ਮਹਾਵਿੱਦਿਆ

ਮਹਾਵਿੱਦਿਆ ਦਸ ਹਿੰਦੂ ਤਾਂਤਰਿਕ ਦੇਵੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ। 10 ਮਹਾਵਿੱਦਿਆਵਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਕਾਲੀ, ਤਾਰਾ, ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਸੁੰਦਰੀ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀ, ਭੈਰਵੀ, ਛਿੰਨਮਸਤਾ, ਧੂਮਾਵਤੀ, ਬਗਲਾਮੁਖੀ, ਮਾਤੰਗੀ ਅਤੇ ਕਮਲਾ। ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਗਠਨ ਵਿਚ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਯੋਗਿਨੀ ਪੂਜਾ, ਸੈਵਵਾਦ, ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਅਤੇ ਵਜਰਾਯਾਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਸਿਖਰ: ਕਾਲੀ, ਤਾਰਾ, ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਸੁੰਦਰੀ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀ ਅਤੇ ਭੈਰਵੀ
ਹੇਠਾਂ: ਛਿੰਨਮਸਤਾ, ਧੂਮਾਵਤੀ, ਬਗਲਾਮੁਖੀ, ਮਾਤੰਗੀ, ਅਤੇ ਕਮਲਾ

ਮਹਾਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੋੜ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਪਹਿਲੂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ 1700 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। 6ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਪੁਰਾਤਨ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉੱਭਰਿਆ, ਇਹ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਰਮ ਪੁਰਖ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਸਤਰੀ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਦੇਵੀ-ਭਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਵਰਗੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਤੱਥ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੱਤਵੇਂ ਸਕੰਧ ਦੇ ਆਖਰੀ ਨੌਂ ਅਧਿਆਏ (31-40), ਜੋ ਦੇਵੀ ਗੀਤਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰੰਥ ਬਣ ਗਏ।^[1]

ਨਾਮ

ਸ਼ਾਕਤਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ, "ਇੱਕ ਸੱਚ ਨੂੰ ਦਸ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਬ੍ਰਹਮ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਦਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ," ਦਾਸਾ-ਮਹਾਵਿੱਦਿਆ ("ਦਸ-ਮਹਾਵਿੱਦਿਆ")।^[2] ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਹਾਵਿੱਦਿਆ ਨੂੰ ਮਹਾਕਾਲੀ ਦਾ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਵਿੱਦਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂਤਰਿਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

ਦਸ ਮਹਾਵਿੱਦਿਆ, ਰਾਜਸਥਾਨ। ਸਿਖਰ: ਕਾਲੀ। ਦੂਜੀ ਕਤਾਰ : ਭੈਰਵੀ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀ, ਤਾਰਾ। ਤੀਜੀ ਕਤਾਰ: ਬਗਲਾਮੁਖੀ, ਸ਼ੋਦਸ਼ੀ, ਛਿੰਨਮਸਤਾ। ਆਖਰੀ ਕਤਾਰ:ਕਮਲਾਤਮਿਕਾ, ਮਾਤੰਗੀ, ਧੂਮਾਵਤੀ

ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਜੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਅੰਤਮ ਰੂਪ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਭਸਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ (<i id="mwVg">ਕਾਲੀਕੁਲ</i> ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਦੇਵਤਾ) ਹੈ। ਮਹਾਕਾਲੀ ਗੂੜ੍ਹੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੈ, ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਗਹਿਰੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਅੱਖਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਅਤੀਤ, ਵਰਤਮਾਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਚਮਕਦੇ ਚਿੱਟੇ, ਫੇਂਗ ਵਰਗੇ ਦੰਦ ਹਨ, ਇੱਕ ਵਿੱਥ ਵਾਲਾ ਮੂੰਹ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਲਾਲ, ਖੂਨੀ ਜੀਭ ਉੱਥੋਂ ਲਟਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅਣਬੰਨੇ, ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਵਾਲ ਹਨ। ਉਹ ਟਾਈਗਰ ਦੀ ਖੱਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਦੀ ਹੈ, ਖੋਪੜੀਆਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਬੀ ਲਾਲ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪੇਟੀ 'ਤੇ, ਉਹ ਪਿੰਜਰ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ, ਪਿੰਜਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਬਾਹਾਂ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਵਜੋਂ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਹੱਥ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਕੋਲ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਅਤੇ ਤਲਵਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰਾਂ ਕੋਲ ਇੱਕ ਭੂਤ ਦਾ ਸਿਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਟੋਰਾ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਭੂਤ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਟਪਕਦਾ ਖੂਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਤਾਰਾ ਇੱਕ ਦੇਵੀ ਜੋ ਇੱਕ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੱਖਿਅਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਜੋ ਅੰਤਮ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਊਰਜਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਦੇਵੀ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੂਰਜ ਦੀ ਊਰਜਾ ਉਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨਾ ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਮਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਤਾਰਾ ਹਲਕੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਅੱਧੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇ ਅੰਕ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਇੱਕ ਤਾਜ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ, ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਵਾਲ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਅੱਖਾਂ ਹਨ, ਇੱਕ ਸੱਪ ਉਸ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਘੁਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਖੱਲ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਖੋਪੜੀਆਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਟਾਈਗਰ-ਸਕਿਨ ਦੇ ਬਣੇ ਸਕਰਟ ਨੂੰ ਸਪੋਰਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬੈਲਟ ਪਹਿਨੀ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਚਾਰਾਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮਲ, ਬਿੰਦੀ, ਭੂਤ ਦਾ ਸਿਰ ਅਤੇ ਕੈਂਚੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਸੁੰਦਰੀ ( ਸ਼ੋਦਸ਼ੀ, ਲਲਿਤਾ ) ਦੇਵੀ ਜੋ "ਤਿੰਨਾਂ ਸੰਸਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ" ( ਸ਼੍ਰੀਕੁਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਦੇਵਤਾ) ਹੈ; "ਤਾਂਤਰਿਕ ਪਾਰਵਤੀ" ਜਾਂ "ਮੋਕਸ਼ ਮੁਕਤਾ"। ਉਹ ਦੇਵੀ ਦਾ ਸਦੀਵੀ ਪਰਮ ਨਿਵਾਸ ਮਨੀਦਵਿਪ ਦੀ ਸ਼ਾਸਕ ਹੈ। ਸ਼ੋਦਸ਼ੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਿਘਲੇ ਹੋਏ ਸੋਨੇ ਦੇ ਰੰਗ, ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਂਤ ਅੱਖਾਂ, ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਮਾਈਨ, ਲਾਲ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬੀ ਵਸਤਰ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ, ਉਸਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਅੰਗਾਂ ਅਤੇ ਚਾਰ ਹੱਥਾਂ 'ਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹਰ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੱਲਾ, ਕਮਲ, ਇੱਕ ਧਨੁਸ਼ ਅਤੇ ਤੀਰ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੰਘਾਸਣ ਉੱਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ।
ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀ ਵਿਸ਼ਵ ਮਾਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ, ਜਾਂ ਜਿਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਚੌਦਾਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ, ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਦੀ ਹੈ, ਤਿੰਨ ਸਮਗਰੀ ਵਾਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਮਾਈਨ ਹੈ। ਉਹ ਲਾਲ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੀ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਅੰਗਾਂ 'ਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚਾਰ ਹੱਥ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਚਾਰ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫਾਹੀ ਅਤੇ ਫਾਹੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਦੂਜੇ ਦੋ ਹੱਥ ਖੁੱਲੇ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਮ, ਆਕਾਸ਼ੀ ਸਿੰਘਾਸਣ ਉੱਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ।
ਭੈਰਵੀ ਭਿਆਨਕ ਦੇਵੀ। ਭੈਰਵ ਦਾ ਮਾਦਾ ਸੰਸਕਰਣ। ਭੈਰਵੀ ਇੱਕ ਅਗਨੀ, ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੀ ਹੈ, ਤਿੰਨ ਗੁੱਸੇ ਵਾਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਵਾਲ ਮੈਟ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਇੱਕ ਜੂੜੇ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਇੱਕ ਚੰਦਰਮਾ ਦੁਆਰਾ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੋ ਸਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇੱਕ ਹਰ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਚਿਪਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਖੂਨੀ ਮੂੰਹ ਦੇ ਸਿਰਿਆਂ ਤੋਂ ਦੋ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਦੰਦ ਹਨ। ਉਹ ਲਾਲ ਅਤੇ ਨੀਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਖੋਪੜੀਆਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਈ ਹੋਈ ਇੱਕ ਪੇਟੀ ਵੀ ਪਹਿਨਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਪਾਂ ਅਤੇ ਸੱਪਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ - ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਗਾਂ 'ਤੇ ਕੋਈ ਗਹਿਣਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਚਾਰ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਦੋ ਖੁੱਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਲਾ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬ ਹੈ।
ਛਿੰਨਮਸਤਾ ("ਉਹ ਜਿਸਦਾ ਸਿਰ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਹੈ") - ਸਵੈ-ਕੱਟੀ ਹੋਈ ਦੇਵੀ।^[3] ਉਸਨੇ ਜਯਾ ਅਤੇ ਵਿਜਯਾ ( ਰਾਜਸ ਅਤੇ ਤਾਮਸ ਦੇ ਅਲੰਕਾਰ - ਤ੍ਰਿਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ) ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਚਿੰਨਮਸਤਾ ਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਹੈ, ਇੱਕ ਡਰਾਉਣੀ ਦਿੱਖ ਨਾਲ ਮੂਰਤ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਵਾਲ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਚਾਰ ਹੱਥ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਲਵਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸਿਰ ਹੈ; ਇੱਕ ਤਾਜ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਡਰਾਉਣੇ ਮਾਈਨ ਦੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਚਮਕਦਾਰ ਅੱਖਾਂ. ਉਸਦੇ ਦੋ ਦੂਜੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਸੀ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਕਟੋਰਾ ਹੈ। ਉਹ ਅੰਸ਼ਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਇਸਤਰੀ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਅੰਗਾਂ 'ਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਖੋਪੜੀਆਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੋੜੇ ਦੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਮਾਊਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ.
ਧਮਾਵਤੀ ਵਿਧਵਾ ਦੇਵੀ। ਧਮਾਵਤੀ ਧੂੰਏਂ ਵਾਲੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਚਮੜੀ ਝੁਰੜੀਆਂ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਮੂੰਹ ਸੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਕੁਝ ਦੰਦ ਨਿਕਲ ਗਏ ਹਨ, ਉਸਦੇ ਲੰਬੇ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਵਾਲ ਸਲੇਟੀ ਹਨ, ਉਸਦੀ ਅੱਖਾਂ ਖੂਨ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਡਰਾਉਣੀ ਮੀਨ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਗੁੱਸੇ, ਦੁੱਖ, ਡਰ, ਥਕਾਵਟ, ਬੇਚੈਨੀ, ਲਗਾਤਾਰ ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਪਿਆਸ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ. ਉਹ ਚਿੱਟੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਵਿਧਵਾ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਘੋੜੇ ਰਹਿਤ ਰੱਥ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਵਾਹਨ ਵਜੋਂ ਬੈਠੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰੱਥ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਝੰਡਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਦੋ ਕੰਬਦੇ ਹੱਥ ਹਨ, ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਵਰਦਾਨ ਅਤੇ/ਜਾਂ ਗਿਆਨ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਟੋਕਰੀ ਹੈ।
ਬਗਲਾਮੁਖੀ ਦੇਵੀ ਜੋ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਗਲਾਮੁਖੀ ਦਾ ਤਿੰਨ ਚਮਕਦਾਰ ਅੱਖਾਂ, ਹਰੇ ਕਾਲੇ ਵਾਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੁਹਾਵਣਾ ਮੀਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਪਿਘਲਾ ਹੋਇਆ ਸੋਨੇ ਦਾ ਰੰਗ ਹੈ। ਉਹ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਲਿਬਾਸ ਪਹਿਨੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਗਾਂ 'ਤੇ ਪੀਲੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਗਦਾ ਜਾਂ ਡੱਬਾ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਦਨਾਸੁਰ ਨੂੰ ਜੀਭ ਨਾਲ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੰਘਾਸਣ 'ਤੇ ਜਾਂ ਕ੍ਰੇਨ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਬੈਠਾ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਮਾਤੰਗੀ - ਲਲਿਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ( ਸ਼੍ਰੀਕੁਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ), ਜਿਸਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ਿਆਮਲਾ ("ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਹਨੇਰਾ", ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਨੀਲੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ "ਤਾਂਤਰਿਕ ਸਰਸਵਤੀ " ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਤੰਗੀ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਪੰਨੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਭਰੇ, ਵਿਗੜੇ ਕਾਲੇ ਵਾਲ, ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਂਤ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਦਿੱਖ ਹੈ। ਉਹ ਲਾਲ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਲਿਬਾਸ ਪਹਿਨੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਅੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਸਿੰਘਾਸਣ ਉੱਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚਾਰ ਹੱਥ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਲਵਾਰ ਜਾਂ ਸਕਿੱਟਰ, ਇੱਕ ਖੋਪੜੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੀਨਾ (ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਸਾਜ਼) ਹੈ। ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਹੱਥ ਉਸਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਵਰਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਕਮਲਾ ( ਕਮਲਾਤਮਿਕਾ ) ਉਹ ਜੋ ਕਮਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੀ ਹੈ; ਕਈ ਵਾਰ "ਤਾਂਤਰਿਕ ਲਕਸ਼ਮੀ " ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਮਲਾ ਹਰੇ ਕਾਲੇ ਵਾਲਾਂ, ਤਿੰਨ ਚਮਕਦਾਰ, ਸ਼ਾਂਤ ਅੱਖਾਂ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਿਆਲੂ ਸਮੀਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਪਿਘਲੇ ਹੋਏ ਸੋਨੇ ਦੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਲਾਲ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬੀ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਲਿਬਾਸ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗਹਿਣਿਆਂ ਅਤੇ ਕਮਲਾਂ ਨਾਲ ਸਜੀ ਹੋਈ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿੜੇ ਹੋਏ ਕਮਲ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਚਾਰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ, ਦੋ ਕੰਵਲ ਫੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੋ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਡਰ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਮਹਾਵਿੱਦਿਆ ਮਨੀਦੀਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮਹਾਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਹਧਰਮ ਪੁਰਾਣ ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼ੋਦਸ਼ੀ (ਸੋਦਸੀ) ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਸੁੰਦਰੀ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਉਸੇ ਦੇਵੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਮ ਹੈ।^[4]

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

ਨਵਦੁਰਗਾ

ਹਵਾਲੇ

↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000005-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000006-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000007-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000008-QINU`"'</ref>" does not exist.

[dev-1] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000005-QINU`"'</ref>" does not exist.

[2] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000006-QINU`"'</ref>" does not exist.

[Daniélou1991-3] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000007-QINU`"'</ref>" does not exist.

[maha-4] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000008-QINU`"'</ref>" does not exist.

[1]

[2]

[3]

[4]