ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਲਾਭ ਸਿੰਘ

ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ (1952 – 12 ਜੁਲਾਈ 1988), ਜਿਸਨੂੰ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁੱਖਾ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ ਜੋ ਖਾੜਕੂ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ [1] ਜਿਸਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨੇਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ।[2] [3]

ਜਨਰਲ
ਲਾਭ ਸਿੰਘ
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਜਥੇਦਾਰ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ
ਆਗਸਤ 1986 - ਜੁਲਾਈ 1988
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ
ਤੋਂ ਬਾਅਦਕੰਵਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ1952
ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਭਾਰਤ
ਮੌਤ12 ਜੁਲਾਈ 1988
ਟਾਂਡਾ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ
ਛੋਟਾ ਨਾਮਸੁੱਖਾ ਸਿਪਾਹੀ

ਉਹ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਾਥੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਿਆ ਸੀ। [4] ਜਨਰਲ ਜੀ ਨੇ ਬੋਤ ਐਕਸ਼ਿਣ ਕੀ ਤੇ । ਜਨਰਲ ਜੀ ਨੇ ਤਾ ਤਾ ਪਰ ਪਾਪੀਆਂ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਇਆ । ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ ' ਤੇ ਹਮਲੇ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ [5] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਸੀ, [6] ਲਗਭਗ ਰੁਪਏ ਲੈ ਲਏ। 60 ਮਿਲੀਅਨ ($4.5 ਮਿਲੀਅਨ) ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ, ਮਿਲਰ ਗੰਜ ਸ਼ਾਖਾ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ। [6] [7] [8] ਜਿਸ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ। [9] ਜਨਰਲ ਜੀ ਸਾਕਾ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈ ਕੇ , ਹਿਨਦੂਸਤਾਨ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਯਾ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਇਆ ਤੇ 75 ਫ਼ੌਜੀਆ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜੋ ਕੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ । [4]

ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ

ਸੋਧੋ

ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁੱਖਾ ਸਿਪਾਹੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। [10] ਉਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ (ਉਪ-ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਪੱਟੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ [11] [12] [13] ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ 9 acres (36,000 m2) ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ। [11] [14] ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਦਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। [15]

ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ

ਸੋਧੋ

ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, [16] ਲਾਭ ਸਿੰਘ 1971 ਵਿੱਚ [17] ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ [18] ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਸਿੱਖ-ਨਿਰਨਾਕਾਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਾਅਦ 1982 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। [18] [19]

ਖਾੜਕੂਵਾਦ

ਸੋਧੋ

ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ 1978 ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ 1982 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। [17] [20]

 

ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਟਾਰ ਦਾ ਕਤਲ

ਸੋਧੋ

13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਨੂੰ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਹੋਏ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣ ਚੁਣ ਕੇ ਸੋਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਖ਼ੂਨੀ ਸਾਕੇ ਵਾਲੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਕੁਸੰਗ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਨਰਕਧਾਰੀ ਗੁਰਬਚਨੇ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਸੱਤ ਸਿਤਾਰੇ ਬਣਾਏ ਸਨ ਤੇ ਬਰਾਬਰ ਬਿਠਾਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸਿਤਾਰਾ ਰੌਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੀ ਗੁੰਡਾ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਨਰਕਧਾਰੀ ਗੁਰਬਚਨੇ ਵਾਲੇ ਗਰੁੱਪ ਨੂੰ ਕਰਨਾਲ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਰੌਸ਼ਨ ਸੱਤਵਾਂ ਸਿਤਾਰਾ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਨੰਗਲ ਖ਼ਾਨਾ ਵਿਚ 27 ਅਕਤੂਬਰ 1982 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਸਿਰ ਨਹਾ ਕੇ ਵਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਕੇ ਸੁਕਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਤਿੰਨ ਨੌਜਵਾਨ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਆ ਗਏ। ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਆਏ ਨੇ। ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ

ਹੁੰਦਿਆਂ ਆਖਿਆ, “ਧੰਨ ਨਿਰੰਕਾਰ। ਧੰਨ ਨਿਰੰਕਾਰ। ਆਓ ਬੈਠੋ।” ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਪਿਛੇ ਬੈਠੇ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਾਲੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਮਹਾਂਪੁਰਖੋ, ਅਸੀਂ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਤੋਂ ਆਏ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਡਿਊਟੀ ਗਸ਼ਤ 'ਤੇ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੱਸਣਾ।'

ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਹਵਾ ਵੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦਾ। ਆਉ ਬੈਠੋ ਚਾਹ ਪੀਉ।” ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ, ਆ, ਚਾਰ ਕੁਰਸੀਆਂ ਫੜ ਕੇ ਲਿਆਇਓ ਜੇ।”

ਨਿਰੰਕਾਰਣ ਕੰਵਲ ਰਾਣੀ ਦੋ ਕੁਰਸੀਆਂ ਆਪ ਤੇ ਦੋ ਨੌਕਰ ਨੂੰ ਚੁਕਾ ਲਿਆਈ। ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ। ਨਿਰੰਕਾਰਣ ਕੰਬਾਇਨਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਰੱਖ ਕੇ ਦੋਵਾਂ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਚੁੰਨੀ ਲਮਕਾਈ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰੀਂ ਮੁੜ ਗਈ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਚਾਹ ਦਾ ਆਹਰ-ਪਾਹਰ ਕਰਨ ਲੀ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾ ਹੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੇ ਸਨ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਚੜਦੀ ਜਵਾਨੀ ਵਾਹੜੀ ਬੰਨੀ ਸਿਪਾਹੀ ਸਟੇਨਗੰਨ ਮਦ 'ਤੇ ਲਮਕਾਈ ਹੱਦਾਂ ਵਿਚ ਬਾਹਾਂ ਦੇਈਂ ਇਧਰ ਉਧਰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਕ ਮੰਨਾ ਸਿਪਾਹੀ ਧਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨਾਲ ਗੁੜ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਹਿਣ ਲਗਾ, ਮਹਾਂਪੁਰਖੇ, ਤੁਸੀਂ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲ ਦੀ ਹਿੱਟ ਲਿਸਟ 'ਤੇ ਦੱਸ ਜਾਂਦੇ ਹੈ, ਬਾਹਰ ਅੰਦਰ ਘੱਟ ਜਾਇਆ ਕਰੋ। ਸਾਡਾ ਪੁਲਿਸ ਰਿਕਾਰਡ ਕੁਝ ਇੰਝ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਰਹੂਮ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਦੇ ਝਗੜੇ ਵੇਲੇ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਸੀ ? ਅੱਤਵਾਦੀ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ।”

ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਕੀ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ। ਇਹ ਸਾਡਾ ਕੀ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸਿੱਖ ਕਾਇਰ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਪਹਾੜ ਗੰਜ ਵਿਖੇ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕੀਤਾ। ਦੱਸ ਕੇ ਆਉਂਦੇ, ਫਿਰ ਵੇਖਦੇ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਅੰਬਰਸਰ ਰੇਲਵੇ ਕਾਲੋਨੀ ਵਾਲੇ ਹਮਲੇ ਵਾਂਗ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਰੇ ਪਾਉਂਦੇ। ਮੇਰੀ ਪੱਕੀ ਰਫ਼ਲ ਦੀ ਗੋਲੀ ਦਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਗਿੱਦੜ ਸ਼ੇਰਾਂ ਨੂੰ ਘੂਰਨ ਆਏ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ਕੀ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਹਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪ ਦੀ ਨਿਰਾਦਰੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਅੱਜ ਨਿਹੰਗਾਂ ਦੇ ਪੱਗਾਂ ਦੇ ਫਰਲੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠਾਂ ਰੋਲਾਂਗੇ। ਬਹੁਤ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਲਿਆ, ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਾਂ ਇਕ ਵੀ ਗੋਲੀ ਨਹੀਂ ਚਲਾਈ। ਅਸਾਂ ਸੱਤਾਂ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਧਰ ਕੇ, ਇਕੱਠਿਆਂ ਸੰਤ ਗੰਨਾਂ ਦਾ ਫ਼ਾਇਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭੱਜਣ ਦਾ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ। ਸੰਤ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੇਵਾ ਦਲ ਦੇ ਸੇਵਕਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਤਾਂ ਢਾਹ ਲਿਆ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ, ਸੁੱਕਾ ਇਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ । ਕੁਝ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਡੇਢ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੱਢੇ ਫੱਟੇ ਗਏ। ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਝਗੜੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਹੱਥ ਵੇਖ ਲੈਂਦਾ।”

ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਦੁਸ਼ਟਾ, ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਇਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਮੂੰਹੋਂ ਕੱਢਿਆ।'

ਮੋਨੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਸਟੇਨ ਦੀ ਬੈਰਲ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਸਿਤਾਰੇ ਰੋਸ਼ਨ ਦੀ ਪਿੱਠ ਨੂੰ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।

ਸੱਤਵਾਂ ਸਿਤਾਰਾ, ਧੋਖਾ, ਧੋਖਾ, ਮੇਰੇ ਨਾਲ।” ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ, ‘ਕਮੀਨਿਆ, ਅਸੀਂ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਿੰਘ ਹਾਂ।

ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਲਹਿਜ਼ੇ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਮਾਰ ਸਾ.....ਦੀ ਹਿੱਕ ਵਿਚ, ਕੀ ਵੇਖਦਾ ਏਂ।”

ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਸਟੇਨਗੰਨ ਦਾ ਘੋੜਾ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ। ਕੜ, ਕੜ ਕੜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜੀ, ਪੰਛੀ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਉੱਡ ਗਏ। ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰਾ ਸਟੇਨਗੰਨ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਵੱਜਣ ਨਾਲ ਛਲਣੀ ਹੋ ਕੇ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਨਹਾ ਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡੇ ਹੋਏ ਵਾਲ ਮਿੱਟੀ ਤੇ ਲਹੂ ਮਿੱਝ ਨਾਲ ਲਿੱਬੜ ਗਏ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਕਿੱਕ ਮਾਰ ਕੇ ਦੋਵਾਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਧੂੜ ਉਡਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਕੱਚੇ ਰਾਹੇ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ।

ਨਿਰੰਕਾਰਣ ਕੰਵਲ ਰਾਣੀ ਚਾਹ ਬਣਾ ਕੇ ਕੱਪ ਟੋਅ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਲਿਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਟੇਨਗੰਨ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਆਈ ਤਾਂ ਰੌਸ਼ਨ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਾ ਲਹੂ ਵਿਚ ਲੱਥ-ਪੱਥ ਵੇਖ ਕੇ ਚੀਕ ਮਾਰਦੀ ਭੱਜੀ ਤੇ ਚਾਹ ਵਾਲੀਆਂ ਗਲਾਸੀਆਂ ਦੀ ਟੇਅ ਡਿੱਗ ਪਈ। ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਦੀ ਹੋਈ ਘਰ ਵਾਲੇ ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ 'ਤੇ ਸਿਰ ਰੱਖ ਕੇ ਧਾਹਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈ।

ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਸਿਤਾਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰਣ ਕੰਵਲ ਰਾਣੀ ਦੇ ਭਾਅ ਦਾ ਦਿਨੇ ਹੀ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਆਇਆ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਕੱਕੜ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਥਾ ਪੰਥ ਦੋਖੀ ਨੂੰ ਸੋਧ ਕੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਰਾਇਲ ਐਨਫੀਲਡ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੂਰ ਤਕ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਹਵਾ ਵਿਚ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਂਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। [21] [22] [23] [24] [25] [23] [26]

28 ਅਕਤੂਬਰ, 1982 ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਖ਼ਬਰ ਸੀ : ‘ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੰਗਲ ਖ਼ਾਨਾ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਸਿਤਾਰੇ ਰੌਸ਼ਨ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਅੰਦਰ ਹੀ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਤਿੰਨ ਅੱਤਵਾਦੀ ਵਾਰਦਾਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਐਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮੁਖੀ ਕੁਲਤਾਰ ਨੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਰੌਸ਼ਨ ਸਤਵਾਂ ਸਿਤਾਰੇ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।”[24] [25] [23] [26]

ਅਟਵਾਲ ਦਾ ਕਤਲ

ਸੋਧੋ

25 ਅਪ੍ਰੈਲ 1983 ਨੂੰ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ ਅਟਵਾਲ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡਣ ਸਮੇਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਵਿੱਚ 2 ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਕਤਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਅਟਵਾਲ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਡਰਾਈਵਰ ਅਤੇ ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਤੁਰੰਤ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਨੇੜੇ ਤਾਇਨਾਤ ਹੋਰ ਯੂਨਿਟ ਵੀ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭੱਜ ਗਏ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਉੱਥੇ ਪਈ ਰਹੀ। ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲਈ ਤਾਂ ਹੀ ਅਟਵਾਲ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਬਰਾਮਦ ਹੋਈ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਟਵਾਲ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਭਵ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੇ 1 ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 3 ਹੋਰ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਭਾਵਿਤ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਟਵਾਲ 'ਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਔਰਤ ਨੂੰ ਲਾਹਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਰੇਡ ਕਰਨ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਟਵਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ।

ਲਿਸਟ

ਸੋਧੋ

16-17 ਬੰਦੇ ਆ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਪੀਤੈ। ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ, ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੰਸਪੈਕਟਰ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਮਹਿਮਾ ਸੰਗੀਏ ਦਾ ਭਰਾ, ਨਰਕਧਾਰੀ ਦਾ ਇਥੇ ਲੱਗਾ ਜਿਹੜਾ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਉੱਤੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ, ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਹੌਲਦਾਰ, ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਸਿਪਾਹੀ, ਇਕ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਇਥੇ ਆਹ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁਕਦਮੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਗੜਬੜ ਕੀਤੀ ਆ, ਇਹਨਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਚ। ਇਕ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਰਣੀਏ ਵਾਲਾ, ਇਕ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਾਂਸੀ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਵਾਲਾ, ਇਕ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ, ਇਕ ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਮੋਗੇ ਦਾ, ਇਕ ਆਰ. ਭੱਟੀ ਤੇ ਨਾਂਅ ਕੀ ਆ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਨਿਯਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਚਾਹੇ ਸਿੱਖ ਸੱਚਾ ਤੇ ਚਾਹੇ ਝੂਠਾ, ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਦੇ ਗਾਤਰੇ ਵਿਚ ਕਿਰਪਾਨ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦੇਣੀ। ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਪੱਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦੇਣੀ ੫ ਇਹਨਾਂ ਭੋਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਪੱਗ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਨਰੰਗੇ ਵਰਗੇ ਹੋ ਗੁਜ਼ਰੇ ਆ, ਅਖ਼ੀਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਇਥੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੇ ਬਾਗ ਦੀ ਮੂਲੀ ਓ ?

— ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ

1983 ‘ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜ਼ਾਲਮ ਦੀ ਲਿਸਟ ਬਨਾਤੀ ਸੀ । ਭਾਈ ਨੇ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਿਸਟ ਦੀ ਸਫਈ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ੁਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ।

ਹਰਜੀਤ ਤੇ ਹਮਲਾ

ਸੋਧੋ

“ ਠਾਹ ...ਅ....ਅ..... | "

“ ਬਿੰਬ ਵੱਟ ਗਿਆ।”

“ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੀ ਕੋਠੀ 'ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਤਾ।”

” ਕੋਈ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੀ ! “

ਬੰਬ ਫੱਟ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੋਠੀ ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਹਿੱਲ ਗਈ। ਨੇੜੇ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਚੁਗਾਠਾਂ 'ਚੋਂ ਵੀ ਸੀਮਿੰਟ ਕਰ ਗਿਆ । ਹਿਰਦੇ-ਵੇਦਕ ਚੀਕਾਂ ਨਾਲ ਕੁਰਲਾਹਟ ਮੱਚ ਗਿਆ।

ਇਹ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੋਠੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਫਟਿਆ ਏ। ਬੰਬ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਜੁਆਕ ਵੀ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਾਰੀ ਇਮਾਰਤ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਇੰਸਪੈਕਟਰ, ਉਹਦੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਬੱਚੇ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬ ਰਹੇ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਧੜਕੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਲੱਖ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਵੱਸ `ਚ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆ ਰਹੇ।

1 ਮਈ, 1983 ਦਾ ਦਿਨ ਅਭਾਗਾ ਕਹਿ ਲਉ ਜਾਂ ਸੁਭਾਗਾ । ਨਿਰਣਾ ਪਾਠਕ ਆਪ ਕਰ ਲੈਣ; ਉਹ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਤਰਜ਼ੀਹ ਦੇਂਦੇ ਹਨ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ' ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਸੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਸ਼ੁਹਰਤ ਦੀ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਹਰਤ ਅੱਗੇ ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਠੁੱਸ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਵੱਕਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਾੜੀ-ਮੋਟੀ ਪੁੱਛ-ਪ੍ਰਤੀਤ ਸੀ। ਅਰਬ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਡਿਕਟੇਟਰਸਿਖ ਵੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਜਾਂ ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਵਜੂਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਤੋਂ ਮਿੰਟ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ। ਏਹੀ ਇੱਕ ਪੁਆਇੰਟ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਆਸਰੇ ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਉਧਾਰੇ ਸਾਹ ਲੈ ਕੇ ਜੀਅ ਰਹੀ ਸੀ।

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਸੰਤ ! ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ! ਸਿਖੀ ਦਾ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ! ਉਹਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਸੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਕੋੜ ਨੌਜਦਾਰ ਸੀ। ਤਪ ਤੇਜ ਸੀ। ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸੀ । ਜੁਝਾਰੂ जैये ਸੀ । ਜਿਹੜੇ ਹਰ ਵਕਤ ਮਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਦੇਰ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰ-ਧੜ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾ ਦਿੰਦੇ।

ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਧੜਕਣ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਬੇਤਾਜ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੜੇ ਖੜੇ ਕੰਮ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ 'ਤੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਲੋਕ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੰਤਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਅੱਧੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਭਾਵ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸੰਤ ਜੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਈ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਜੱਜ ਤਾਂ ਬੱਸ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੀ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਏਨਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ | ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ । ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਪੁਲੀਸ ਅਫ਼ਸਰ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬਦੀ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬੁੱਚੜ ਅਫਸਰਾਂ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਰੱਜ ਕੇ ਲਹੂ ਪੀਤਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਹਿੱਟ ਲਿਸ਼ਟ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਨਿਕਲੇ ਹੋਏ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਗੱਡੀ ਵੀ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਸਨ। ਧੀਰਬਲ ਨਾਥ, ਬਿੱਟੂ ਰਾਮ, ਸਾਂਹਸੀ ਆਦਿ। ਇਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ ਉਸੇ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਈ ਉਹਨੂੰ ਮਿਲ ਪੈਂਦੇ । ਕਰੜੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਹੇਠ ਵੀ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲਾਂ ਵਾਲੇ ਮਾਰ ਕੇ ਤੁਰ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਏਸ ਜਦੋਂ-ਜਹਿਦ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ–ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕੋਟ ਈਸੇ ਖਾਂ, ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦਹੇੜੂ ਕਾਂਡ, ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਬੂਲਕੋਟ, ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ।

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਕਿ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਸੀ। ਸੋ ਬਿੱਟੂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਕਿ ਉਹ ਬਚ ਗਿਆ। ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਤਿੰਨ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਬੱਧੇ ਹੋਏ ਸੀ । ਉਹ ਬੰਬ ਸੁੱਟ ਕੇ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬੱਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਏ |

ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਟਹਿਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਨਾ ਡਰਿਆ, ਨਾ ਘਬਰਾਇਆ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿਤ ਖੜਾ ਰਿਹਾ। ਸੱਸੀ ਉਮਰ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹ ਹੱਸਣੋਂ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਾਰਨਾਮੇ 'ਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਣੋਂ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕਿਆ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿੰਦ ਵਾਰਨ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਇਕ ਟੱਕ ਤੱਕੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਧੂੜਾਂ ਪੱਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੈਟਰੋਲ ਦਾ ਸੜਿਆ ਧੂੰਆਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਲਰਜ਼ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

‘ਕੌਮ ਦਾ ਅਸਲ ਸਰਮਾਇਆ ਇਹ ਯੋਧੇ ਹੀ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਪੈਸੇ ਜਾਂ ਹੀਰੇ- ਪੰਨਿਆਂ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਏਹੋ-ਜਿਹੇ ਤਿਆਗੀ ਕੌਮੀ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਹੁੰਦਾ ਏ । ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੰਦਰਲਾ ਮਨੁੱਖ ਬੋਲਿਆ, ‘ਸੂਰਮਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੂਰਮੇ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਉਹ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।

‘ਜ਼ਾਲਮ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਜੋਰਾ ਵੀ ਕੋਈ ਸੂਰਮਾ ਈ ਕਰਦਾ ਏ। ਸੁਣਿਆ ਏ, ਸਾਂਹਸੀ ਨੂੰ ਮੁਕਤਸਰ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਦਿਨ-ਦੀਵੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਭਗਵਾਨਾ ਥਾਣੇਦਾਰ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਮਾਰ ਸੁੱਟਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ 'ਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵੀ ਬੜਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹੀਰਿਆਂ ਵਰਗੇ ਗੱਭਰੂ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਗੁੰਮ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅੱਤ-ਖੁਦਾ ਦਾ ਦਰਗਾਹੋਂ ਵੈਰ ਤੁਰਿਆ ਆਉਂਦਾ ਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ-ਵੱਖਵਾਦੀ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੋਭਦਾ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਰਮੇ ਹਨ । ਅੱਜ ਦੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ! ਸਰਾਭੇ ਦੇ ਵਾਰਸ !! ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਧਰਮੀ ਬੇਟੇ !!! ਸੁੱਖਾ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਬੇਖਬਰ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੰਬ ਫਟਿਆ ਏ।

ਚੁਫੇਰੇ ਰੌਲਾ ਮੱਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਖੜਕ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦਾ ਅਜੇ ਵੀ ਦਿਲ ਧੜਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਦਾ ਮੂੰਹ ਪਸੀਨੇ ਨਾਲ ਭਿੱਜਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਬੰਬ ਡਿੱਗਾ ਸੀ, ਉਥੋਂ ਕਿੰਨੀ ਸਾਰੀ ਥਾਂ ਪੁੱਟੀ ਗਈ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਘਾਹ ਦੇ ਪਰਖਚੇ ਉੱਡ ਗਏ ਸਨ।

ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸੀ ਪਰ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਹੁਣ ਰਾਈਫਲਾਂ ਲੋਡ ਕੀਤੀਆਂ। ਹੋਈ ਨਾ ਹਵਾ 'ਚ ਤਲਵਾਰਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ

ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਸੁੱਖੇ ’ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾ ਕੇ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਬਠਿੰਡੇ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਸੂਰੋਂ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਸੁੱਖੇ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ। ਨਾਨੀ ਖਸਮ ਕਰੇ, ਚੱਟੀ ਦੋਹਤਾ ਭਰੇ। ਬੰਬ ਕੋਈ ਸੁੱਟ ਗਿਆ, ਸੰਗੀਨ ਜੁਰਮ ਸੁੱਖ ਸਿਰ । ‘ਸਿੱਖਿਆ ! ਇਹ ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜ ਏ। ਇਥੇ ਅੰਨ੍ਹੀ ਬੋਲਾ ਖਿੱਚੀ ਫਿਰਦਾ ਏ। ਅੰਨ੍ਹੀ ਪੀਂਹਦੀ ਪਈ ਏ, ਕੁੱਤਾ ਚੱਟੀ ਜਾਂਦਾ ਏ । ਓਦਣ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸੱਚ ਈ ਕਿਹਾ ਸੀ : ਕਿਸ਼ਨ ਜਮਨਾ 'ਤੇ ਨਹਾਉਂਦੀਆਂ ਗੋਪੀਆਂ ਦੇ ਬਸਤਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਉਹਨੂੰ ਸਭ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪਦਵੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਨੰਗੇਜ਼ ਕੱਜਿਆ, ਉਹਨੂੰ ਕਮਲਾ ਨਾਨਕ, ਕੁਰਾਹੀਆ ਨਾਨਕ ਤੇ ਭੂਤਨਾ ਆਦਿ ਕਹਿ ਕੇ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ। ਏਥੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਛਿੱਤਰ ਵੱਜਦੇ ਆ, ਝੂਠ ਦੀ ਪੂਜਾ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਕੂੜ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਇਆ ਫਿਰਦਾ ਏ । ਸੁੱਖਾ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚਦਾ, ਰਿੱਝਦਾ ਰਿਹਾ। 'ਜੁਰਮ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣ ਦਾ ਵੀ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਰ ਇਹ ਜਾਇਜ਼-ਨਜਾਇਜ਼ ਸਭ ਨੂੰ ਇੱਕ ਘੁਲਾੜੀ ਵਿੱਚ ਦੀ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੇ ਆ। ਖਾਹ-ਮਖਾਹ ਦੀ ਸਿਰ ਦਰਦੀ । ਸੁੱਖੇ ਦਾ ਪਾਰਾ ਸੱਤਵੇਂ ਦੁਆਰ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਪੁਲੀਸ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਉੱਤੇ ਗ਼ੁੱਸਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

ਗੁਲਾਬੀ ਲਹੂ ਉਬਾਲੇ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਬਠਿੰਡੇ ਆਏ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਦਿਨ ਹੋ ਗਏ ਸੀ।

ਯਾਰ ਪੁਲਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹਦਾ ਜੀਅ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਏਥੇ ਤਾਂ ਮਿਰਚਾਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਤੇ ਚਿੱਬੜ ਖਾਣੀ ਮਲਵਾੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਸੀ।

ਸੁੱਖੇ ਦਾ ਦਿਲ ਨਾ ਲੱਗਾ । ਉਹ ਬੇਮਤਲਬ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਮਹਿਨਾ ਚੌਕ, ਸੱਟਾ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਆਰੀਆ ਚੌਕ, ਸਿਰਕੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਮਾਲ ਰੋਡ ਆਦਿ। ਅਚਾਨਕ ਉਹਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋ ਗਈ। ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਵਸਨੀਕ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਬਠਿੰਡੇ ਏਰੀਏ ਦਾ ਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਪਿੱਛਾ ਰਵਿਊਜੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸੁੱਖੇ ਦੀ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਯਾਰੀ ਪੈ ਗਈ।

ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕ ਚਾਹ ਦੇ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ।

ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਹਦਾ ਮਨ ਟੋਹਿਆ।

ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੱਸ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, ਵੈਸੇ ਮੈਂ ਏਧਰ ਦੀ ਪੁਲੀਸ 'ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਤੇਰੇ 'ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਆ ਕਿ ਤੂੰ ਭਾਊ ਏਂ ਤੇ ਭਾਊਂ ਛੇਤੀ ਕੀਤਿਆਂ ਦਗ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।”

“ਮੈਂ ਵੀ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਹੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਏ ਕਿ ਤੂੰ ਰਫਿਊਜੀਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਏਂ।” ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਾਹ ਦੀ ਘੁੱਟ ਭਰ ਕੇ ਕਿਹਾ।

ਸੁਣ।” ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਲਿਆ, “ਜਦ ਤੱਕ ਇਸ ਸਮਾਜ ਦੀ ਚੀਰ ਫਾੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਹਦਾ ਗੰਦਾ ਲਹੂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਤਦ ਤੱਕ ਇਸ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਣੀ ਮੂਰਖਤਾ ਏ।”

“ਸਮਾਜ ਦਾ ਪੋਸਟ-ਮਾਰਟਮ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਉਪਾਅ ?”

“ਉਪਾਅ ?” ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹ ਲੈ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, ‘ਦੋਖ, ਤੇਲ ਕੱਢਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਰੋਂ ਨੂੰ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਦੀ ਕੱਢਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ । ਸੱਪ ਤੋਂ ਮਨੀ ਲੈਣ ਲਈ, ਉਹਦੀ ਸਿਰੀ ਅਵੱਸ਼ ਫੇਹਣੀ ਪੈਂਦੀ ਏ। ਅਗਰ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਲੈਣਾ ਏ ਤਾਂ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਉੱਥਲ-ਪੁੱਥਲ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਏ । ਲੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪੈਂਦਾ ਏ। ਹੀਰ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਏ ਤਾਂ ਕੰਨ ਅਵੱਸ਼ ਪੜਵਾਉਣੇ ਪੈਣਗੇ।”

“ਹੀਰ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਜਰੂਰ ਕਰਨਾ ਏ, ਭਾਵੇਂ ਕੰਨ ਛੱਡ ਕੇ ਤਨ ਵੀ ਪੜਵਾਉਣਾ ਪਏ।” ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖਾਲੀ ਗਲਾਸ ਮੇਜ਼ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ।

ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੰਨ ਪੜਵਾਉਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ, ਹੀਰ ਤਾਂ ਆਪ ਚੱਲ ਕੇ ਆਏਗੀ । ਪਰ ਇੱਕ ਸ਼ਰਤ ਏ।”

“ਕੀ

ਘਰ-ਬਾਰ, ਮਾਂ-ਬਾਪ, ਬਾਲ-ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਮੋਹ ਛੱਡਣਾ ਪਏਗਾ।”

"ਮਨਜ਼ੂਰ ਏ।”

ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੂਹੜੀ ਦੋਸਤੀ ਪੈ ਗਈ। ਉਹਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਸੁੱਖੇ 'ਤੇ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਨ ਐਸਾ ਬਦਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਭਗੌੜਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਬਠਿੰਡੇ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਸੰਤਾਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਸਿੰਘ ਸਜ ਗਿਆ।

ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਾਂਸੀ ਦਾ ਕਤਲ

ਸੋਧੋ

ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਾਂਸੀ ਨਾਂ ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਸਿੰਘਾਂ ਉੱਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ਦੇ ਫੀਤੀ ਲੋਨ ਦਾ ਚਾਹ ਸੀ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨੋਂ ਬਾਜ਼ ਨਾ ਆਇਆ। ਜੁਝਾਰੂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਸੋਧਣ ਲਈ ਪੱਕੀ ਨੀਤੀ ਧਾਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਸ ਸੋਧਣ ਲਈ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। 15 ਅਗਸਤ, 1983 ਨੂੰ 1 ਵਜ ਕੇ 15 ਮਿੰਟ 'ਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਗੰਨਮੈਨ ਸਮੇਤ ਥਾਣੇ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਬਿਜਲੀ ਘਰ ਦੇ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਬਰਾਬਰ ਉੱਤੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸਟੇਨਗੰਨ ਨਾਲ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਤੇ ਗੰਨਮੈਨ ਗੋਲੀਆਂ ਵੱਜੀਆਂ। ਦੋਵੇਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਮੇਤ ਉਲਟ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ‘ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ' ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਲਾ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਲੈ ਕੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ।

ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਦੰਦ-ਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਿਆ। ਸਾਦਿਕ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਕਾਲਜ ਕੋਲੋਂ ਮੁੜਨ ਲੱਗਿਆਂ ਦੀ ਹੋਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਜੀ.ਟੀ. ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਦੁਹਾਈਆਂ ਪਾਉਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਾਂਸੀ ਤੇ ਗੰਨਮੈਨ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੀ ਤਾਂ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਸਿਪਾਹੀ ਗੰਨਮੈਨ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ।

ਪੁਲਿਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਤੰਗ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਗੁਰਸਿੱਖ ਡਾਕਟਰ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਸਾਂਸੀ ਦੇ ਕਤਲ ਵਿਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਤੋ ਹੌਲਦਾਰ

ਸੋਧੋ

ਹਾਈਜੈਕਰ ਭਾਈ ਮੁਸੀਬਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਣਖੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕੋਹ ਕੋਹ ਕੇ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ 'ਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬਚਤ ਪੁਲਿਸ ਅਵਸਰ ਅਖੌਤੀ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਰਿਟਾਇਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜਵਾਨ ਉਸ ਦੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਲਈ ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ।

29 ਅਕਤੂਬਰ, 1983 ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਚਾਹ ਵਾਲੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਚਾਹ ਪੀਤੀ, ਸਿਵਲ ਕੱਪੜੇ ਲਾਹ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ। ਮਜੀਠਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. (ਸਾਬਕਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਸੀ। ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਗੰਨਮੈਨਾਂ ਸਮੇਤ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਗੋਂ ਬਾਡੀਗਾਰਡਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਗਈ। ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਗੋਲੀ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਇਸ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿਚ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੁਕਾਨ ਅੰਦਰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਲੇਟ ਗਿਆ ਤੇ ਬਚ ਗਿਆ। ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇਕ ਹੌਲਦਾਰ ਤੇ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਆਦਮੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿਚ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਗੋਡੇ ਦੀ ਚੱਪਣੀ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਵੱਜੀ ਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬਿਠਾ ਕੇ ਬਟਾਲੇ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿਚ ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੇੜੇ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੌਕਾ-ਏ-ਵਾਰਦਾਤ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਹੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਭੱਜਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪੈਦਲ ਹੀ ਭੱਜ ਗਿਆ ਤੇ ਭੁਲੇਖੇ ਨਾਲ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਘਰ ਵੜ ਗਿਆ। ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਦੀ ਨੂੰਹ ਚੰਗੇ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ, ‘ਵੀਰ, ਘਬਰਾ ਨਾ, ਮੈਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਕੁੰਡੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਤੂੰ ਦੂਜੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨਿਕਲ ਜਾ।” ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਭੈਣ, ਆਹ ਮੇਰੀ ਸਟੇਨ ਲੁਕਾ ਦੇ ਕਿਤੇ ।”

ਬੀਬੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਲਿਆ ਵੀਰਾ, ਮੈਂ ਇਸ ਫੋਟੋ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕਾ ਦੇਨੀ ਆਂ। ਬੀਬੀ ਨੇ ਸਟੇਨ ਘਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲੱਗੀ ਵੱਡੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਵੀਰ, ਆਪਦੀ ਅਮਾਨਤ ਇਥੋਂ ਆ ਕੇ ਆਪੇ ਲੈ ਜਾਵੀਂ।”

ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਸਕੂਟਰ ਲੈ ਕੇ ਦੂਜੀ ਗਲੀ ਰਾਹੀਂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਖੂਨ ਵਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਮਸਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਪੁਲਿਸ ਨਾਕੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੰਧਾਂ ਕੋਠੇ ਟੱਪਦਾ ਹੋਇਆ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ।

ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੇ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਮੱਤਭੇਦ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਬੰਧ ਸੁਖਾਵੇਂ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਕੇ ਆਏ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੁੱਖਾ, ਸੋਢੀ ਤੇ ਮੈਂ.....। ਉਸ ਤੋਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲਣ ਲੱਗਾ, ‘ਤੈਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਵਰਜਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹਨਾਂ (ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ) ਨਾਲ ਨਾ ਜਾਇਆ ਕਰ, ਅੱਜ ਤੈਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ।” ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਫ਼ੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਲਿਆਉ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸੀ ਰਿਹਾ। ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਣ 'ਤੇ ਹੀ ਡਾਕਟਰ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਨੂੰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਟੀਮ ਤੇ ਐਂਬੂਲੈਂਸ ਲੈ ਕੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਇਹ ਸਮਾਂ ਬੋਲਣ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਸੋਢੀ ਨੇ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਨਿਕਲ ਗਏ ਆਂ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੋਢੀ। ਸੋਢੀ ਦੇ ਵੀ ਲੱਤ ਵਿਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ ਆ, ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਠੀਕ ਆਂ, ਘਬਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ ਜਾਂ ਫੜਿਆ ਗਿਆ, ਪਤਾ ਕਰੋ।

ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ 'ਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਮਝਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦਾ ਇਲਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਖ਼ੂਨ ਬਹੁਤ ਵਗ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਤ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਤੇ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਖੂਨ ਦਿੱਤਾ। ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਭੇਸ ਬਦਲ ਕੇ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦਾ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਜਾ ਕੇ ਹਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੀ ਗ਼ਲਤ-ਫਹਿਮੀ ਦੂਰ ਹੋਈ। ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਛੇਤੀ ਕਾਹਲਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਉਸ 'ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢੁਕਦੀ ਸੀ :

ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਸੂਰਮਾ ਬੜਾ ਹੈ ਸੀ

ਪਰ ਨੀਤੀ ਇਤਨੀ ਵਿਦਵਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਨੇੜੇ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਤੋਂ ਆਈ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਦੁਕਾਨ ਵਿਚ ਲੰਮੇ ਪਏ ਸਾਬਕਾ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਫ਼ਰਸ਼ 'ਤੇ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਦਾਗ਼ ਵੇਖ ਕੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਹੋਰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਗਏ ਹਨ। ਅੱਗੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਤੰਦਰੁਸਤ ਕੰਮ ਧੰਦੇ ਵਿਚ ਰੁੱਝੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਸਾਹ ਵਿਚ ਸਾਹ ਆਇਆ। ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਬੇਟੀ ਸੁਖਦੀਪ, ਇਹ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਕੀ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ? “

ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਭਾਪਾ ਜੀ, ਇਥੇ ਬਾਹਰ ਕਿਤੇ ਗੋਲੀ ਚੱਲੀ, ਇਕ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਇਆ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆ ਵੜਿਆ ਸੀ। ਆਪਣਾ ਸਕੂਟਰ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹਸਪਤਾਲ ਨੂੰ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਭੈਣ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰੋ, ਸਕੂਟਰ ਦਿਉ। ਮੈਂ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਤਰਸ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੈ ਜਾਵੋ ਵੀਰ ਜੀ।”

ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਬੇਟੀ ਸੁਖਦੀਪ, ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ, ਅੱਤਵਾਦੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਕਾਤਲਾਨਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਰੱਬ ਨੇ ਬਚਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਕ ਬਾਡੀਗਾਰਡ, ਹੌਲਦਾਰ ਤੇ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ ਇਕ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੂਹਾ ਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਕਰੋ। ਮੈਂ ਵੀ ਐਵੇਂ ਖ਼ਾਹਮਖ਼ਾਹ ਭਿੰਡਰਾਵਾਲੇ ਦੇ ਡੂੰਮਣੇ ਮਖੀਰ ਨੂੰ ਛੇੜ ਲਿਆ। ਹੁਣ ਇਹ ਖਹਿੜਾ ਈ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ। ਪੰਜ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਦਸ ਹੋਰ ਰਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ। ਮਸਲੇ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਜਾਇਜ਼ ਨਜਾਇਜ਼ ਕੰਮ ਕਰਾਉਂਦੀ ਆ ਸਰਕਾਰ, ਫੇਰ ਬੇਰ ਖਾ ਕੇ ਗਿਟਕ ਸੁੱਟਣ ਵਾਂਗ ਰਿਟਾਇਰ ਕਰ ਕੇ ਪਰਾਂ ਵਗਾਹ ਮਾਰਦੀ ਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸਾਰੀ ਕੌਮ ਨੂੰ (ਸਿੱਖ ਕੌਮ) ਹਥਿਆਰ ਫੜਾ ਦਿੱਤ ਆ। ਸਿੱਖ ਵੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਮੁਫਤ ਲਾ ਦੇ, ਤਾਰਾਮ ਤਾਂ ਹੀ ਮਰਨ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦ। ਭਿੰਦਰਵਾਜ਼ਾ ਰੋਜ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਬਦਲ ਬਦਲ ਕਹਿ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਤਰਾਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਲਾਮ ਵਿਰੁੱਧ। ਸਰਕਾਰ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਕੋਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਹੁਣ ਆਮ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਚ ਮਾਰ ਹੀ ਦੇਣਾ। ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਦਿਲੀ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਖ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲੈਣਗੇ।

ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਘਰ ਸੋਫੇ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਰੋਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਛੱਲਾ ਆਪ ਹੀ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫੋਨ ਦੀ ਘੰਟੀ 'ਟਨ ਟਰ ਵਜੀ, ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਨੇ ਫੋਨ ਚੁੱਕ ਕੇ ਹਨ ਨੂੰ ਲਾਇਆ, ਹੈਲੋ, ਕੌਣ ਅੱਗੋਂ ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਦੇ ਪਤੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਸੁਖਦੀਪ ਮੈਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮਾੜੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣੀ ਹੈ, ਭਾਪਾ ਜੀ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ

ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਭਾਪਾ ਜੀ ਠੀਕ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਲਵੋ" ਸੁਖਦੀਪ ਨੇ ਸਹੁਰੇ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ, “ਭਾਪਾ ਜੀ, ਆ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਿਓ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ”

ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੰਨ ਨੂੰ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਬੇਟਾ, ਮੈਂ ਠੀਕ ਹਾਂ, ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਦੋ ਬਡੀਗਤ ਤੇ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮਾਰ ਗਏ, ਮੈਂ ਭੁੰਜੇ ਲੇਟ ਗਿਆ ਸੀ, ਬਚਾਅ ਹੋ ਗਿਆ। ਬੇਟੇ, ਬੱਕੀ ਬੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣਾ । ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।”

ਟੈਲੀਫੋਨ ਦਾ ਰਸੀਵਰ ਰੱਖ ਕੇ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਸੇਵੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬਚਾਅ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਘਰ ਦੇ ਚੁਫੇਰੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੀ ਸਟੇਨਗੰਨ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਉਪਰ ਕੰਧ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵੱਡੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਤੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਵੰਬਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਮੱਖਣ ਦਾ ਕਤਲ

ਸੋਧੋ

ਪੁਤਲੀਘਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਮੱਖਣ ਪਦਾਰ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗਰ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਵਾਲ ਜਲਦਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਨ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਅਣਖੀ ਯੋਧੇ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵੀ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਮਕਾਨ ਲੈ ਕੇ ਪੁਤਲੀਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਰੋਟੀ ਹੋਟਲ ਤੋਂ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੱਡੀਆਂ/ਟਰੱਕਾਂ ਦੇ ਡਰਾਈਵਰ ਦੱਸਦੇ ਸਨ। ਸ਼ਸਤਰ ਇਹ ਡੱਬਾ (ਜੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਡੱਬਾਲਡਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਚ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।

26 ਸਤੰਬਰ, 1983 ਨੂੰ ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਸਕੂਟਰ 'ਤੇ ਆਇਆ ਤੇ ਸਕੂਟਰ ਦਾ ਸਟੈਂਡ ਲਾ ਕੇ ਹੋਟਲ ਅੰਦਰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਹੋਟਲ 'ਚ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਉੱਠ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਤੇ ਸੋਢੀ ਨੇ ਲਲਕਾਰਿਆ, ‘ਮੱਖਣਾ, ਭੱਜ ਲੈ ਜੇ ਭੱਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਈ ਤਾਂ। ਅਸੀਂ ਆ ਗਏ ਈ।

ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਨੇ ਹੋਟਲ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਭੱਜ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਿਵਾਲਵਰ ਦੀ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਜੋ ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਦੇ ਮੋਢੇ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘ ਗਈ। ਹੋਟਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਆਵਾਜਾਈ ਸੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਹੱਥੋਪਾਈ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਮੋਢੇ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਲੱਗਣ 'ਤੇ ਵੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਬਾਂਹ ਮਰੋੜ ਕੇ ਠੁੱਡ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਲਹੂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਮੋਢੇ 'ਤੇ ਵੱਜੀ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਖਾਕੀ ਵਰਦੀ ਖੂਨ ਨਾਲ ਰੰਗੀ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਦਰ ਵਿਚ ਲੋਕ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਦੋ ਪੇਂਡੂ ਜਿਹੋ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਹੋਲਦਾਰ ਚਾਹ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਿਵਾਲਵਰ ਨਾਲ ਕੁਝ ਗੋਲੀਆਂ ਮੱਖਣ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਮਾਰੀਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਛਾਤੀ ਵਿਚ। ਉਹ ਭਰੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਪੱਕੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਮੂੰਹ ਭਾਰ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਤੜਪ-ਤੜਪ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਉਥੇ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈ ਕੇ, ਰਾਹਗੀਰ ਤੋਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਖੋਹ ਕੇ ਭੱਜ ਜਾਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਹੋਟਲ ਦਾ ਮਾਲਕ ਲਾਈ ਮੱਥੇ `ਤੇ ਤਿਲਕ ਲਾਈ ਸਿਰ 'ਤੇ ਬੋਦੀ ਛੱਡੀ, ਤੇੜ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੀ ਲਾਲਧਾਰੀ ਵਾਲੀ ਧੋਤੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਟਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਤਲ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਡਰ ਨਾਲ ਕੰਬਦਾ ਹੋਇਆ ਖੜਾ ਹਰੇ ਰਾਮ ਹਰੇ ਰਾਮ ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਧੋਤੀ `ਚ ਹੀ ਚੂਰਨ-ਚੁਰਲ ਮੂਤੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। [27] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] [35] [36]

27 ਸਤੰਬਰ, 1983 ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਦੀ ਮਰੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਖ਼ਬਰ ਸੀ-'ਪੁਤਲੀਘਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਦੇ ਦਹਿਸ਼ਤਪਸੰਦਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੌਲਦਾਰ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੋਟਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਹੌਲਦਾਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਹਿੱਟ-ਲਿਸਟ 'ਤੇ ਸੀ। ਦਹਿਸ਼ਤਪਸੰਦ ਭੱਜ ਜਾਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲੁਕਣ ਵਾਲੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ 'ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਛਾਪੇ ਮਾਰ ਰਹੀ ਹੈ।

ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਹਮਲਾ

ਸੋਧੋ

ਕਈ ਨਾਮਵਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[37]

29 ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ, ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਮਜੀਠਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਇੱਕ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਚਾਹ ਪੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਬਦਲ ਲਏ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ। ਮਜੀਠਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਵੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਡੀਐੱਸਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ ਆਪਣੇ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨਾਲ ਬੈਠਦਾ ਸੀ।[37]

ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਟੇਨਗਨ ਨਾਲ ਡੀਐਸਪੀ ਗੁਰਬਚਨ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਲੜਾਈ ਹੋਈ। ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਭੱਜ ਕੇ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਲੇਟ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ ਸਨ। ਸਥਾਨਕ ਪੁਲਿਸ ਤੁਰੰਤ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੰਘ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ।[37]

ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗੋਡੇ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮੋਟਰਸਾਇਕਲ 'ਤੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ, ਜਦਕਿ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮੌਕੇ ਤੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੜ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਜਿਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਉਹ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਘਰ ਸੀ।[37]

ਜਦੋਂ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ ਦੀ ਨੂੰਹ ਨੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਭੱਜਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਔਰਤ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਘਰੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋ ਕੇ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁੱਜਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੰਨਾ ਖੂਨ ਵਹਿ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ, ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ ਨੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖੂਨ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ. ਬਰਾਮਦ. ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵੀ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਜਾ ਕੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਭ ਕਾਮਨਾ ਕੀਤੀ।[37]

ਵੇਦ ਪਾਲ 'ਤੇ ਹਮਲਾ

ਸੋਧੋ

ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਵੱਲੋਂ ਬੰਦ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦੌਰਾਨ 14 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ 20 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1984 ਤਕ ਹਰਿਆਣੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਲਈ ਜੁਝਾਰੂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਿਆ। ਜਾਂਬਾਜ਼ ਯੋਧੇ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦਾ ਗੇੜਾ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ ਲਾਇਆ ਤਾਂ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਸਿੱਖ ਯਤੀਮ ਨਹੀਂ, ਸੂਰਬੀਰ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਯੋਧੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਜਿਊਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਚਣੇ ਚਬਾਉਣੇ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਵੇਦਪਾਲ ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ, ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇਵੀ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. ਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਕਰਨਾਲ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਮਧੁਬਨ ਤੇ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰ ਦਲੇਰ ਮਰਦਾਂ 8 ਕਾਰ 'ਤੇ ਸਟੇਨਗੰਨ ਨਾਲ ਗਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਕਾਰ ਦਾ ਡਰਾਈਵਰ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਗਨਮੈਨ ਸਖ਼ਤ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਇਆ, ਵੇਦਪਾਲ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿਚ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੁਝਾਰੂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਹਰਿਆਣੇ ਨੂੰ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ 125 ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਮੂੰਹ ਮੁੰਨ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਲੁੱਟਣ ਦੀ ਕਮੀਨਗੀ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਦੀਵਾਲੀ ਮਨਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਿੱਖ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਚਣੇ ਚਬਾ ਕੇ ਸੱਥਰ ਵਿਛਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਕਿਆ 9 ਮਾਰਚ, 1984 ਦਾ ਹੈ। [38] [39] [40] [41]

ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦਾ ਕਤਲ

ਸੋਧੋ

2 ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਗੁਰਬਚਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ, ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਾਰਾਇਣ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਹੁ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਕੱਟੜ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. (ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਵਿਚ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੋ ਲਾਲ ਜਗਤ ਨਾਰਾਇਣ ਵਾਂਗ ਖਾਹਮਖਾਹ ਟੰਗ ਅੜਾਈ ਤੇ ਜੁਝਾਰ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਟੰਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਭੁੰਨੀ, ਧੁਰ ਦੀ ਟਿਕਟ ਦੇ ਕੇ ਨਰਕਧਾਮ ਦੀ ਗੱਡੀ ਚੜਾ ਦਿੱਤਾ।

13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਦੇ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਤੇਰਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਖੌਤੀ ਪੰਥਕ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਹੁ ਬਾਦਲ ਨੇ 25 ਅਗਸਤ, 1978 ਨੂੰ ਇਕ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਹਦਾਇਤਾਂ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ਕਿ 27 ਅਗਸਤ, 1978 ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੀਡਰ (ਭਾਵ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ) ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇ। ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੱਕਾਰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। (ਵਾਹ ਪੰਥਕ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਹੁ ਬਾਦਲ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਵਾਸਤੇ ਕਿੱਡੀ ਮਹਾਨ ਕੁਰਬਾਨੀ ਹੈ ! ਪੰਥਕ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਛੁੱਟੀ 'ਤੇ ਗਏ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਫ਼ੌਰਨ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਸਥਿਤੀ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਪੰਥਕ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ 27 ਅਗਸਤ, 1978 ਨੂੰ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਸਰਕਾਰੀ ਛਤਰ ਛਾਇਆ ਹੇਠ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਹੋਏ।

27 ਅਗਸਤ, 1978 ਨੂੰ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. (ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ) ਨੇ ਉਚੇਚੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਭਵਨ, ਰਾਣੀ ਕਾ ਬਾਗ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅੰਦਰ ਸਤਸੰਗ ਕਰਵਾਇਆ ਜੋ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਵੰਗਾਰ ਸੀ। ਸਮਾਂ ਆਪਣੀ ਚਾਲੇ ਚੱਲਦਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ। ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਫੁੰਕਾਰੇ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਇਹ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ।

14 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1984 ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੰਮਤੀ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬੰਦ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਰਿਆਣਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਭੀੜਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕੀਤਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕੇਸ ਕੱਟੇ ਗਏ। ਦੁਕਾਨਾਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਸਾੜੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਜਨ ਲਾਲ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਛਤਰ ਛਾਇਆ ਹੇਠ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚੋਂ 14 ਤੋਂ 20 ਫਰਵਰੀ ਤਕ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲ ਕਰਨ ਤੇ ਲੁੱਟਣ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। 20 ਸਿੱਖ ਕਤਲ ਕੀਤੇ, ਸਿੱਖ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਕਰਨਾਲ, ਕੈਥਲ, ਜੀਂਦ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਲੁੱਟੀਆਂ ' ਤੇ ਸਾੜੀਆਂ ਗਈਆਂ।

ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਵੱਲੋਂ ਬੰਦ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੇ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਜਲੂਸ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਦਾ ਨੰਗਾ ਨਾਚ ਨੱਚਿਆ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਜੂਮ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੋਨੇ ਦਾ ਮਾਡਲ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਬਾਨੀ ਚੌਥੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਭੰਨ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਦੂ ਹਜੂਮ ਨੇ ਬਲਦੀਆਂ ਸਿਗਰਟਾਂ ਸੁੱਟੀਆਂ, ਛਿੱਤਰ ਮਾਰੇ ਅਤੇ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੇ ਜਲੂਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ :

“ਦੁੱਕੀ ਤਿੱਕੀ ਖਹਿਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਸਿਰ 'ਤੇ ਪਗੜੀ ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ। ਕੰਘਾ ਕੜਾ ਕਛਹਿਰਾ ਕਿਰਪਾਨ ਇਹਨੂੰ ਭੇਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ।”

ਲਾਏ, ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵੰਡੇ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਹੁੱਲੜਬਾਜ਼ੀ ਵਿਰੁੱਧ

ਕੋਈ ਕੇਸ ਦਰਜ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੁਦਗ਼ਰਜ਼ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਬੰਦ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਨਾ ਵਿਖਾਈ ਤਾਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1984 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਲੰਗਰ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ-ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ 14 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ 20 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤਕ ਜੋ ਕੁਝ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਸ਼ਹਿ 'ਤੇ ਕੈਥਲ, ਜੀਂਦ, ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਜਨ ਲਾਲ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਦਾਂ :

ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਵਿਚ 24 ਸਰੂਪ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤੇ। 6 ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤੇ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ 12 ਟਰੱਕ ਤੇ 2 ਕਾਰਾਂ ਸਾੜ ਦਿੱਤੀਆਂ। 125 ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਸਿਰ ਮੁੰਨ ਕੇ ਇਥੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ। ਸੈਂਕੜੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਾੜੀਆਂ। 3 ਸਿੱਖ ਲੜਕੀਆਂ ਅਲਫ਼ ਨੰਗੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ 2 ਘੰਟੇ ਖੜੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ। 7 ਦਿਨ ਇਹ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਸਿੱਖ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਆ। ਲੜਕੀਆਂ ਰੋ ਰਹੀਆਂ, ਸੜਕ 'ਤੇ ਕੋਈ ਛੁਡਾਉਂਦਾ ਨਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ। ਜਿਹਨਾਂ ਦੀਆਂ 30-30 ਹੋਰ ਛੁਡਾਈਆਂ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਛੁਡਾਉਣ ਵਾਲੇ (ਸਿੱਖਾਂ) ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੰਗੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਗਿਆ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ। ਉੱਠ ਕੇ ਛੱਲੀ ਰਾਮ ਹੁਰਾਂ ਦੀਆਂ ਢੇਰੀਆਂ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ 20 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ। (‘ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦੁਖਾਂਤ', ਕੁਲਦੀਪ ਨਈਅਰ, 40 ਹਿੰਦੂ ਬਦਲੇ ਵਜੋਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ, ਪੰਨਾ 119) ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਖ਼ਿਆਲ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਤਰੀਕ ਹੋਣੀ ਆ ਜਾਂ ਇਕੱਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਥੇ ਕੁ ਹੋਣੀ ਆਂ, ਅੱਜ ਪਹਿਲੀ ਕਹਿੰਦੇ ਆ। ਸਵਾ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋ ਗਿਆ, 40 ਦਿਨ ਤੋਂ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਖ਼ਬਰ ਪੜ੍ਹੀ ਕਿ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਸਾੜੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਮਾਰਿਆ। ਹੁਣ ਵੀ ਤਾਂ ਭਜਨ ਉਹੋ ਈ ਆ। ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ, ਕਹਿੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਹਰਿਆਣੇ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਦੱਸੋ ? ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਫਿਟ ਬੈਠੇ ਕਿ ਨਾ। ਦਾਸ ਨੇ ਤੇ ਇਹੋ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਇਸ਼ਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਈ ਆ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਸਾੜਿਆ, ਸਾਡੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਇਜ਼ਤ ਲੁੱਟੀ ਆ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ, ਤਦੋਂ ਤਕ ਹਿਰਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਮੁੱਢ ਭਜਨ ਲਾਲ ਆ ਤੇ ਭਜਨ ਲਾਲ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਵੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬੱਚੂ ਭਾਵੇਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਘਰ ਪਾ ਲਈਂ ਜਾ ਕੇ, ਤੈਨੂੰ ਮਿਲਾਂਗਾ ਜ਼ਰੂਰ। ਸਮਾਂ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਵੱਧ ਘੱਟ ਲੱਗ ਜਾਏ। ਉਹਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਕਰਾਰ ਆ, ਹੱਥੀਂ ਜਿੱਦੇ ਸੂਤ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਉਹਦੀ ਬਾਬਤ ਜੋ ਵੀ ਹਰਜ਼ਾਨਾ ਮੈਨੂੰ ਚੁਕਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ, ਉਹ ਚੁਕਾਊਂਗਾ।

— ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ

ਜੁਝਾਰੂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾਈ ਜੁਝਾਰੂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਿਆਂ ਖਾੜਕੂ ਦਲੇਰਾਨਾ ਐਕਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. (ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ। 2 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1984 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੰਨਮੈਨਾਂ ਸਮੇਤ ਆਪਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚਲੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਣ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਕਾਹਲੇ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਦੁਕਾਨ ਅੰਦਰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਪਾਈ ਹੋਈ ਸੀ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸਟਾਰਟ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਸਮੇਂ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦੇ ਗੰਨਮੈਨ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੇ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਸ਼ੱਕ ਪੈਣ 'ਤੇ ਹੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦਾ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਟੇਨ ਦਾ ਘੋੜਾ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਕਾੜ ਕਾੜ ਕਰਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲੀਆਂ, ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ, ਉਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਖੂਨ ਨਾਲ ਰੰਗੀ ਗਈ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੇ ਧੋਖਾ ਧੋਖਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਹਿ ਕੇ ਉੱਚੀ ਡਾਡ ਮਾਰੀ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦੀ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਸਟੇਨਗੰਨ ਲਾ ਕੇ ਧੋਤੀ ਟੋਪੀ ਜਮਨਾ ਪਾਰ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ' ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਸਟੇਨਗੰਨ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਦੁਕਾਨ ਅੰਦਰ ਗਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਨੂੰ  ਾਏ ਫੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਗਦੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰੰਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਤੜਫ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਵੀ ਲੈ ਗਏ। ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸ ਦੀ ਜੀਪ ਖੜੀ ਸੀ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ' ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਟੇਨਗੰਨ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿਚ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਏ।

ਇਹ ਵਾਕਿਆ 2 ਅਪਰੈਲ, 1984 ਦਾ ਹੈ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਇਸੇ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ 14 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1984 ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਦੇ ਬੰਦ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 11 ਸਿੱਖ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸੋਨੇ ਦਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਾਡਲ ਤੋੜਿਆ ਸੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਭਜਨ ਲਾਲ

ਸੋਧੋ

ਮਾਰਚ 1984 ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਲ ਸਿੰਘ, ਦੋਵਾਂ ਬੱਬਰ ਸ਼ੇਰਾਂ, ਮਰਦ ਦਲੇਰਾਂ ਨੇ ਭਜਨ ਲਾਲ ਨੂੰ ਕਰਾਰੇ ਹੱਥ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਹਰਿਆਣੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰਾਂ ਮੋੜੀਆਂ। ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰਾ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਜਨ ਲਾਲ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤੇ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਚਾਹ ਪੀਤੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਇਰਲੈੱਸ 'ਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਤ ਜੀ ਅਸੀਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕਦੇ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਤਾਂ ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਬੱਬੂ ! ਸਾਨੂੰ ਤੇਰੀ ਤੇ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਜੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾਉਣ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਣੀ। ਵਕਤ ਆਉਣ 'ਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਨੂੰ ਕਰਾਰੇ ਹੱਥ ਵਿਖਾਵਾਂਗੇ, ਤੁਹਾਡੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਲੋੜ ਹੈ। ਵਾਪਸ ਜਰੂਰ ਆਉਣਾ ਹੈ।” ਸੰਤ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ੇਰਦਿਲ ਸੂਰਮੇ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਏ।

ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ

ਸੋਧੋ

ਸਿੱਖ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ, ਧਨਾਢ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਪਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਘਾਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਵਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਇੱਕ ਵੀ ਗੋਲੀ ਚਲਾਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਖੂਹੜ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਖੁੱਡਾ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਸੀ।[42]

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਸੂਰਜ ਸਿਨੇਮਾ ਨੇੜੇ ਪੰਜਾਬ ਐਂਡ ਸਿੰਗ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਸ਼ਰੇਆਮ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਬੈਂਕ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਸਿਨੇਮਾ ਦਾ ਮੈਨੇਜਰ ਵੀ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਨਕਦੀ ਪਾਉਣ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ ਪਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਮੈਨੇਜਰ ਦੀ ਉਹ ਨਕਦੀ ਵੀ ਲੈ ਲਈ। ਮੈਨੇਜਰ ਨੇ ਰਹਿਮ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਂ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਾਂਗਾ ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕੰਮ ਕਰ ਲਵਾਂ।" ਫਿਰ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਲਾਲਾ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਰੌਲਾ ਨਾ ਪਾਓ। ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿਆਂਗੇ।”[42]

ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ 20 ਮਿੰਟ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿਨੇਮਾ ਮੈਨੇਜਰ ਤੋਂ ਲਏ ਪੈਸੇ ਸੂਰਜ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ। ਕੈਸ਼ੀਅਰ ਨੇ ਪੈਸੇ ਗਿਣ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਰਸੀਦ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਸਿਨੇਮਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਕਦੀ ਦੀ ਰਸੀਦ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸ ਪੈਸੇ ਦੀ ਬੈਂਕ ਵੀ ਲੁੱਟ ਲਈ ਅਤੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ।[42]

ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ

ਸੋਧੋ

ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਭਾਈ ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ, ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਘੰਟਿਆਂ ਅੰਦਰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ ਕਿਸੇ ਗੁਪਤ ਟਿਕਾਣੇ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਪਾ ਲਈ। ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਹੁਣ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਆਪਣੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਮੁੱਛਾਂ ਨੂੰ ਘੁੰਗਰਾਲੇ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਢੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਡਿਪਟੀ ਪੁਲਿਸ ਕਪਤਾਨ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਜੀਪ ਵਿਚ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ ਦੇ ਟਿਕਾਣੇ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲੱਗੇ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਮਾਨਾਂਵਾਲਾ ਪੁਲ, ਜੋ ਕਿ ਜਲੰਧਰ ਰੋਡ 'ਤੇ ਸੀ, ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਨਾਕਾ ਲਗਾ ਲਿਆ। ਰਾਤ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ 10 ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾੜੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਸਫ਼ਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੰਘ ਲੰਘਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [42]

ਰਾਤ 11 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਜੀਪ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਸ ਜੀਪ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ ਨੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, "ਤੁਸੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਹੋ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ?" ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਸਰ, ਮੈਂ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਡਰਾਈਵਰ ਹਾਂ ਅਤੇ ਯਾਤਰੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।" ਫਿਰ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ ਨੇ ਕਈ ਅਸਲੀ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਵਾਂਗ ਰੁੱਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਮੂਰਖ, ਗਾਹਕ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ। ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਸਾਈਡ 'ਤੇ ਪਾਰਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਿਪਟੀ ਪੁਲਿਸ ਕਪਤਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਓ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਸਾਈਡ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਕੀਤੀ, ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ ਜੀਪ 'ਤੇ ਨੰਬਰ ਪਲੇਟ ਦੁਬਾਰਾ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਫਿਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਮੁਸਾਫਰ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਜੀਪ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ। ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਨੇ ਮਰਦ ਯਾਤਰੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਰਿਵਾਲਵਰ ਅਤੇ ਘੜੀ ਮਿਲੀ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।[42]

ਯਾਤਰੀ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਅਧਿਕਾਰੀ ਇੰਚਾਰਜ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਡਿਪਟੀ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਆਏ ਅਤੇ ਬੋਲੇ, “ਹਾਂ, ਮੈਂ ਡਿਪਟੀ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?” ਫਿਰ ਯਾਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਰ, ਮੈਂ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਦਮੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਉਹ ਹਾਂ ਜਿਸਨੇ ਸਿੰਧੀ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ। ਗੁਰਚਰਨ ਟੌਹੜਾ ਅਤੇ ਮਲਕ ਭਾਟੀਆ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ।[42]

ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਠੀਕ ਹੈ, ਇਹ ਰਿਵਾਲਵਰ ਅਤੇ ਘੜੀ ਸੋਢੀ ਦੀ ਹੈ?" ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਹਾਂ ਸਰ, ਮੈਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਅਤੇ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਸੀ।” ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ, "ਤੁਸੀਂ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ ਹੈ?" ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਸਰ, ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸੱਤ ਵਾਰ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ ਹੈ।" ਫਿਰ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਸ਼ਿੰਦਾ, ਤੂੰ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਗੱਦਾਰ ਕਹਿ ਕੇ ਮਾਰਿਆ, ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਤੈਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।" ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਹਾਂ ਸਰ, ਪਰ ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ।"[42]

ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਸ਼ਿੰਦਾ, ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਸੋਢੀ ਦੇ ਕਤਲ ਲਈ 50 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ? ਪੈਸੇ ਲਈ ਹਿੱਟ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਪਰਾਧ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨਹੀਂ, ਫੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਹਾਂ ਜੋ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਗਲਤ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ।” ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਸਰ, ਮੈਂ ਅਜਿਹੀ ਫੌਜ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ।" ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਫੌਜ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਤਨਖਾਹ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ। ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਖੁਦ ਸੋਢੀ ਨੂੰ 7 ਵਾਰ ਗੋਲੀ ਮਾਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਚੁੱਕੇ ਹੋ। ਭਾਈ ਸੋਢੀ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਵੇਲੇ ਵੀ ਅੱਗ ਬਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਸੱਤ ਟੁਕੜੇ ਕਰਾਂਗਾ।[42]

ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਜੀਪ ਵਿੱਚੋਂ ਤਲਵਾਰ ਕੱਢ ਕੇ ਬੋਲੇ, "ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ।" ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬਾਹਾਂ, ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਗੋਡਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਸੜਕ 'ਤੇ ਖਿਲਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਚੀਕਦੇ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੰਘਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਟਰੱਕ ਅਤੇ ਕਾਰਾਂ ਸ਼ਿੰਦਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਉਪਰੋਂ ਲੰਘ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਟੇਨਗਨਾਂ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜੀਪ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ। ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਦੀ ਗੂੰਜ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਗੁਰਚਰਨ ਟੌਹੜਾ ਡਰੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਬੁਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਸ਼ਿੰਦੇ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ 24 ਘੰਟਿਆਂ ਅੰਦਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਪਿੰਡ ਵੱਲਾ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।[42]

ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਤਲ

ਸੋਧੋ

30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1984 ਨੂੰ, ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਗੰਨਮੈਨ, ਹਵਾਲਦਾਰ ਮਲਖਾ, ਇੱਕ ਰਿਕਸ਼ਾ 'ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਨੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਮੇਤ ਰਿਕਸ਼ਾ ਰੋਕ ਲਿਆ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਟੇਨਗਨਾਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ, ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅੱਜ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗੇ।" ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਹਵਾਲਦਾਰ ਮਲਖਾ ਡੀਐਸਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਬੰਦੂਕ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦਾ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਅਤੇ ਹਵਾਲਦਾਰ 'ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਤੇ ਹਵਾਲਦਾਰ ਮਲਖਾ ਰਿਕਸ਼ੇ ਤੋਂ ਡਿੱਗ ਪਏ।[43]

ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਦਾ ਕਤਲ

ਸੋਧੋ

ਮਈ 1984 ਵਿਚ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਸੇਵਕ ਸਿੰਘ ਬਬਲਾ, [44] ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਹਿੰਦ ਸਮਾਚਾਰ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸਮੂਹ ਸੰਪਾਦਕ ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ, [45] ਜੋ ਕਿ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ [46] ਦੇ ਕੱਟੜ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਬੁੱਚੜਖਾਨਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸਮਾਚਾਰ ਏਜੰਸੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਚਾਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹ ਦੇਸ਼ਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਨੇ ਲਈ ਸੀ। [47]

ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ

ਸੋਧੋ

ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। [4] ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਸੇ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਇਹ ਬੰਕਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਫੌਜ ਨੇ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। [48]

ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ

ਸੋਧੋ

ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਭੱਜਣਾ

ਸੋਧੋ

ਜਲੰਧਰ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ 'ਤੇ ਹੋਏ ਹਿੰਸਕ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ 6 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। [49] [50] [51] [52] [53] ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 6 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਮਲੇ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵੱਖਰੇ ਸਨ। [45] ਮਹਿਮੂਦ ਦੀ "ਫਾਈਟਿੰਗ ਫਾਰ ਫੇਥ ਐਂਡ ਨੇਸ਼ਨ: ਡਾਇਲਾਗਜ਼ ਵਿਦ ਸਿੱਖ ਮਿਲਿਟੈਂਟਸ" ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਣਪਛਾਤੇ ਸਰੋਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਹਮਲਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [54]

ਅਰੀਜ਼ੋਨਾ, ਯੂਐਸ ਦੇ "ਦਿ ਕੋਰੀਅਰ" ਨੇ ਯੂਪੀਆਈ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 3 "ਸਿੱਖ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ" ਨੇ 3 ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜੋ 3 ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਾਥਰੂਮ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ "16 ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਗਾਰਡ ਡਰਦੇ ਹੋਏ ਡਰ ਗਏ"। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 2 ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਚੌਥੇ ਕੈਦੀ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ "ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਾਹਗੀਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 15 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਸੀ।" ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗਾਰਡ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਡਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਚੌਥਾ ਸ਼ੱਕੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਕੋਰੀਅਰ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਤੋਂ "ਤਿੰਨ ਰਾਈਫਲਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਬਮਸ਼ੀਨ ਗਨ" ਲੁੱਟ ਲਈ, ਅਤੇ ਇੱਕ 6ਵੇਂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਤਾਬ ਨਾ ਝੱਲਦਿਆਂ ਦਮ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ।

" ਵਿਲਮਿੰਗਟਨ ਮਾਰਨਿੰਗ ਸਟਾਰ " ਨੇ ਇੱਕ ਏਪੀ ਕਹਾਣੀ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 3 "ਸਿੱਖ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ" ਨੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ 4 ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਦੋ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ "ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਗੇਟ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਹਮਲਾਵਰ ਭੱਜ ਗਏ", ਅਤੇ 4 ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਵਿਅਕਤੀ, ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਸਮੇਤ। ਦਿ ਸਟਾਰ ਨੇ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼ੱਕੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤਹਿਤ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਦਿ ਸਟਾਰ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਐਸਸੀ ਅਗਰਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 4 ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਲੇਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕੰਪਾਊਂਡ ਦੀਵਾਰ ਉੱਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਨੇ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਟਾਇਲਟ ਵੱਲ ਲੈ ਗਈ। ਰਿਪੋਰਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ ਕਿ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ "ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 50 ਰਾਊਂਡ ਫਾਇਰਿੰਗ" ਕੀਤੀ। [45]

"ਯੂਜੀਨ ਰਜਿਸਟਰ-ਗਾਰਡੀਅਨ" ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਐਸ.ਸੀ. ਅਗਰਵਾਲ ਨੇ ਇੱਕ ਟੈਲੀਫੋਨ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ 3 ਜਾਂ ਵੱਧ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮਈ 1984 ਵਿੱਚ ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ 4 ਬਚਾਓ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਪੁਲਿਸ ਪਾਸੋਂ 3 ਰਾਈਫਲਾਂ। [53]

ਇਹ ਇਕੋ ਘਟਨਾ ਰੋਬੇਰੀਓ ਦੀ "ਬੁਲੇਟ ਫਾਰ ਬੁਲੇਟ" ਨੀਤੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣ ਗਈ। [55]

ਕੇਸੀਐਫ ਦੀ ਅਗਵਾਈ

ਸੋਧੋ

ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨੇਤਾ, ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਦੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਗਾਇਬ ਹੋਣ ਜਾਂ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। [1] [3]

ਇੱਕ ਅਣਪਛਾਤੇ ਲੇਖਕ ਨੇ "ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਉਤਪਤੀ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ" ਵਿੱਚ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਲਾਭ ਸਿੰਘ "ਸ਼ਾਇਦ" ਨੇ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧ ਬਣਾਏ ਰੱਖੇ ਹਨ। [10]

ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ KCF ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਅਤੇ KCF ਨੂੰ "ਇਕਸਾਰ" ਅਤੇ "ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ" ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ 6 ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਜਨਰਲ ਵੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਸ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਕੇਸੀਐਫ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।[56]

ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਸੂਚਕ ਜੋ ਮਨਬੀਰ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ, ਨੂੰ KCF ਦੁਆਰਾ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ 2 ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਤੀਜਾ ਬੱਚਾ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ।[57]

ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਕਤਲ

ਸੋਧੋ

1984 ਵਿੱਚ, ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ਨੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਸੀ - ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਫੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਭਾਰੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ। ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਫੌਜ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਣੇ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।[58] [59] 10 ਅਗਸਤ 1986 ਨੂੰ, ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਸੁੱਖਾ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਘਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਮਲਾਵਰ ਮੋਟਰ ਸਕੂਟਰਾਂ 'ਤੇ ਉਸਦੀ ਕਾਰ ਦੇ ਕੋਲ ਆਏ ਅਤੇ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਜਾਂ ਨੌਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਰ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਕਾਰਨ ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, ਜੋ ਕਿ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੀ, ਉਸਦੀ ਪਿੱਠ ਅਤੇ ਪੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵੈਦਿਆ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੂਚੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਨੰਬਰ ਚਾਰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਲਈ। ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[60][61][62][63][64]

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ

ਸੋਧੋ

ਸਤੰਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਤਲਵਾੜਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ 29,000 ਰੁਪਏ (2023 ਵਿੱਚ 386,000 ਰੁਪਏ। 2023 ਵਿੱਚ 4,700 ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਚੋਰੀ ਹੋ ਗਏ।[65]

29 ਸਤੰਬਰ 1986 ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਤਰ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।[66]

ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਲਵਾੜਾ ਵਿੱਚ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਦੀ ਖੁਦ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਪੁਲਿਸ ਮੁਤਾਬਕ 4 ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟਿਆ ਅਤੇ 2 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 2 ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਲੁੱਟ ਦੀ ਵਾਰਦਾਤ ਦਿਨ ਦਿਹਾੜੇ ਹੋਈ ਹੈ। $176,000 ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ ਚੋਰੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। (2023 ਵਿੱਚ $488,000 USD)[67][68]

ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚੋਂ 1,023,000 ਰੁਪਏ (2023 20,392,784 ਰੁਪਏ ਜਾਂ 2023 US $250,000) ਲੁੱਟ ਲਏ।[69]

ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਮਿਲਰ ਗੰਜ ਸ਼ਾਖਾ ਤੋਂ 800,000 ਰੁਪਏ (2023 ਵਿੱਚ 10,650,000 ਰੁਪਏ। 2023 ਵਿੱਚ 130,000 ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਲੁੱਟ ਲਏ।[70]

ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ 'ਤੇ ਹਮਲਾ

ਸੋਧੋ

ਹਾਲਾਂਕਿ ਖਾਤੇ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੈ, 3 ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਨੂੰ, ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ-ਜਨਰਲ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ 'ਤੇ ਜਲੰਧਰ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। [71] ਇੱਕ ਗਾਰਡ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਰਿਬੇਰੋ, ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਰਿਬੇਰੋ ਦਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਮਾਮੂਲੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। [72] [73] [74] [75] ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ। [76] ਕੇਸੀਐਫ ਆਗੂ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। [77] [78]

ਪੁਲਿਸ 'ਤੇ ਹਮਲਾ

ਸੋਧੋ

ਨਵੰਬਰ 1986 ਵਿੱਚ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਮਾਚਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫੋਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਗਸ਼ਤ ਦੇ 4 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ।[79]

ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਚੰਦ ਕਟੋਚ ਦੀ ਹੱਤਿਆ

ਸੋਧੋ

11 ਜਨਵਰੀ 1987 ਨੂੰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖਾੜਕੂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਚੰਦ ਕਟੋਚ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਟੋਚ ਦੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸਥਿਤ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਨੇੜੇ 3 ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਕੂਟਰ 'ਤੇ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਕਟੋਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਰਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੋਹਰ ਵਾਲਾ ਪੱਤਰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਤਲ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[24][80]

ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟ

ਸੋਧੋ

ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਸੀ [5] ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਸੀ, ਲਗਭਗ 60 ਦੇ ਕਰੀਬ ਮਿਲੀਅਨ (2023 ਵਿੱਚ 58 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਲਗਭਗ 984.5 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ- 2023 ਵਿੱਚ US $4.5 ਮਿਲੀਅਨ ਲਗਭਗ US $12 ਮਿਲੀਅਨ) ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਮਿਲਰ ਗੰਜ ਸ਼ਾਖਾ ਤੋਂ; [5] ਇਸ ਚੋਰੀ ਹੋਏ ਪੈਸੇ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਦਾ ਸੀ। [6] [7] ਇਸ ਨੂੰ ਲਿਮਕਾ ਬੁੱਕ ਆਫ਼ ਰਿਕਾਰਡਜ਼ ਵਿੱਚ "ਉਤਸੁਕਤਾ ਅਤੇ ਅਜੂਬਿਆਂ" ਦੇ ਤਹਿਤ "ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟ" ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [81] ਇਸ ਲੁੱਟ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ [82] ਅਤੇ ਏਕੇ-47 ਰਾਈਫਲਾਂ ਖਰੀਦਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ। [9] ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਅਕਸਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਦੇਣ ਲਈ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। [6]

ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਸਨ-ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ "12 ਤੋਂ 15 ਸਿੱਖ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਅਤੇ ਸਬਮਸ਼ੀਨ ਗਨ ਅਤੇ ਰਾਈਫਲਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 4.5 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਲੈ ਕੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ।" "ਕੋਈ ਵੀ ਜ਼ਖਮੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ." ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ "ਇੱਕ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰਾ ਅਪਰੇਸ਼ਨ" ਦੱਸਿਆ। [7]

ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਡਕੈਤੀ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ, ਮਥਰਾ ਸਿੰਘ, [83] ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ, [84] ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਵਾ, [85] ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬੁੰਡਾਲਾ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ, ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ, [86] ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਗਾਮਾ [87] [86] ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ। [88]

ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਦੇ ਹੋਏ

ਸੋਧੋ

30 ਮਾਰਚ 1987 ਨੂੰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਲਲਿਤ ਮਾਕਨ, ਅਰਜੁਨ ਦਾਸ, ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। 15 ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜੋ ਸਬਮਸ਼ੀਨ ਗਨ ਅਤੇ ਪਿਸਤੌਲਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸਨ, ਨੇ ਇੱਕ ਰੂਜ਼ ਪੁਲਿਸ ਵੈਨ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦੋ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦੇਣਗੇ। ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਭੱਜ ਗਏ।[89][90]

ਸਿੱਖ ਨੈਤਿਕ ਮਰਯਾਦਾ

ਸੋਧੋ

1987 ਦੇ ਮਾਰਚ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਕੇਸੀਐਫ ਨੇ ਇੱਕ 13 ਨੀਤੀ ਸਿੱਖ ਨੈਤਿਕ ਕੋਡ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦਾ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨੱਚਣ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ, ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ, ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੀਟ, ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਅਤੇ ਸੇਵਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੋਡ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਕਪੜੇ ਪਹਿਨਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟ, ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਮੇਨੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ 2 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਮਾਨ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 6 ਮਾਰੇ ਗਏ, 60 ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਾੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਅਤੇ 1,500 ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਜਾਂ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[91]

ਅਦਾਲਤ 'ਤੇ ਹਮਲਾ

ਸੋਧੋ

27 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1987 ਨੂੰ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਾਲਤ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ 3 ਮੈਂਬਰਾਂ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਣਾ, ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਹਮਲਾ 3 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਅਤੇ ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਛਿੜਕਿਆ। KCF ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਇੱਕ ਅਣਪਛਾਤੇ ਰਿਕਸ਼ਾ ਚਾਲਕ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ 2 ਅਧਿਕਾਰੀ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ।[92][93]

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ

ਸੋਧੋ

5 ਮਈ 1987 ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਤੋਂ 850,000 ਰੁਪਏ (2023 ਵਿੱਚ 10,400,000 ਰੁਪਏ. 2023 ਵਿੱਚ 126,500 ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਲੁੱਟ ਲਏ।[94]

ਕਾਮਰੇਡ ਦਾ ਕਤਲ

ਸੋਧੋ

ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਆਗੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦਾ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕਿਹਾ।"[95]

  • ਸਤੰਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਕੇਸੀਐਫ, ਜਿਸਦਾ ਆਗੂ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਇਕ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਆਗੂ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।[96][97]
  • ਸਤੰਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ) ਨਿਊ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਦਾ ਇੱਕ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਸੂਬਾ ਪੱਧਰੀ ਆਗੂ ਸੀ ਅਤੇ ਹੀਰਾਵਾਲ ਦਾਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਬਲਦੇਵ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇੜੇ ਉਸਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 4 ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਸੈਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਵਾਲ-ਵਾਲ ਬਚ ਗਿਆ।.[98][99][100][101]
  • 19 ਮਈ 1987 ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਨੇ ਦੀਪਕ ਧਵਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਦੇ ਸਟੇਟ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਧਵਨ ਸੰਘੇ ਨੇੜੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਟਰ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਸਨ। ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਉਸ ਕੋਲ ਆਏ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੌੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸਨੇ ਭੱਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ।[102][103][104][105][106]
  • 22 ਜੁਲਾਈ, 1987 ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਫਾਰਮ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸ. ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਧੀ ਸਾਰੇ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਦੋ ਹੋਰ ਧੀਆਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਪਰ ਉਸ ਦਾ 5 ਸਾਲਾ ਪੁੱਤਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਲਾਨ 'ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ 'ਚ ਇਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਇੱਕ ਨੋਟ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[107][108]
  • ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸਤੰਬਰ 1987 ਵਿੱਚ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲਾਂ 'ਤੇ ਆਏ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।[109][110]
  • 17 ਮਾਰਚ 1988 ਨੂੰ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਪੱਡਾ ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ, ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ) ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫਰੰਟ ਦਾ ਆਗੂ ਸੀ। ਜੈਮਲ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।[111]
  • 23 ਮਾਰਚ 1988 ਨੂੰ ਪਾਸ਼, ਜਿਸਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਸੀ, ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪਾਸ਼ "ਅਤਿ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ" ਦਾ ਸਮਰਥਕ ਸੀ। ਉਹ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਲਿਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਆਲੋਚਕ ਸੀ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਤਲ ਦਾ ਅਫਸੋਸ ਜਤਾਇਆ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।[112][113][114]

ਮੌਤ

ਸੋਧੋ

ਜੂਨ 1988 ਵਿੱਚ, ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਉੱਚ ਪੁਜਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, [48] ਪਰ 12 ਜੁਲਾਈ 1988 ਨੂੰ ਉਹ ਟਾਂਡਾ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਨੇੜੇ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ [115] [116] । [48] [117] [118] [119]

ਉਸ ਸਮੇਂ, ਉਹ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ, ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੇ ਕਤਲ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ ' ਤੇ ਇੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸੀ। [48] ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਸੁਰੇਸ਼ ਅਰੋੜਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਅਸੀਂ ਕੇਸੀਐਫ ਦੀ ਕਮਰ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਤਿਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੌਫ਼ਨਾਕ ਸੀ।" [48]

ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਨੇ ਇੱਕ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਕੈਨੇਡਾ ਚਲੇ ਗਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦਾ ਸਹੁਰਾ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਗੁਆਂਢੀ ਨੇ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ "ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ" ਕੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਹੁਰੇ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਘਰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਜਾੜ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। [17]

ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਅਤੇ ਵੱਸਮ ਸਿੰਘ ਜ਼ਫ਼ਰਵਾਲ ਨੇ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਆਰੰਭੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਭੋਗ ਸਮਾਗਮ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਹੋਣਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਨੇੜੇ ਝਬਾਲ ਵਿਖੇ 221 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਭੋਗ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[120]

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਨੇ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, 'ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਮਹਾਨ ਹੈ। ਭੱਜਣ ਵਾਲਾ ਮੁੜ ਮੁੜ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।' ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ 'ਅੰਤ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨੀ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨ ਅਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ' ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਤੇ ਅਮਲ ਕੀਤਾ। ਭੋਗ ਸਮਾਗਮ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ 21 ਜੁਲਾਈ 1988 ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿਖੇ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਇਸ ਬਹਾਦਰ ਸਿਪਾਹੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।"[121]

ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੰਵਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਨੇ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦਾ ਆਗੂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। [13]

ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਇੰਡੀਆ ਨੇ ਜੁਲਾਈ 2006 ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ "ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ" ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਲਈ ਇੱਕ ਭੋਗ (ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਰੋਹ) ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। [122]

