-4] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002E-QINU`"'</ref>" does not exist.

[Gupta_1944-5] 5.0 ^5.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002F-QINU`"'</ref>" does not exist.

[6] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000030-QINU`"'</ref>" does not exist.

[7] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000031-QINU`"'</ref>" does not exist.

[:0-8] 8.0 ^8.1 ^8.2 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000032-QINU`"'</ref>" does not exist.

[9] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000033-QINU`"'</ref>" does not exist.

[google1-10] 10.0 ^10.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000034-QINU`"'</ref>" does not exist.

[fenechmcleod54-11] 11.0 ^11.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000035-QINU`"'</ref>" does not exist.

[12] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000036-QINU`"'</ref>" does not exist.

[Bhagata_1993_271–282-13] 13.0 ^13.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000037-QINU`"'</ref>" does not exist.

[14] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000038-QINU`"'</ref>" does not exist.

[FOOTNOTESingha2000-15] Singha 2000.

[randhir-16] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000039-QINU`"'</ref>" does not exist.

[encyc-17] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003A-QINU`"'</ref>" does not exist.

[18] "A Gurdwara steeped in history". The Times of India. 25 Mar 2012.

[19] "Majnu ka Tila and the romance of sepak takraw". Indian Express. 28 Jul 2011.

[SC1-20] "sikhchic.com | The Art and Culture of the Diaspora | Restoration of The Bunga Ramgharia". www.sikhchic.com. Retrieved 6 February 2023.

[SH1-21] "Untitled Document". sikh-heritage.co.uk.

[22] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000040-QINU`"'</ref>" does not exist.

[23] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000041-QINU`"'</ref>" does not exist.

[24] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000042-QINU`"'</ref>" does not exist.

[25] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000043-QINU`"'</ref>" does not exist.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]