ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ
ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ ਜਾਂ ਐਨ.ਡੀ.ਏ. ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਭਾਜਪਾ) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸੀ ਗਠਜੋੜ ਹੈ।[1] ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1998 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ 17 ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ 1 ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ | |
|---|---|
 | |
| ਛੋਟਾ ਨਾਮ | ਐੱਨ.ਡੀ.ਏ |
| ਚੇਅਰਪਰਸਨ | ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ |
| ਲੋਕ ਸਭਾ ਲੀਡਰ | ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ (ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ) |
| ਰਾਜ ਸਭਾ ਲੀਡਰ | ਪਿਯੂਸ਼ ਗੋਇਲ |
| ਸੰਸਥਾਪਕ | |
| ਸਥਾਪਨਾ | 1998 |
| ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ | ਸਮਾਜਿਕ ਬਰਾਬਰੀ, ਆਰਥਿਕ ਲਿਬਰਲ |
| ਈਸੀਆਈ ਦਰਜੀ | ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ |
| ਗਠਜੋੜ | 26 ਪਾਰਟੀਆਂ |
| ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸੀਟਾਂ | 329 / 543
|
| ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸੀਟਾਂ | 110 / 245
|
| ਪਾਰਟੀ ਝੰਡਾ | |
| ਤਸਵੀਰ:National Democratic Alliance Flag.svg | |
ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਸਨ। ਸਾਬਕਾ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਐਲ ਕੇ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ 2004 ਵਿੱਚ ਚੇਅਰਮੈਨ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਅਤੇ 2014 ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ 2014 ਤੋਂ ਚੇਅਰਮੈਨ ਰਹੇ ਹਨ। ਗੱਠਜੋੜ ਨੇ 1998 ਤੋਂ 2004 ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ। ਗੱਠਜੋੜ ਨੇ 38.5% ਦੀ ਸੰਯੁਕਤ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਨਾਲ 2014 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸੀ ਕੀਤੀ।[2] ਇਸ ਦੇ ਨੇਤਾ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ 26 ਮਈ 2014 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। 2019 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਗਠਜੋੜ ਨੇ 45.43% ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਗਿਣਤੀ 353 ਸੀਟਾਂ ਤੱਕ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ।[3]
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋ.jpg)
ਐਨਡੀਏ ਮਈ 1998 ਵਿੱਚ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਲੜਨ ਲਈ ਗੱਠਜੋੜ ਵਜੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਐਨਡੀਏ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਗਠਜੋੜ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਭਾਜਪਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਮਤਾ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਏਆਈਏਡੀਐਮਕੇ ਸਮੇਤ ਕਈ ਖੇਤਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਪਰ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਨੇ 2019 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਐਨਸੀਪੀ ਨਾਲ ਮਹਾਂ ਵਿਕਾਸ ਅਗਾੜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਗਠਜੋੜ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਈ। 2003 ਵਿੱਚ ਜਨਤਾ ਦਲ (ਯੂਨਾਈਟਿਡ) ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਮਤਾ ਪਾਰਟੀ ਵੀ ਗਠਜੋੜ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਹੈ। ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਹੀ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਹਿੰਦੂਤਵ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।[4][5] ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਤੇਲਗੂ ਦੇਸ਼ਮ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਪਤਲਾ ਬਹੁਮਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ।[6]
ਸਰਕਾਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਢਹਿ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਏਆਈਏਡੀਐਮਕੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਖੇਤਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਐਨਡੀਏ ਨੇ 1999 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵੱਡੇ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ। ਵਾਜਪਾਈ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਪੂਰੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।[7]
