ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Guglani/ਜਨਰਲ ਹਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ 2
ਲੈ. ਜਨਰਲ ਹਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ | |
|---|---|
 | |
| ਜਨਮ | 1 ਅਕਤੂਬਰ 1913 ਬਡਰੁੱਖਾਂ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 14 ਨਵੰਬਰ 1999 (ਉਮਰ 86) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ |
| ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ |  ਭਾਰਤ |
| ਸੇਵਾ/ |  ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ |
| ਸੇਵਾ ਦੇ ਸਾਲ | 1935–1969 |
| ਰੈਂਕ |  ਲੈਫ. ਜਰਨਲ |
| ਯੂਨਿਟ |  5 ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ |
| Commands held |  ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡXXXIII ਕੋਰਪਸ ਭਾਰਤ IV ਕਾਰਪਸ ਭਾਰਤ 5 ਇਨਫੈਨਟਰੀ ਡਵੀਜ਼ਨ 27 ਇਨਫੈਨਟਰੀ ਡਵੀਜ਼ਨ 163 ਇਨਫੈਨਟਰੀ ਬਰੀਗੇਡ 1 ਸਿੱਖ ਰੈਜਮੈਂਟ |
| ਲੜਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ | ਮਲਾਇਆ ਕੈਪੇਨ, ਦੂਜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1947) ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965) |
| ਇਨਾਮ |  ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਵੀਰ ਚੱਕਰ |
ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਹਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ (1 ਅਕਤੂਬਰ 1913 - 14 ਨਵੰਬਰ 1999) ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ, ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ ਅਫ਼ਸਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965) ਦੌਰਾਨ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਹਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ 1933 ਚ ਭਾਰਤੀ ਮਿਲਟਰੀ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 15 ਜੁਲਾਈ 1935 ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਮਿਲਿਆ। ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿੱਚ ਅਰਗਿੱਲ ਅਤੇ ਸਦਰਲੈਂਡ ਹਾਈਲੈਂਡਰਜ ਦੀ ਦੂਜੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਪੋਸਟ-ਕਮਿਸ਼ਨ ਜੋੜ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀi[1] ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ 1935 ਦੇ ਮੋਹੰਮਦ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉੱਤਰੀ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਤੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ।[2] ਬਾਅਦ ਨੂੰ (19 ਅਗਸਤ 1936)[3] ਨੂੰ ਉਹ ਔਰੰਗਾਬਾਦ 5/11 ਸਿੱਖ ਰਜਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਚਲਿਆ ਗਿਆ।
ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ, ਵੀਆਰਸੀ (1 ਅਕਤੂਬਰ 1913 – 14 ਨਵੰਬਰ 1999) ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਜਨਰਲ ਅਫਸਰ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਬਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ, ਉਸਨੂੰ 1966 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ [4]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
ਸੋਧੋਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਅਕਤੂਬਰ 1913 ਨੂੰ ਜੀਂਦ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬਡਰੁੱਖਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ,ਜੋ ਸੱਤ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੀ। [5] ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਡਾਕਟਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜੋ ਡਾਕਟਰ ਬਣੇ। ਡਾ: ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀਂਦ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ 1897-98 ਵਿਚ ਤਿਰਾਹ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰਬੀ ਅਫਰੀਕੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਜੀਂਦ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 1952 ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [6] ਹਰਬਖਸ਼ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਰਣਬੀਰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚੰਗਾ, ਸਿੰਘ ਕਾਲਜ ਦੀ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਰਿਆਸਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸਰ ਜੈਫਰੀ ਮੋਂਟਮੋਰੈਂਸੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਹ ਇੰਡੀਅਨ ਮਿਲਟਰੀ ਅਕੈਡਮੀ (ਆਈਐਮਏ) ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਦਾਖਲਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਲਈ ਬੈਠ ਗਿਆ,ਮਾਰਚ 1933 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ IMA ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। [7]
ਫੌਜੀ ਕੈਰੀਅਰ