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

ਸੋਧੋ

ਫੁਟਨੋਟ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ 1.0 1.1 Mahmood 1997
  2. ↑ "India's most-wanted terrorist captured". New Straits Times Foreign News Service. 11 August 1986. Retrieved 23 January 2016.[permanent dead link]
  3. ↑ 3.0 3.1 Atkins, Stephen E. (2004). Encyclopedia of modern worldwide extremists and extremist groups (illustrated ed.). Greenwood Publishing Group. p. 242. ISBN 9780313324857. Retrieved 26 June 2009.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Mahmood 1997
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 Singh, Gurpreet 1996
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 "Sikh Separatists Masquerade as Police to Stage India's Biggest Bank Robbery". Los Angeles Times. 13 February 1987. Archived from the original on 22 ਅਕਤੂਬਰ 2012. Retrieved 23 January 2016. Sikh(bracketed) separatists dressed as police officers looted a bank Thursday and escaped with $4.5 million, the biggest bank heist in Indian history, officials said. Bank robberies have been a major means of financing the Sikh militants' violent campaign for a separate state they call Khalistan. Bank robberies occur almost every week in Punjab.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 "Sikhs rob India bank of $4.5 million". Chicago Sun-Times. 13 February 1987. Archived from the original on 21 October 2012. Retrieved 21 March 2018.
  8. ↑ "SGPC honours kin of Vaidya's assassins". Tribuneindia.com. 9 October 2008. Retrieved 23 January 2016.
  9. ↑ 9.0 9.1 Dhillon, Kirpal (2006). Identity and Survival: Sikh Militancy in India 1978–1993. Pa. Penguin India. ISBN 978-0-14-310036-2. Retrieved 23 January 2016.
  10. ↑ 10.0 10.1 Genesis of terrorism: an analytical study of Punjab terrorists. Patriot. 1988. ISBN 9788170500674. Retrieved 23 January 2016. ...(KCF) which is headed by General Labh Singh alias Sukhdev Singh alias Sukha Sipahi. Perhaps he continued to maintain his links with the Babbar Khalsa also.
  11. ↑ 11.0 11.1 Taylor & Francis (1991). The Journal of Commonwealth & comparative politics, Volume 29. Frank Cass. Retrieved 23 January 2016.
  12. ↑ Puri, Harish K.; Judge, Paramjit S. (3 September 2008). Social and political movements by Harish K. Puri, Paramjit S. Judge, Page 391. ISBN 978-81-7033-633-4. Retrieved 23 January 2016.
  13. ↑ 13.0 13.1 Walia, Varinder; Puri, Gurbax (9 March 2001). "Normalcy a bliss for Panjwar family". Tribuneindia.com. Retrieved 23 January 2016.
  14. ↑ Singh, Gurpreet 1996
  15. ↑ "Ajmer Singh's new work engages with 1984 Catastrophe". World Sikh News. Archived from the original on 4 January 2010. Retrieved 23 January 2016.
  16. ↑ "Gursikhs and Inspirational Living". Ektaone.com. Archived from the original on 25 June 2009. Retrieved 23 January 2016.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 Walia, Varinder; Gurbaxpuri (8 March 2001). "Kin of slain Babbar Khalsa chief shift abroad". The Tribune (Tribune News Service). Retrieved 23 January 2016.
  18. ↑ 18.0 18.1 Singh, Gurpreet 1996
  19. ↑ Bhular, Sukhdev Singh. Amar Shaheed General Labh Singh (in Punjabi). Gurmat Pustak Bhandar. p. 13.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  20. ↑ Bhular, Sukhdev Singh. Amar Shaheed General Labh Singh (in Punjabi). Gurmat Pustak Bhandar. p. 13.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  21. ↑ Marty, Martin E.; Appleby, R. Scott (1 July 1996). Fundamentalisms and the State: Remaking Polities, Economies, and Militance (1 ed.). University of Chicago Press. p. 272. ISBN 978-0226508849.
  22. ↑ "Akali ex-minister attends Nirankari meet function Dal Khalsa sees red". The Tribune. 6 October 2002. Retrieved 5 September 2014.
  23. ↑ 23.0 23.1 23.2 Chima, Jugdep S (2010). The Sikh Separatist Insurgency in India: Political Leadership and Ethnonationalist Movements. New Delhi: SAGE Publication. pp. 41–44. ISBN 9788132105381.
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 "October 28, 1982, Forty Years Ago: Nirankari shot". The Indian Express (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2022-10-28. Retrieved 2023-06-01.
  25. ↑ 25.0 25.1 ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ in Punjabi by Maninder Singh Baja
  26. ↑ 26.0 26.1 Ajit Newspaper July 15, 1988
  27. ↑ Sandhu, Ranbir Singh (1999-08-01). Struggle for Justice: Speeches and Conversations of Sant Jarnail Singh Khalsa Bhindranwale (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Sikh Educational & Religious Foundation. p. 310. ISBN 978-0-9672874-1-6.
  28. ↑ "Punjab Police Martyrs". Archived from the original on 2019-09-14.
  29. ↑ Sandhu, Ranbir Singh (1999-08-01). Struggle for Justice: Speeches and Conversations of Sant Jarnail Singh Khalsa Bhindranwale (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Sikh Educational & Religious Foundation. pp. 31–32. ISBN 978-0-9672874-1-6.
  30. ↑ White Paper on the Punjab Agitation (in English). 1984.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  31. ↑ ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ in Punjabi by Maninder Singh Baja
  32. ↑ Ajit Newspaper July 15, 1988
  33. ↑ Singh, Narain; Singh, Dr. Karamjit. ਪੰਤਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਃ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਲਹਿਰ. Gurmat Pustak Bhandar. p. 658.
  34. ↑ Singh, Narain. Singh Garaj (in Punjabi). Singh Brothers. p. 112.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  35. ↑ "ਹੌਲਦਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮਾਰਿਆ". Daily Punjab Times. 27 September 1983.
  36. ↑ Link (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). United India Periodicals. 1983. p. 19.
  37. ↑ 37.0 37.1 37.2 37.3 37.4 www.DiscoverSikhism.com. Sher Dil - Shaheed Bhai Surinder Singh Sodhi (in Punjabi). pp. 63–71.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  38. ↑ WSN. "Sant Bhindranwale's associates arrested". SIKH HERITAGE EDUCATION (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2023-06-19.
  39. ↑ White Paper on the Punjab Agitation (in English). 1984. p. 138.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  40. ↑ Alexander, Padinjarethalakal Cherian (2004). Through the Corridors of Power: An Insider's Story (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). HarperCollins Publishers. p. 281. ISBN 978-81-7223-550-5.
  41. ↑ Singh, Narain; Singh, Dr. Karamjit. ਪੰਤਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਃ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਲਹਿਰ. Gurmat Pustak Bhandar. p. 667.
  42. ↑ 42.0 42.1 42.2 42.3 42.4 42.5 42.6 42.7 42.8 ਸ਼ੇਰ ਦਿਲ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ
  43. ↑ www.DiscoverSikhism.com. Sher Dil - Shaheed Bhai Surinder Singh Sodhi (in Punjabi). pp. 110–111.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  44. ↑ Bharadwaj, Ajay (27 August 2004). "Babla's escape revives fear of militant strikes". The Times of India. Archived from the original on 24 October 2012. Retrieved 23 January 2016.
  45. ↑ 45.0 45.1 45.2 "Sikhs Kill 6 on Courthouse Steps". Associated Press (Wilmington Morning Star). 6 April 1986. Retrieved 23 January 2016.[permanent dead link]
  46. ↑ "India editor slain as violence spreads". Chicago Tribune. 13 May 1984. Archived from the original on 21 ਅਕਤੂਬਰ 2012. Retrieved 23 January 2016. Rioting Hindus set fire to 15 Sikh shops, a bank a library and 15 buses in the city of Jullundur Saturday after terrorists killed a newspaper editor who wrote that Punjab state has become a slaughterhouse. The editor, Ramesh Chander, was shot by four men with...
  47. ↑ "Murder prompts riot". Wilimington Morning Star. 13 May 1984. Retrieved 23 January 2016.[permanent dead link]
  48. ↑ 48.0 48.1 48.2 48.3 48.4 "Top Sikh extremist shot dead by Indian police". New Straits Times. 13 July 1988. Retrieved 23 January 2016.[permanent dead link]
  49. ↑ "The World, section 1". Los Angeles Times. 6 April 1986. Archived from the original on 23 ਅਕਤੂਬਰ 2012. Retrieved 23 January 2016. Sikh extremists shot their way into a courthouse in the Punjab city of Jullundur, killed six policemen and freed three prisoners accused of killing a Hindu editor, authorities said.
  50. ↑ Chicago Tribune Wires; NEWS (5 April 1986). "SIKH GUNMEN SLAY 6 COPS IN PUNJAB". Chicago Tribune. p. 14. Archived from the original on 21 ਅਕਤੂਬਰ 2012. Retrieved 23 January 2016.{{cite news}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  51. ↑ "Terrorists kill 6 policemen, free prisoners". Ludington Daily News. 4 April 1986. p. 8. Retrieved 23 January 2016.[permanent dead link]
  52. ↑ "Sikhs kill 6, free 3 prisoners". The Spokesman-Review and Spokane Chronicle. 6 April 1986. p. A6.[permanent dead link]
  53. ↑ 53.0 53.1 "Sikh extremists kill 6 policemen, free 3 prisoners". Eugene Register-Guard. 6 April 1986. Archived from the original on 17 July 2012. Retrieved 21 October 2020.
  54. ↑ Mahmood 1997
  55. ↑ Gupta, G. V. (7 March 1999). "Book Review:Bullet for Bullet: My Life as a Police Officer:'Bullet-for-bullet is not my baby'". Tribuneindia.com. Retrieved 23 January 2016.
  56. ↑ "Another key leader dies but terrorism survives in Punjab". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-20.
  57. ↑ "Sikh extremists kill six in a family - UPI Archives". UPI (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-21.
  58. ↑ "Operation Bluestar, 20 Years On". Rediff.com.
  59. ↑ "Operation Bluestar, 20 Years On". Rediff.com.
  60. ↑ Associated Press. "Shrine Leader Killed in Ambush", The Dallas Morning News, 11 August 1986.
  61. ↑ Weisman, Steven R. "A Top Indian General is Assassinated", Seattle Post-Intelligencer, 11 August 1986.
  62. ↑ Sun-Times Wires. "Sikhs kill ex-army chief, massacre revenge hinted", Chicago Sun-Times, 11 August 1986.
  63. ↑ Associated Press. "General cremated; Sikhs admit to killing", c/o Houston Chronicle, 11 August 1986.
  64. ↑ "The Vaidya Murder Case: Confirming Death Sentences", India Abroad. (New York edition). New York, N.Y.: 24 July 1992. Vol.XXII, Issue. 43; pg.20.
  65. ↑ Frontline (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). S. Rangarajan for Kasturi & Sons. 1997-07-25. p. 113.
  66. ↑ Perspectives on Human Rights (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Anamika Publishers & Distributors. 2000. p. 93. ISBN 978-81-86565-80-3.
  67. ↑ "Sikh Terrorists Rob Bank, Kill Five". AP NEWS (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-11.
  68. ↑ "Sikh extremists kill three in bank robbery". UPI (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-11.
  69. ↑ India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Living Media India Pvt. Limited. 1988. p. 32.
  70. ↑ Pettigrew, Joyce J. M. (1995). The Sikhs of the Punjab : unheard voices of State and guerrilla violence. Internet Archive. London ; Atlantic Highlands, N.J. : Zed Books. p. 82. ISBN 978-1-85649-355-0.
  71. ↑ Belle, G.G. (3 October 1986). "Disguised Sikhs attack compound of police chief". The Free-Lance Star. p. 3. Archived from the original on 13 July 2012. Retrieved 1 October 2009.
  72. ↑ "Boca Raton News - Google News Archive Search". news.google.com.[permanent dead link]
  73. ↑ "Spokane Chronicle - Google News Archive Search". news.google.com.[permanent dead link]
  74. ↑ "The Free Lance-Star - Google News Archive Search". news.google.com.[permanent dead link]
  75. ↑ Tempest, Rone (4 October 1986). "Aide Battling Sikh Terrorism Survives Attack". Los Angeles Times.
  76. ↑ "The Spokesman-Review - Google News Archive Search". news.google.com.[permanent dead link]
  77. ↑ Walia, Varinder (25 January 2002). "Panjwar village hums with poll activity". Tribuneindia.com. Retrieved 30 September 2009. ...who was responsible for the attack on Mr J.F. Rebeiro, the then DGP...
  78. ↑ The Windsor Star (24 April 2008). "India files complaint over 'martyrs' parade". Canada.com. Archived from the original on 23 January 2016. Retrieved 23 January 2016. One of those featured – Gen. Labh Singh – led the assassination attempt on the director-general of Punjab police, Julio Ribeiro, in 1986.
  79. ↑ "Sikh separatists claim responsibility for slaying of police - UPI Archives". UPI (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-15.
  80. ↑ Keesing's Record of World Events (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Longman. 1987. p. 35250.
  81. ↑ Limca Book of Records. Bisleri Beverages Ltd. 1999. Retrieved 23 January 2016.
  82. ↑ Kumar, Ram Narayan (1997). The Sikh unrest and the Indian state: politics, personalities, and historical retrospective. Ajanta Publications,India. p. 445. ISBN 9788120204539. It was only after the big bank robbery at Ludhiana in February 1987 that they could purchase sophisticated weapons; there was only one sten gun in the entire state.
  83. ↑ Asian Recorder, Issue 28. K. K. Thomas at Recorder Press. 1987. Retrieved 23 January 2016.
  84. ↑ "Paramjit Singh Panjwar (Khalistan Commando Force)". The Indian Express. 4 December 2008. Retrieved 23 January 2016.
  85. ↑ Asian recorder – Google Books. 26 August 2008. Retrieved 23 January 2016.
  86. ↑ 86.0 86.1 "Killers of Lalit Maken held" (PDF). Archived from the original (PDF) on 13 July 2011. Retrieved 20 September 2009.
  87. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named expressindia1
  88. ↑ "News & Current Events". Ministry of Truth. Archived from the original on 6 May 2010. Retrieved 23 January 2016.
  89. ↑ "Sikh militants stopped a police van in northern Punjab... - UPI Archives". UPI (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-21.
  90. ↑ Archives, L. A. Times (1987-03-31). "Convoy Ambushed; Sikh Extremist Freed". Los Angeles Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2023-05-21.
  91. ↑ "Sikh militants in Punjab, putting a moral edge on... - UPI Archives". UPI (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-21.
  92. ↑ "Sikh gunmen storm court building and free three jailed colleagues - UPI Archives". UPI (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-21.
  93. ↑ "Sikhs free imprisoned colleagues in shootout - UPI Archives". UPI (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-21.
  94. ↑ "KCF ultra acquitted in bank robbery case - Indian Express". archive.indianexpress.com. Retrieved 2023-05-14.
  95. ↑ "Killing of communist leaders in Punjab makes Left parties more firm in opposing terrorism". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-14.
  96. ↑ Ralhan, O. P. (2002). Encyclopaedia of Political Parties. pp. 1165–1171. ISBN 81-7488-865-9.
  97. ↑ "Sikh Extremists Kill Second Communist Leader". AP NEWS (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-14.
  98. ↑ "Gunned down by Khalistani terrorists, Baldev Singh Mann also fought state repression" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-14.
  99. ↑ "Sikh Extremists Kill Second Communist Leader". AP NEWS (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-14.
  100. ↑ "Militancy Scenario in Punjab" (PDF). Punjab Government. 21 April 2007. Retrieved 15 June 2015.
  101. ↑ "Bleeding Punjab : A Report to the Nation" (PDF). Communist Party of India (Marxist–Leninist). September 1992. Retrieved 1 October 2018.
  102. ↑ Institute for Defence Studies & Analysis. Institute for Defence Studies. 1987. p. 987, 994.
  103. ↑ CPI(M) in Punjab: The Martyrs of the Struggle for National Unity. Communist Party of India (Marxist). 1987. p. 20.
  104. ↑ "Ghosts of Khalistan". The Hindu. 8 October 2012. Retrieved 16 June 2015.
  105. ↑ "No change in Punjab under President's rule, terrorists kill three people in Tarn Taran area". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-14.
  106. ↑ ਜੋ ਲਾਰੇ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ book in Punjabi by Loveshinder Singh Dalewal
  107. ↑ "Nine killed in Sikh terror attacks - UPI Archives". UPI (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-05-14.
  108. ↑ Archives, L. A. Times (1987-07-23). "The World". Los Angeles Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2023-05-14.
  109. ↑ Documents of the Communist Movement in India: 1987-1988 (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). National Book Agency. 1997. p. 359. ISBN 978-81-7626-000-8.
  110. ↑ CPI(M) in Punjab: The Martyrs of the Struggle for National Unity (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Communist Party of India (Marxist). 1987. p. 27.
  111. ↑ "Gurpreet Singh: Khalistani separatists' killings leave a legacy of sorrow in Canada and the U.S." The Georgia Straight (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2013-06-09. Retrieved 2023-05-14.
  112. ↑ "Revolution is a Poem: Why a Punjabi poet killed by Khalistanis is ruffling feathers in contemporary India?". The Indian Express (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2017-10-08. Retrieved 2023-05-21.
  113. ↑ Bhardwaj, Deeksha (2018-09-09). "On Pash's birthday, remembering the fiery poet killed so young by terrorists". ThePrint (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2023-05-21.
  114. ↑ "Paash's relative seeks clemency for Bhullar". Hindustan Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2013-04-18. Retrieved 2023-05-21.
  115. ↑ Martha Crenshaw, ed. (1 January 1995). Terrorism in Context. Pennsylvania State University Press. p. 399. ISBN 978-0-271-01015-1. Retrieved 30 May 2009.
  116. ↑ Puneet Singh Lamba. "A Timeline of Sikh Religious and Political History". The Sikh Times. Retrieved 23 January 2016.
  117. ↑ Gill, K.P.S. (May 1999). "Endgame In Punjab: 1988–1993". Faultlines. 1 (1). Institute for Conflict Management: 29. Retrieved 25 June 2009.
  118. ↑ "Punjab Backgrounder". Satp.org. Retrieved 23 January 2016.
  119. ↑ Herald Wire Services (13 July 1988). "IN THE WORLD, front section". The Miami Herald (FINAL ed.). p. 2A. Security forces killed one of India's most wanted Sikh militants Tuesday and said his death was a major blow to the biggest group fighting for an independent Sikh homeland in Punjab state. They said Sukhdev Singh, a self-styled "lieutenant general" of the Khalistan Commando Force, was shot dead when he tried to evade a police patrol in the state's Hoshiarpur district.
  120. ↑ Pettigrew, Joyce J. M. (1995). The Sikhs of the Punjab : unheard voices of State and guerrilla violence. Internet Archive. London ; Atlantic Highlands, N.J. : Zed Books. pp. 201–202. ISBN 978-1-85649-355-0.
  121. ↑ Pettigrew, Joyce J. M. (1995). The Sikhs of the Punjab : unheard voices of State and guerrilla violence. Internet Archive. London ; Atlantic Highlands, N.J. : Zed Books. pp. 201–202. ISBN 978-1-85649-355-0.
  122. ↑ Banerjee, Ajay. "MSP hike rejected as too meagre". tribuneindia.com. Archived from the original on 4 ਮਾਰਚ 2016. Retrieved 23 January 2016. Sources in the Punjab Police said at least six bhog ceremonies had been conducted in the past few months and their growing number had caused worry. These include the bhog to remember "general" Labh Singh of the Khalistan Commando Force
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਲਾਭ_ਸਿੰਘ&oldid=765764" ਤੋਂ ਲਿਆ