ਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
ਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ, ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਖੇਤਰ, ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸੌਰਸੇਨੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈਆਂ।[1] ਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਦੀਆਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ 22 ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
| ਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | |
|---|---|
| ਭੂਗੋਲਿਕ ਵੰਡ | ਹਰਿਆਣਾ,ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ , ਬਿਹਾਰ,ਬ੍ਰਜ,ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ, |
| ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਰਗੀਕਰਨ | ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
|
Early forms | |
| Subdivisions |
|
ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦ
ਸੋਧੋਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਪੂਰਬੀ ਹਮਰੁਤਬਾ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫੈਲੀਆਂ ਅਤੇ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਫ਼ਿਜੀ ਅਤੇ ਕੈਰੇਬੀਆ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (ਬ੍ਰਜ ਖੇਤਰ ਸਮੇਤ), ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਮੱਧ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਜ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਡੇਕਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੇਬਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮੁਹਾਜਿਰ (ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ) ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ (ਹਿੰਦੀ ਪੱਟੀ) ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਗਧੀ, ਮੈਥਿਲੀ ਅਤੇ ਭੋਜਪੁਰੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਸਕਰਣ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਿਹਾਰੀ ਹਿੰਦੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਟਨਾ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਰਾਠੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਸਕਰਣ, ਜਿਸਨੂੰ ਬੰਬੇ ਹਿੰਦੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੁੰਬਈ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
ਸੋਧੋ- ਬ੍ਰਜ (1.6 ਮੀਟਰ), ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਹਰਿਆਣਵੀ (10 ਮੀਟਰ), ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਜੋਂ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਬੁੰਦੇਲੀ (6.5 ਮੀਟਰ), ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ-ਕੇਂਦਰੀ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਕਨੌਜੀ (9.5 ਮੀਟਰ), ਪੱਛਮੀ-ਮੱਧ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ (250 ਮੀਟਰ), ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Zograph, G.A. (8 March 2023). Languages of South Asia: A guide. ISBN 9781000831658.
Numerically, the content of the Central Group of the Indo-Aryan languages has been very variously assessed by different researchers: Chatterji sees in it one language while Grierson enumerated six. Strictly speaking, the core of this group is represented not by languages at all, but by a number of closely related dialects-Braj, Kanauji and Bundell, which together with Khari Boli and Hariani, can be lumped under the common title 'Western Hindi'. The last-mentioned two dialects which occupy the north-western corner of the area covered by Hindi, display a number of common features with Panjabi, which in its turn can be seen as a transitional link with the most typical representative of the North Western group – Lahnda.
Closely connected with the dialects of the 'Western Hindi' group are Awadhi, Bagheli and Chattisgarhi, which come under the heading of 'Eastern Hindi'. Linguistically, these can be regarded as a transitional stage between the Central [= Western Hindi] and the Eastern groups of languages [= Eastern Indo-Aryan]. The 'intermediate' character of this group of dialects seems to have taken shape as far back as the Old Indo-Aryan period. The Middle Indo-Aryan forerunner of the contemporary Eastern Hindi dialects was the Ardhamagadhi Prakrit, which was a transitional form between Sauraseni and Magadhi; the present-day Central dialects go back to Sauraseni, while the languages of the Eastern group derive from Magadhi