ਸੋਧੋਸਿੰਘ ਨੂੰ 15 ਜੁਲਾਈ 1935 ਨੂੰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਦੂਜੀ ਬਟਾਲੀਅਨ, ਅਰਗਿਲ ਅਤੇ ਸਦਰਲੈਂਡ ਹਾਈਲੈਂਡਰਜ਼ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਕਮਿਸ਼ਨ-ਉਪਰੰਤ ਸੰਬੰਧ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿਖੇ ਤਾਇਨਾਤ ਹੋਇਆ। [8] ਨਵੇਂ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਭਾਰਤੀ ਅਫਸਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨਿਟ ਵਿੱਚ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣਾ ਇੱਕ ਮਿਆਰੀ ਅਭਿਆਸ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1935 ਦੀ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। [9] ਹਾਈਲੈਂਡਰਜ਼ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਸਾਂਝ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੰਘ 19 ਅਗਸਤ 1936 ਨੂੰ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਵਿਖੇ 5ਵੀਂ ਬਟਾਲੀਅਨ, 11ਵੀਂ ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ (ਪਹਿਲਾਂ 47ਵੀਂ ਸਿੱਖ ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ [10] [11] 1937 ਤੱਕ, ਸਿੰਘ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿਗਨਲ ਪਲਟਨ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਤੰਬਰ 1938 ਵਿੱਚ, ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਚਾਰਲਸ ਫੋਰਡ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਬਟਾਲੀਅਨ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ (NWFP) ਵਿੱਚ ਰਜ਼ਮਾਕ ਵਿਖੇ ਚਲੀ ਗਈ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਜ਼ਮਾਕ ਵਿਖੇ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੀ ਅਲਫ਼ਾ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। [12]
ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ II
ਸੋਧੋਅਪ੍ਰੈਲ 1939 ਵਿਚ, ਬਟਾਲੀਅਨ ਨੂੰ ਰਜ਼ਮਾਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਮਿਲੇ, ਅੰਤਮ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੜਕ ਦੁਆਰਾ ਕੋਇਟਾ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹੋਏ, ਬੰਨੂ ਦੇ ਰਸਤੇ, ਬਟਾਲੀਅਨ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੈਨਿਕ ਰੇਲਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਮਦਰਾਸ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਅਖਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਯਾਤਰੀ ਜਹਾਜ਼ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ, ਉਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮਲਾਇਆ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ, ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਹ ਫਿਰ ਕੁਆਂਤਾਨ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਪੋਹ ਸ਼ਹਿਰ ਚਲੇ ਗਏ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤਰਿਮ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸੀ।
5 ਜਨਵਰੀ 1942 ਨੂੰ ਕੁਆਂਤਾਨ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਜਾਪਾਨੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰਾ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਪਤਨ ਤੱਕ ਰਿਹਾ। [13]
ਜੰਗ ਦੇ ਕੈਦੀ
ਸੋਧੋਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 15 ਫਰਵਰੀ 1942 ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਫਸਟ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਮੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਫਰੇਰ ਪਾਰਕ ਦੇ ਸੰਬੋਧਨ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ POWs ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਾਬੋਲ ਟਾਪੂ 'ਤੇ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਹਾਜ਼ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਡੈਥ ਰੇਲਵੇ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਣਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਕਲੁਆਂਗ ਏਅਰਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਬਜਾਏ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਜਾਪਾਨੀ ਆਰਮੀ ਏਅਰ ਸਰਵਿਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜੀਂਦ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਦੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸੇ ਕੈਂਪ ਵਿਚ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਜੰਗ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਾਲ ਕਲੂਆਂਗ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੰਗੀ ਫੌਜੀ ਵਜੋਂ ਬਿਤਾਏ। ਉਹ ਟਾਈਫਾਈਡ ਦੇ ਮਾੜੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੇਰੀਬੇਰੀ ਦੀ ਮਾੜੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਵੀ ਪੀੜਤ ਸੀ, ਇੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਝੱਲਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਤੰਬਰ 1945 ਵਿਚ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਵਾਪਸ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। [14] ਫਿਰ ਉਹ ਅੰਬਾਲਾ ਦੇ ਮਿਲਟਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ। [15]