ਐਨਡੀਏ ਨੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 2004 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਕਰਵਾਈਆਂ। ਇਸਦੀ ਮੁਹਿੰਮ "ਇੰਡੀਆ ਸ਼ਾਈਨਿੰਗ" ਦੇ ਨਾਅਰੇ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਆਰਥਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਐਨਡੀਏ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਐਨਡੀਏ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ ਦੀਆਂ 222 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ 186 ਸੀਟਾਂ ਹੀ ਜਿੱਤੀਆਂ, ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਚੋਣ ਕੀਤੀ। ਟਿੱਪਣੀਕਾਰਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਐਨਡੀਏ ਦੀ ਹਾਰ ਪੇਂਡੂ ਜਨਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲਤਾ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਹੈ।[8][9]
ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ ਦੀਆਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰਾਂ
ਸੋਧੋ
ਭਾਜਪਾ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ, ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ, ਝਾਰਖੰਡ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਇਕੱਲੀ ਪਾਰਟੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਗਠਜੋੜ ਅਤੇ ਗਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਪੰਜਾਬ, ਉੜੀਸਾ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਵੀ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
ਸੋਧੋਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਇਹ ਗਠਜੋੜ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਗੈਰ-ਰਾਜਨੀਤਕ ਹਨ।
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
ਸੋਧੋ| ਨੰ. | ਚਿੱਤਰ | ਨਾਮ (ਜਨਮ–ਮੌਤ) |
ਕਾਰਜਕਾਲ
ਚੁਣਿਆ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ |
ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ | ਪਾਰਟੀ[10] | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 11 | 
|
ਏ.ਪੀ.ਜੇ ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ (1931–2015) |
25 ਜੁਲਾਈ 2002 | 25 ਜੁਲਾਈ 2007 | ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਾਂਤ (2002)
ਭੈਰੋਂ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਖਾਵਤ (2002–2007) |
ਆਜ਼ਾਦ | |
| 2002 | |||||||
| 5 ਸਾਲ | |||||||
| ਕਲਾਮ ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਅਕ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬੈਲਿਸਟਿਕ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।[11] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਉਹ "ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ" ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ।[12][13][14] | |||||||
| 14 | 
|
ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ (ਜ.1945) |
25 ਜੁਲਾਈ 2017 | 25 ਜੁਲਾਈ 2022 | ਮਹੰਮਦ ਹਾਮਿਦ ਅੰਸਾਰੀ (2017)
ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ (2017–2022) |
ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | |
| 2017 | |||||||
| 5 ਸਾਲ | |||||||
| ਕੋਵਿੰਦ 2015 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਅਤੇ 1994 ਤੋਂ 2006 ਤੱਕ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ। ਉਹ ਦੂਜੇ ਦਲਿਤ ਪ੍ਰਧਾਨ (ਕੇ. ਆਰ. ਨਰਾਇਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ) ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਭਾਜਪਾ) ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਤੋਂ ਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ (ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ.) ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਹਨ। [15] | |||||||
| 15 | ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ (ਜ.1958) |
25 ਜੁਲਾਈ 2022 | ਹੁਣ | ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ (2022)
ਜਗਦੀਪ ਧਨਖੜ (2022-) |
ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | ||
| 2022 | |||||||
| 2 ਸਾਲ, 141 ਦਿਨ | |||||||
| ਮੁਰਮੂ 2015 ਤੋਂ 2021 ਤੱਕ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਰਾਜਪਾਲ ਅਤੇ 2000 ਤੋਂ 2009 ਤੱਕ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਰਹੀ। ਉਸਨੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਰੱਖੇ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਬਾਇਲੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ। | |||||||
ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
ਸੋਧੋ| ਨੰ. | ਚਿੱਤਰ | ਨਾਮ (ਜਨਮ–ਮੌਤ)[16] |
ਚੁਣਿਆ (ਵੋਟ %) |
ਦਫ਼ਤਰ ਸੰਭਾਲਿਆ | ਦਫ਼ਤਰ ਛੱਡਿਆ | ਕਾਰਜਕਾਲ | ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ | ਪਾਰਟੀ | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 11 | 
|
ਭੈਰੋਂ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਖਾਵਤ (1925–2010) |
2002 (59.82) |
19 ਅਗਸਤ 2002 | 21 ਜੁਲਾਈ 2007 | 4 ਸਾਲ, 336 ਦਿਨ | ਏ.ਪੀ.ਜੇ ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ | ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | ||
| 13 | 
|
ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ (1949–) |
2017 (67.89) |
11 ਅਗਸਤ 2017 | 11 ਅਗਸਤ 2022 | 5 ਸਾਲ | ਰਾਮ ਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ | |||
| 14 | 
|
ਜਗਦੀਪ ਧਨਖੜ (1951–) |
2022 (74.50) |
11 ਅਗਸਤ 2022 | ਹੁਣ | 2 ਸਾਲ, 124 ਦਿਨ | ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ | |||
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
ਸੋਧੋ| ਨੰ. | ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ | ਚਿੱਤਰ | ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ | ਲੋਕ ਸਭਾ | ਹਲਕਾ | ਪਾਰਟੀ | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ਸ਼ੁਰੂ | ਖਤਮ | ਕਾਰਜਕਾਲ | |||||||
| 1 | ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ |
|
19 ਮਾਰਚ 1998 | 10 ਅਕਤੂਬਰ 1999 | 6 ਸਾਲ, 64 ਦਿਨ | 12ਵੀਂ | ਲਖਨਊ | ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | |
| 10 ਅਕਤੂਬਰ 1999 | 22 ਮਈ 2004 | 13ਵੀਂ | |||||||
| 2 | ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ | 
|
26 ਮਈ 2014 | ਹੁਣ | 10 ਸਾਲ, 201 ਦਿਨ | 16ਵੀਂ | ਵਾਰਾਣਸੀ | ||
| 17ਵੀਂ | |||||||||
ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
ਸੋਧੋ| ਨੰ. | ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ | ਚਿੱਤਰ | ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ | ਲੋਕ ਸਭਾ | ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ | ਹਲਕਾ | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ਸ਼ੁਰੂ | ਖਤਮ | ਕਾਰਜਕਾਲ | ||||||
| 1 | ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ | 
|
29 ਜੂਨ 2002 | 22 ਮਈ 2004 | 1 ਸਾਲ, 328 ਦਿਨ | 13ਵੀਂ | ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਬਾਜਪਾਈ | ਗਾਂਧੀਨਗਰ |
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Radical shifts: The changing trajectory of politics in West Bengal". 29 March 2021. Archived from the original on 15 ਜੂਨ 2021. Retrieved 13 ਨਵੰਬਰ 2022.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "BJP's 31% lowest vote share of any party to win majority". The Times of India. Archived from the original on 14 June 2018. Retrieved 20 April 2015.
- ↑ Ramani, Srinivasan (23 May 2019). "Analysis: Highest-ever national vote share for the BJP". The Hindu – via www.thehindu.com.
- ↑ Keith Jones (9 October 1999). "Hindu chauvinist-led coalition to form India's next government". World Socialist Web Site. Archived from the original on 24 October 2013. Retrieved 27 September 2013.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000023-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "Rediff on the NeT: TDP helps Vajpayee wins confidence vote. BJP alliance with TDP for a short time for the domestic actionable need 2010 reflected with mass protest against TDP". Rediff.com. Archived from the original on 22 June 2018. Retrieved 4 January 2011.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000025-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Ramesh, Randeep (14 May 2004). "News World news Shock defeat for India's Hindu nationalists". The Guardian. Archived from the original on 12 June 2018. Retrieved 10 December 2013.
- ↑ Editorial (14 May 2004). "The Meaning of Verdict 2004". The Hindu. Archived from the original on 30 November 2011. Retrieved 10 December 2013.
- ↑ "List of Presidents of India since India became republic | My India". www.mapsofindia.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 28 August 2017. Retrieved 25 October 2017.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000029-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002A-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "'Kalam was real people's President'". Hindustan Times. Indo-Asian News Service. 24 July 2007. Archived from the original on 11 May 2009. Retrieved 2 May 2012.
- ↑ Perappadan, Bindu Shajan (14 April 2007). "The people's President does it again". The Hindu. Chennai, India. Archived from the original on 25 January 2012. Retrieved 2 May 2012.
- ↑ "PresidentofIndia". Presidents Secretariat (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Government of India. Archived from the original on 9 September 2017. Retrieved 25 October 2017.
- ↑ "Former Vice Presidents". Vice President of India. Archived from the original on 30 August 2018. Retrieved 2 March 2019.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.