1943 ਅਤੇ 1945 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਮੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਦਾ ਭਰਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ (ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਈਐਨਏ ਜਨਰਲ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪੈਣਾ) ਟਾਇਰਸਲ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਆਈਐਨਏ ਫੋਰਸ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣ ਗਿਆ,ਜੋ ਸੱਤ ਆਈਐਨਏ ਫੌਜੀ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੀਂਦ ਰਿਆਸਤ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਤੋਂ ਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਜਾਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸਨ। [16]
ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿੱਚ ਯੂਨਿਟ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰਜ਼ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1945 ਵਿੱਚ, ਕੈਂਪਬੈਲਪੁਰ (ਹੁਣ ਅਟਕ) ਵਿਖੇ 4ਵੀਂ ਬਟਾਲੀਅਨ, 11ਵੀਂ ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ (4/11 ਸਿੱਖ) ਦੇ ਦੂਜੇ-ਇਨ-ਕਮਾਂਡ ਵਜੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। . ਫਰਵਰੀ 1947 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸਟਾਫ ਕਾਲਜ, ਕੋਇਟਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਲੰਬੇ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। [17]
ਆਜ਼ਾਦੀ-ਉਪਰੰਤ
ਸੋਧੋਸਟਾਫ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਸਟਾਫ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਜੀਐਸਓ-1 (ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ), ਈਸਟਰਨ ਕਮਾਂਡ ਵਜੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । [18] ਅਕਤੂਬਰ 1947 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਬਟਾਲੀਅਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਦੀਵਾਨ ਰਣਜੀਤ ਰਾਏ, ਪਹਿਲੀ ਬਟਾਲੀਅਨ, ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ (1 ਸਿੱਖ) ਦਾ ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਅਫਸਰ ਜੋ 1948 ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰਨ ਲਈ ਸਵੈ-ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ 161 ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ। ਉਸਨੇ 7 ਨਵੰਬਰ 1947 ਨੂੰ ਸ਼ੈਲਾਤਾਂਗ ਪੁਲ 'ਤੇ ਧਾੜਵੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁੱਖ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਲੜਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਕੁਮਾਉਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।
12 ਦਸੰਬਰ 1947 ਨੂੰ, ਪਹਿਲੀ ਸਿੱਖ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ, ਉਹ ਉਰੀ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰੈਂਕ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਿਤਾਰਾ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਬਟਾਲੀਅਨ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮੁੜ ਵਸੇਬਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੁੜ ਵਸੇਬਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, ਬਟਾਲੀਅਨ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਣ ,ਜਿਸ ਨੇ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢੱਕੀ ਫਿਰਕੀਆਂ ਦੀ ਗਲੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਹੰਦਵਾੜਾ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ,ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।
ਕਈ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ,ਉਸਨੇ ਕੱਟੀ ਹੋਈ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ, ਲੜਾਈਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਟਾਲੀਅਨ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।
1948 ਵਿਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ 163 ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਅਤੇ ਟਿਠਵਾਲ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 12 ਮਈ 1948 ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਦੀ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਛੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਟਿੱਠਵਾਲ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। [19]
ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ: [20] [21]
Gazette Notification: 10 Pres 52,26-1-52
Operation: - Date of Award: 1948
CITATION
BRIGADIER HARBAKSH SINGH (IC 31)
COMMANDER 163 BRIGADE (1948)
In May 1948, Brigadier Harbaksh Singh, Commander 163 Brigade, was ordered to advance and capture Tithwal with a view to capturing the enemy's base from where he operated towards the Handwara valley and to cut his advance from Muzzaffarabad to Gurais. The tribesmen were then adopting guerilla warfare to infiltrate the Kashmir Valley.
On the night of 16 May, Brigadier Harbaksh Singh, leading his troops on foot, made a rapid advance through a very difficult terrain, including the crossing of the 11,000-ft. Nastachur Pass, and completely surprised the enemy who broke and withdrew in confusion and panic in all directions. Tithwal was thus captured on 23 May. The success of the operations was to a very great extent due to his personal leadership.
During the subsequent consolidation at Tithwal, when the enemy concentrated a stronger force and brought heavy fire to bear with numerous counter-attacks, Brigadier Harbaksh Singh visited every position placing troops on the ground and was frequently under enemy fire. To keep himself in touch with Divisional HQ he made frequent trips on foot unmindful of the danger of being ambushed as the line of communication was still exposed to enemy infiltration.
During these operations, Brigadier Harbaksh Singh showed gallantry and courage of a very high order and his personal appearance in forward posts, without regard for personal safety, considerably cheered the defenders.
ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿਖੇ ਭਾਰਤੀ ਮਿਲਟਰੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਾਂਡੈਂਟ, ਆਰਮੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿਖੇ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ 1957 ਵਿੱਚ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਡਿਫੈਂਸ ਕਾਲਜ (ਹੁਣ ਰਾਇਲ ਕਾਲਜ ਆਫ਼) ਦੇ ਇੱਕ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਰੱਖਿਆ ਅਧਿਐਨ) ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ. ਜਨਵਰੀ 1959 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੰਗ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਠਾਏ ਗਏ ਜਰਮਨ ਫੌਜ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਣੇ।
ਉਹ 27 ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਆਫਿਸਰ ਕਮਾਂਡਿੰਗ (ਜੀਓਸੀ) ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜੀਓਸੀ 5 ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਜੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਭਾਰਤ ਪਰਤਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1961 ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ 1962 ਤੱਕ, ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡ ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿੱਚ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਸਟਾਫ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ NEFA ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ' ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲਾ ਤੋਂ IV ਕੋਰ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜੀਓਸੀ XXXIII ਕੋਰ ਵਜੋਂ ਚਲੇ ਗਏ।
1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ
ਸੋਧੋ1964 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡ ਦੇ ਜਨਰਲ ਅਫਸਰ ਕਮਾਂਡਿੰਗ-ਇਨ-ਚੀਫ (ਜੀਓਸੀ-ਇਨ-ਸੀ) ਵਜੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਖੇਤਰ ਲੱਦਾਖ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।
12 ਮਈ 1965 ਦੇ ਆਸਪਾਸ, ਕਾਰਗਿਲ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਕਮਾਂਡਰ, ਵਿਜੇ ਘਈ ਨੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਬੁਲਾਈ। ਏਜੰਡਾ ਉਜਾਗਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਨੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੀਓਸੀ-ਇਨ-ਸੀ ਵੈਸਟਰਨ ਕਮਾਂਡ, ਡੀਓ (ਡੈਮੀ ਆਫੀਸ਼ੀਅਲ ਨੋਟ) ਦੇ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਆਰਮੀ ਕਮਾਂਡਰ ਨੇ ਕੱਛ ਦੇ ਰਣ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਝੜਪਾਂ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਆਪਣੇ ਜੁਝਾਰੂ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਹਮਲਾਵਰ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ "ਕੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਹੂ ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਹੈ" ਜਾਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ। [22] ਟੇਕਿੰਗ ਆਫ ਪੁਆਇੰਟ 13620 ਅਤੇ ਬਲੈਕ ਰੌਕਸ ਸਮੇਤ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਪਰੇਸ਼ਨਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਯੁੱਧ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, [23] ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਮਨੋਬਲ 'ਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਕਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਅਗਵਾਈ ਨੇ ਚੀਨੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹਾਰੀ ਹੋਈ ਫੌਜ ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਜਦੋਂ 1962 ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਕੋਲ਼ੋਂ ਹਾਰ ਸਹਿਣ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਬਹੁਤ ਸਕਤੇ ਵਿੱਚ ਸੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਰੈਨ ਆਫ ਕੱਛ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਚੌਧਰੀ ਵੱਲੋਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਵੈਸਟਰਨ ਕਮਾਂਡ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਜਨਰਲ ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 9 ਸਤੰਬਰ 1965 ਨੂੰ ਬਿਆਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਕੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਲੈਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੀ ਜੋ ਜਨਰਲ ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਅਸਲ ਉੱਤਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਈ ਟੈਂਕ ਤਬਾਹ ਕੀਤੇ ਤੇ ਜੰਗ ਦਾ ਪਾਸਾ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਸਮੇਤ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ।[24]
ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਬਾਅਦ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋ1964 ਤੋਂ 1969 ਤੱਕ ਪੱਛਮੀ ਆਰਮੀ ਕਮਾਂਡ ਦੇ ਜਨਰਲ-ਆਫੀਸਰ-ਕਮਾਂਡਿੰਗ-ਇਨ-ਚੀਫ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਨਰਲ ਸਤੰਬਰ 1969 ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ) ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਏ.ਡੀ.ਸੀ. ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਬਾਹੀ।
ਮੌਤ
ਸੋਧੋਸਿੰਘ 14 ਨਵੰਬਰ 1999 ਨੂੰ ਜਨਰਲ ਹਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ।
ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟ
ਸੋਧੋ| ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ | ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ | ਵੀਰ ਚੱਕਰ |
| 30 ਸਾਲ ਲੰਬੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਮੈਡਲ | 20 ਸਾਲ ਲੰਬੀ ਸੇਵਾ ਮੈਡਲ | 9 ਸਾਲ ਲੰਬੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਮੈਡਲ |
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
ਸੋਧੋ- ਦੀਵਾਨ ਰਣਜੀਤ ਰਾਏ
- ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ January 1936।ndian Army List
- ↑ War services of British and।ndian Officers of the।ndian army 1941
- ↑ October 1937।ndian Army List
- ↑ "Padma Awards" (PDF). Ministry of Home Affairs, Government of India. 2015. Archived from the original (PDF) on 19 October 2017. Retrieved 21 July 2015.
- ↑ "Official Website of Sangrur". Archived from the original on 24 June 2015. Retrieved 24 June 2015.
- ↑ "The Official Home Page of the Indian Army". www.indianarmy.nic.in.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000023-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ January 1936 Indian Army List
- ↑ War services of British and Indian Officers of the Indian army 1941
- ↑ October 1937 Indian Army List
- ↑ "Lt General Harbaksh Singh: An officer and a gentleman". Rediff On The Net. Retrieved 24 June 2015.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000025-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000026-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000027-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "Rediff On The NeT:Lt General Harbaksh Singh: An officer and a gentleman". www.rediff.com.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000029-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002A-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "Rediff On The NeT:Lt General Harbaksh Singh: An officer and a gentleman". www.rediff.com.
- ↑ "Extraordinary Gazette" (PDF). pibarchive.nic.in. 26 January 1952. Retrieved 23 April 2020.
- ↑ "HARBAKSH SINGH | Gallantry Awards". gallantryawards.gov.in.
- ↑ "Vir Chakra (VrC), Awardee: Capt Harbaksh Singh, Padma Vibhushan, Padma Bhushan, VrC @ TWDI". twdi.in.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002F-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Indian Army. "Official History 1965 War Archives, 1965" (PDF).
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000031-QINU`"'</ref>" does not exist.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1999]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤਰਜਮੇ ਨੂੰ ਸਮੀਖਿਆਵਾਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ]]